Stanisław Wyspiański – zamiast biogramu

Tym czynem miało być u Wyspiańskiego zmierzenie się z narodowymi mitami.

RojProv199gTR

Obraz przedstawia twarz młodego mężczyzny. Ma lekko zmierzwione, średniej długości włosy. Jego pociągłą twarz ozdabia zarost - niewielka broda i wąsy. Mężczyzna jest ubrany w koszulę i marynarkę.

Weselnicy i zjawy: dwie kategorie gości weselnych

Uroczystość weselna w bronowickiej chacie, która stała się kanwą dramatu Stanisława Wyspiańskiego, zgromadziła przedstawicieli różnych warstw ówczesnego społeczeństwa polskiego. Część pierwowzorów postaci łatwo zidentyfikować, śledząc powiązania towarzyskie twórcy. Autor nie ukrywał, że zainspirowało go prawdziwe wydarzenie – wesele przyjaciela, poety Lucjana Rydla, przedstawionego w utworze pod postacią Pana Młodego. Część uczestników zabawy mogła się rozpoznać w  osobach dramatu – identyfikację ułatwiało wykorzystanie w sztuce prawdziwych imion niektórych z nich. Z tego względu I akt dramatu wpisuje się w założenia realizmu i przedstawia zapis do pewnego stopnia autentycznych rozmów.

Na wesele przybywają jednak także inni goście – to zjawy z przeszłości. Chociaż większość z nich ma swoje historyczne odpowiedniki, ich obecność w II akcie zaburza realistyczną konwencję pierwszej części dramatu. Objawiają się jako widma, a każde z nich reprezentuje inny narodowy mit zapisany w świadomości Polaków. Zostają wprowadzone do tekstu inaczej niż pozostałe postaci – mimo że można je powiązać z prawdziwymi osobami, występują przede wszystkim jako uosobienia fantastycznych idei, traum i lęków. W ten sposób do dramatu wkracza rzeczywistość symboliczna: postaci Stańczyka, Zawiszy Czarnego i Wernyhory symbolizują rozterki narodu, w którym nadal pozostają żywe idee reprezentowane przez postaci z przeszłości.

Zbiorowy sen Polaków

W II akcie dramatu Wyspiański wprowadza poetykę oniryzmuoniryzmoniryzmu. Wizje postaci fantastycznych przypominają marzenia senne, w których materializują się najgłębsze pragnienia, ale też skrywane lęki bohaterów sztuki. Korowód zjaw można odczytywać jako zbiorowy sen Polaków o ojczyźnie – niespójny, fragmentaryczny, niedokończony, podobnie jak zwyczajny sen człowieka. Jego treść znika po przebudzeniu – o poranku Gospodarz nie potrafi przypomnieć sobie nocnego widzenia.

Do rzeczywistości marzeń sennych odwoływali się w swoich dziełach symboliścisymbolizmsymboliści. Twórcy tego kierunku sztuki interesowali się przeżyciami wewnętrznymi człowieka, tak zwanymi stanami duszy. Interesowały ich najgłębsze doświadczenia, niemożliwe do wysłowienia, które można wyrazić tylko za pomocą sugestywnego symbolusymbolsymbolu. Wyspiański wielokrotnie nawiązywał w swoich dziełach do poetyki symbolizmu – zarówno w dramatach, jak i w malarstwie. Do jego najważniejszych obrazów utrzymanych w tej stylistyce należą Chochoły – dzieło przedstawiające słomiane pałuby przypominające kształtem ludzkie sylwetki. Chochoł pojawi się później także w Weselu, jako zjawa otwierająca i zamykająca serię symbolicznych wizji.

Wizerunki legendarnych postaci

Wyspiański ukazał zjawy zgodnie z powszechnymi wyobrażeniami dotyczącymi ich wyglądu i charakteru. Nie zamierzał docierać do prawdy historycznej, lecz odwołał się do wizerunków utrwalonych w kulturze. Większość z nich namalował Jan Matejko, którego twórczość Wyspiański znał bardzo dobrze, będąc studentem kierowanej przez mistrza Szkoły Sztuk Pięknych. Reprodukcje dzieł Matejki są nawet wymienione w didaskaliach:

Dzieła Jana Matejki należały do najbardziej popularnych wizji historii Polski. Obierając za temat malarstwa wydarzenia chwalebne i zwycięskie, twórca niósł odbiorcom „pokrzepienie serc”. Utrwalanie narodowych mitów miało duże znaczenie dla kultywowania świadomości narodowej Polaków w czasach zaborów. Wyspiański postanowił jednak poddać te wyobrażenia weryfikacji, przedstawiając postaci historyczne na tle teraźniejszości. Zauważył, że skupienie rodaków na przeszłości może skutkować marazmem lub pozbawionym refleksji ślepym uwielbieniem dawnych bohaterów, a wspominanie tragicznych wydarzeń – wywołać strach przed tym, by historia znów się nie powtórzyła.

Słownik