Rozwój miasta

Proces urbanizacji zachodzi na wielu płaszczyznach. Oprócz przyrostu i większej koncentracji ludności na danym obszarze urbanizacja obejmuje przestrzenny rozwój miasta oraz zmianę stylu życia na miejski. W ramach tego procesu wyróżniamy 4 fazy:

1. urbanizację wstępną,

2. suburbanizację,

3. dezurbanizację,

4. reurbanizację.

Urbanizacja wstępna jest początkową fazą rozwoju miast. Ludność napływa głównie do centrum miasta, większość napływającej ludności zmienia swój styl życia na miejski, miasto rozrasta się. W Polsce obecnie są 954 miasta (1 stycznia 2021 r.).

W istniejących już dużych miastach obserwuje się drugą fazę urbanizacji – suburbanizację. Miasto rozrasta się pod względem ludnościowym, rozszerza swój obszar, rozwijają się obszary peryferyjneperyferieperyferyjne. Śródmieście, czyli strefa centralna, zmienia swoje funkcje, obserwuje się zanikanie funkcji mieszkaniowej i przemysłowej. W centrach rozwijają się usługi.

Niesie to za sobą rozwój infrastrukturyinfrastrukturainfrastruktury technicznej (np. linie kolejowe, drogi, sieci energetyczne, gazowe, wodociągowe czy kanalizacyjne) i społecznej (np. szpitale czy szkoły).

Następnie miasto wchodzi w kolejną fazę rozwoju – dezurbanizację. Przy wzrastającym dobrobycie, nowych możliwościach komunikacyjnych i postępie technologicznym, wzroście zasięgu oddziaływania miast oraz zwiększającym się znaczeniu usług dochodzi do dekoncentracji ludności – jej odpływu na większe odległości od stref centralnych (do bardziej atrakcyjnych rejonów), co wiąże się ze zmianą struktury zatrudnienia, więc i funkcji miast.

Miasta wchodzące w fazę reurbanizacji cechują się ponownym uatrakcyjnieniem centrum miasta jako miejsca zamieszkania. W fazie tej powstają wielkie formy osadnicze. Wzrasta ponownie koncentracja ludności.

RhfXDFNN4gZVG1

Ilustracja przedstawia urbanizację górnośląską. Na zdjęciu znajdują się bloki mieszkalne oraz zabudowę miasta w oddali – jest ona raczej niższa, nie występują wysokie budynki.

Wraz z rozrostem miast wiele z nich, położonych blisko siebie, tworzy aglomeracje. Aglomeracja to jednostka morfologiczna w sensie spójnego zespołu wzajemnie powiązanych ze sobą jednostek osadniczych. Aglomeracje są tworzone przez jednostki osadnicze odrębnych jednostek administracyjnych. W urbanistyce jest to obszar o intensywnej zabudowie, ale także charakteryzujący się dużym zagęszczeniem ludności przebywającej na danym terenie okresowo (np. w ciągu dnia) lub stale. Obecnie aglomeracje charakteryzują się dużym przepływem osób i towarów oraz znaczną wymianą usług. Na obszarze aglomeracji bardzo często trudno jest rozpoznać, gdzie kończy się jedno miasto, a zaczyna drugie. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku aglomeracji górnośląskiej, warszawskiej czy trójmiejskiej.

Typy zespołów miejskich

Aglomeracja miejska (łac. agglomerare ‘gromadzić’) jest jednostką morfologiczną tworzącą spójny zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania, zamieszkany przez duże skupiska ludności utrzymującej się głównie z działalności pozarolniczej. W jej centralnej części znajduje się jeden lub więcej ośrodków centralnych z rozległą strefą podmiejską, natomiast wokół nich leżą mniejsze ośrodki (miasta satelitarne).

W Polsce istnieją trzy rodzaje aglomeracji:

• monocentryczna – charakteryzuje się występowaniem jednego ośrodka głównego i ośrodków satelit, którymi są zurbanizowane wsie lub mniejsze ośrodki miejskie, miasta satelity pełnią funkcję dzielnic sypialnych lub dzielnic przemysłowych;

R14dEBUiNqpE1

Ilustracja przedstawia schemat aglomeracji monocentrycznej. Schemat ma postać sześcianów połączonych liniami. Duży niebieski sześcian opisany jako ośrodek centralny jest połączony dookoła czarnymi liniami z pomarańczowymi sześcianami - opisano je jako miasta satelity. Miasta satelity są mniejsze od ośrodka centralnego.

• bicentryczna – w odróżnieniu od aglomeracji monocentrycznej występują tu dwa ośrodki centralne, gdzie zazwyczaj ośrodki te uzupełniają się o wybrane funkcje;

RJVmUyOALvLju

Ilustracja przedstawia schemat aglomeracji bicentrycznej. Schemat ma postać połączonych ze sobą sześcianów. Na schemacie są dwa niebieskie sześciany. Sześcian po lewej stronie opisano jako ośrodek centralny dominujący, po prawej stronie w pewnej odlegości od niego jest niebieski sześcian - identycznej wielkości - oznaczono go jako ośrodek centralny podrzędny. Wokół ośrodka centralnego dominującego i podrzędnego są linie prowadzące do różowych mniejszych sześcianów. To miasta satelity. Niektóre miasta satelity łączą się zarówno z ośrodkiem centralnym dominującym, jak i z podrzędnym.

• policentryczna (konurbacja) – tworzy ją zespół wzajemnie powiązanych jednostek, których główną cechą jest brak wyróżnienia jednostki centralnej.

RdBiX5Hkm5KcR

Ilustracja przedstawia schemat aglomeracji policentrycznej. Schemat składa się z wielu - połączonych ze sobą czarnymi liniami - niebieskich i różowych sześcianów różnej wielkości. Niebieskie sześciany i różowe oznaczają ośrodki równorzędne. Nie ma głównego wyróżniającego się ośrodka.

Na świecie wyróżnić można jeszcze inne typy zespołów miejskich. Są to megalopolis, czyli miasta olbrzymy, utworzone w wyniku połączenia się kilku aglomeracji, oraz metropolie, czyli główne miasta danej prowincji, regionu lub kraju.

RwMHjmaHMydzX

Mapa przedstawia obszary metropolitalne w USA. Kierując się z zachodu na wschód, na mapie zaznaczono kolorami następujące regiony: Cascadia, Northern California, Southern California, Front Range, Arizona Sun Corridor, Texas Triangle, Great Lakes (największy obszar), Gulf Coast, Piedmont Atlantic, Florida, Northeast. Największe są obszary: Great Lakes, Northeast, Gulf Coast, Piedmont Atlantic, Florida. W poszczególnych regionach są jasne punkty o nieregularnych kształtach. Oznaczają one liczbę ludności miast leżących na wymienionych obszarach - od miliona do powyżej sześciu milionów. Największe liczebnie miasta leżą na terenie Front Range, Northeast, Texas Triangle, Piedmont Atlantic, Southern California - mają one od trzech do sześciu milionów mieszkańców.

R1b3TmX0tzTfv

Ilustracja przedstawia schemat aglomeracji monocentrycznej i policentrycznej. Na schemacie niebieskimi sześciokątami oznaczono ośrodki centralne, mniejszymi żółtymi - ośrodki satelitarne. Czarnymi liniami zaznaczono powiązania transportowe, gospodarcze i organizacyjne. Po lewej stronie schematu zobrazowano układ aglomeracji monocentrycznej - znajduje się tam niebieski sześciokąt połączony czarnymi liniami z dziewięcioma małymi, żółtymi sześciokątami. Położone są wokół niebieskiego sześciokąta - ośrodka centralnego. Po prawej stronie schematu przedstawiono układ aglomeracji policentrycznej. Symbolizują ją cztery większe niebieskie sześciokąty - ośrodki centralne (jeden sześciokąt jest nieco mniejszy od trzech pozostałych), odchodzą od nich czarne linie do żółtych sześciokątów - ośrodków satelitarnych. Linie łączą także niebieskie sześciokąty. Ośrodki centralne mają różną ilość ośrodków satelitarnych.

R1MghTLvnqqHv

Ilustracja przedstawia znak na wjeździe do bicentrycznej aglomeracji bydgosko‑toruńskiej. Jest to szary stalowy podłużny znak z napisami Bydgoszcz i Toruń. Nieopodal znajduje się stalowy most oraz ulica.

Szczególnym przykładem aglomeracji jest tzw. dwumiasto, czyli bicentryczna aglomeracja bydgosko‑toruńska. Jest to rodzaj aglomeracji policentryczej.

Istnieje wiele koncepcji granic aglomeracji, ponieważ ilu jest naukowców zajmujących się tymi zagadnieniami, tyle jest kryteriów ich wyznaczania. Jedną z najczęściej przytaczanych jest delimitacjadelimitacjadelimitacja Pawła Swianiewicza i Urszuli Klimskiej z 2005 roku. Badacze wzięli pod uwagę kilka kryteriów, wyznaczając gminy wchodzące w skład danej aglomeracji, tj.:

• nieujemne saldo migracji,

• wysoką gęstość zaludnienia,

• dużą liczbę zatrudnionych w procencie ludności w wieku produkcyjnym.

W ten sposób wyróżniono 21 najważniejszych aglomeracji: warszawską, krakowską, łódzką, poznańska, trójmiejską, wrocławską, katowicką, białostocką, bydgosko‑toruńską, kielecką, lubelską, olsztyńską, opolską, rzeszowską, szczecińską, rybnicką, częstochowską, radomską, bialską, tarnowską i wałbrzyską.

W 2018 roku, w wyniku zmian społeczno‑gospodarczych, jakie nastąpiły od tamtego czasu, zmodyfikowano tę koncepcję na potrzeby wyznaczenia wskaźnika związanego z poziomem życia ludności. Kilka aglomeracji zniknęło z mapy, a na ich miejscu pojawiło się kilka nowych, niewyznaczanych dotąd, gdyż nie miały one wówczas tak dużego znaczenia.

RKZO2wE0MD7RS

Ilustracja przedstawia Pawła Swianiewicza – współautora jednej z najbardziej znanych delimitacji aglomeracji w Polsce. Mężczyzna jest w średnim wieku, nosi okulary. Ma ubraną koszulę oraz zielony sweter.

Słownik