Przyrost naturalny jest różnicą między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w danym miejscu (na przykład kraju, województwie, powiecie, gminie itd.) i czasie (zwykle w danym roku). W celu porównania sytuacji demograficznej w poszczególnych krajach lub regionach przelicza się go przez 1000 mieszkańców i przedstawia w promilach (‰). Wówczas mówimy o współczynniku przyrostu naturalnego. W podobny sposób oblicza się współczynnik urodzeń (stopę urodzeń, rodność) oraz współczynnik zgonów (stopa zgonów, śmiertelność). W pierwszym przypadku jest to liczba urodzeń żywych przeliczona przez 1000 mieszkańców w danym miejscu i czasie, w drugim zaś – liczba zgonów przeliczona przez 1000 mieszkańców w danym miejscu i czasie. Po obliczeniu tych dwóch wskaźników i odjęciu współczynnika zgonów od współczynnika urodzeń również otrzymamy współczynnik przyrostu naturalnego – jest to inny sposób jego obliczenia.

RfQgjUAhu6H0x

Ilustracja ukazuje symbolicznie równanie dodatniego i ujemnego przyrostu naturalnego. Urodzenia oznaczone zostały symbolem wózka dziecięcego, zgony - symbolem płyty nagrobnej z krzyżem, przyrost naturalny symbolem postaci trzymającej noworodka. Gdy urodzenia lub współczynnik urodzeń są większe niż zgony lub współczynnik zgonów wówczas zachodzi dodatni przyrost naturalny lub dodatni współczynnik przyrostu naturalnego. Gdy urodzenia lub współczynnik urodzeń sa mniejsze niż zgony lub współczynnik zgonów wówczas zachodzi ujemny przyrost naturalny lub ujemny współczynnik przyrostu naturalnego.

Według danych Banku Światowego w latach 2013–2017 średnia wartość współczynnika urodzeń wynosiła 19,0‰, a współczynnika zgonów 7,6‰, dając wartość współczynnika przyrostu naturalnego równą 11,4‰. Podobną wartością odznaczały się wówczas np. Turcja i Indie.

Liczba urodzeń i liczba zgonów na świecie zależą od różnych czynników.

Wysokie wartości współczynnika przyrostu naturalnego utrzymują się w krajach słabo rozwiniętych. Sprawia to, że ich liczba ludności wciąż wzrasta i wywołuje szereg negatywnych skutków, takich jak:

• przeludnienie wsi i masowe migracje do miast,

• bieda i ubóstwo,

• powstawanie i rozrastanie się dzielnic nędzy,

• ograniczony dostęp do służby zdrowia i oświaty,

• wzrost bezrobocia i patologie społeczne.

Z kolei niskie i ujemne wartości tego parametru odnotowuje się w krajach wysoko rozwiniętych i krajach byłego bloku wschodniegoblok wschodnibloku wschodniego. Powoduje to bardzo nieznaczne tempo wzrostu liczby ludności, jej stagnację, a nawet regres. W wyniku tego dochodzi m.in. do:

• starzenia się społeczeństwa, czyli zwiększania liczby ludzi starszych w procencie populacji,

• problemów ekonomicznych związanych z wypłatą rent i emerytur,

• koniecznością rozwoju usług skierowanych do ludzi w podeszłym wieku,

• braku pracowników.

Słownik