Przeczytaj
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych
Pierwszą regulacją dyplomatyczną stosunków polsko‑sowieckich był podpisany przez premiera Rządu Polskiego na Uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego i rezydującego w Londynie ambasadora ZSRS Iwana Majskiego układ, nazwany od ich nazwisk, układem Sikorski - Majski, Został podpisany w Londynie dnia 30 lipca 1941 roku. Ambasador ZSRS Iwan Majski w imieniu swego państwa wznowił stosunki dyplomatyczne z rządem RP na uchodźstwie. Jednocześnie zapewnił o nieważności porozumień z Niemcami z 1939 roku (pakt Ribbentrop - Mołotow). Bardzo ważnym osiągnięciem premiera Sikorskiego było uzyskanie amnestiiamnestii dla obywateli polskich uwiezionych w Związku Sowieckim i zgody na utworzenie armii polskiej w Buzułuku nad Samarą pod dowództwem właśnie uwolnionego na mocy amnestii generała Władysława Andersa. Wyposażenie dla żołnierzy polskich miało być dostarczone w ramach Lend Lease Act.
W marcu 1941 r. Kongres Stanów Zjednoczonych na mocy Ustawy o pożyczce i dzierżawie (ang. Lend Lease Act) przyznał prezydentowi prawo do sprzedaży, pożyczki lub wynajmu sprzętu i broni państwom sprzymierzonym (przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Związkowi Sowieckiemu). Ustawa obowiązywała do 1945 roku. Po wojnie umorzono większość długów państw, które z niej skorzystały.
Polska armia w ZSRS
Dla Polaków z odległych rejonów ZSRS, a także z więzień i łagrów, dotarcie do armii było nieraz bardzo trudne, tym bardziej, że często specjalnie źle ich kierowano. Wygłodzonym i schorowanym polskim żołnierzom brakowało też zaopatrzenia, gdyż władze sowieckie zwlekały z dostawami. Kreml drastycznie ograniczył racje żywnościowe, co oznaczało głód dla ponad połowy rekrutów i ludności cywilnej ciągnącej za wojskiem. W 1942 r. podjęto zatem decyzję o ewakuacji 80 tys. żołnierzy i 30 tys. cywilów na terytoria brytyjskie na Bliskim Wschodzie. Ewakuacja wojska wpłynęła na pogorszenie stosunków polsko‑sowieckich. Stalin podawał w wątpliwość chęć walki Polaków z Niemcami. W stosunkach polsko‑sowieckich sporna była także kwestia granic. Stalin proponował linię Curzonalinię Curzona (w przybliżeniu przypominającą granicę III rozbioru Polski) jako punkt wyjścia do negocjacji. Było to nie do przyjęcia dla polskiego rządu.
Stalin uchylał się też od odpowiedzi na pytania o los zaginionych polskich oficerów wziętych do niewoli we wrześniu 1939 r., którzy do tej pory nie zgłosili się do armii Andersa i nie dali znaku życia. Przywódca ZSRS zapewniał, że nic o nich nie wie, i zasugerował, że być może uciekli do Mandżurii, krainy na wschodzie Chin. Należy pamiętać, że kilkanaście miesięcy wcześniej osobiście podpisał rozkaz skazujący ich na śmierć.
Powrót do wrogości
W kwietniu 1943 r. Niemcy ogłosili informację o odnalezieniu zbiorowych grobów polskich oficerów w Katyniu, oskarżając o mord NKWDNKWD. Kreml zakomunikował, że zbrodni dokonali Niemcy latem 1941 r. Rząd polski, po półtora roku wymijających odpowiedzi od ZSRS w sprawie zaginionych oficerów, wiedział, że to nie może być prawda. Nie chcąc zaogniać stosunków ze Stalinem, zwrócił się z prośbą o wyjaśnienie sprawy do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Tego samego dnia o to samo MCK poprosili Niemcy. Sikorski domagał się też wyjaśnień od strony sowieckiej. Premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i Prezydent USA, Franklin Roosevelt, naciskani przez Stalina, określili działania rządu RP jako niewłaściwe i próbowali skłonić polskiego premiera do wycofania wniosku z Czerwonego Krzyża. ZSRS zareagował na to zerwaniem stosunków dyplomatycznych z Polską, zarzucając jej rozbijanie koalicji antyhitlerowskiej.
Słownik
zbiorowe darowanie lub złagodzenie kary za popełnione przestępstwa
linia demarkacyjna wojsk polskich i bolszewickich opisana w nocie dyplomatycznej wystosowanej przez brytyjskiego ministra spraw zagranicznych lorda George’a Curzona do Gieorgija Cziczerina, ludowego komisarza spraw zagranicznych Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej; linia ta prowadziła od Grodna, przez miejscowość Jałówka do Brześcia, dalej na Dorohusk, Hrubieszów i Kryłów, potem na zachód przez Rawę Ruską do Przemyśla i Karpat; co ciekawe, lord Curzon nie był ani jej pomysłodawcą, ani zwolennikiem, faktycznie wymyślił ją Lewis Namier, pochodzący z Polski niski rangą urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych
(ros. Narodnyj Komissariat Wnutriennych Dieł – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) centralny organ władzy bezpieczeństwa w ZSRS; w 1946 r. przekształcone w Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
Słowa kluczowe
ZSRS, Władysław Anders, Władysław Sikorski, układ Sikorski‑Majski, armia Andersa, zbrodnia katyńska
Bibliografia
Układ Sikorski‑Majski. Wybór dokumentów, oprac. E. Duraczyński, Warszawa 1990.