Przełomy rzeczne

Przełom rzeczny jest to odcinek doliny rzecznej posiadający wysokie, strome zbocza oraz zwężone dno; znajduje się w miejscu występowania barier na rzece, takich jak np. góry. Przed przełomem oraz za nim dolina rzeczna ma szerokie i łagodne dno. Ograniczające ściany boczne cechują się nachyleniem podobnym do jaru lub gardzieligardzielgardzieli (przy pionowych ścianach). W przeciwieństwie do odcinków łagodnych i płaskich, w przełomie rzadko występują terasy rzeczne, dno staje się zwężone, a spadek podłużny rośnie. Powyższe cechy powodują zmianę typu koryta:

• w górach zastąpienie koryta wypełnionego aluwiami korytem skalnym,

• na nizinach, przy dużych rzekach wyprostowanie koryta i pojawienie się progów skalnych i bystrzybystrzebystrzy.

Pod względem energii rzeki powstanie przełomu wpływa na zwiększenie siły erozji wgłębnej. Zmniejsza to ilość energii wydatkowanej na erozję boczną, co w efekcie prowadzi do zwężenia dna doliny. Odcinek przełomowy jest lokalną bazą erozyjnąbaza erozyjnabazą erozyjną dla górnego odcinka ponad nim.

Typy przełomów rzecznych

Występuje wiele rodzajów przełomów rzecznych. Poniżej omówiono najważniejsze z nich.

• Antecedentny – powstaje w trakcie podnoszenia się podłoża poprzecznie w stosunku do biegu rzeki. Gdy proces ten jest powolny, a energia rzeki wystarczająco duża, by wcinać się tak szybko, jak unosi się teren, wówczas nie dochodzi do zmiany położenia doliny.

RziIWX2ziGUtS

Schemat ilustruje powstania przełomu antecedentnego. Widoczne są dwa przekroje powierzchni doliny. Na pierwszym przedstawiona jest meandrująca rzeka zilustrowana jako niebieska, gruba linia. Obok niej widoczna jest czerwona strzałka symbolizująca przenoszenie materiałów przez wody w rzece. Na drugim obrazku teren jest podniesiony. W środkowej jego części widoczne jest wzgórze, które rzeka przecięła na pół.

• Epigenetyczny – powstaje, gdy rzeka wcina się w podłoże z miękkich osadów zalegające na twardym materiale skalnym. Powoli usuwane są wszystkie skały miękkie i ciek rozpoczyna erozję skał twardych.

R2YMEfhESJnPs

Na schemacie przedstawiony jest przełom epigenetyczny. Na pierwszym schemacie widać dolinę rzeczną. Obok rozgałęzionej rzeki jest strzałka symbolizująca przenoszenie materiału przez rzekę. Na drugim rysunku nie ma górnej warstwy ziemi ze schematu. Została ona wymyta przez rzekę. Za to obok rzeki widoczny jest pagórek.

• Przelewowy – powstaje, gdy spiętrzone wody jeziora przeleją się przez najniższe miejsce w granicy misy jeziornej. Często podczas wypływu wód dochodzi do całkowitego spływu jeziora ze względu na niezwykle intensywną erozję wgłębną.

Rr1hiEiSZ5kYd

Rysunek przedstawia schemat przełomu przelewowego. Na pierwszym rysunku widać jezioro górskie i wypływającą z niego rzekę. Przerywanymi liniami obok jeziora zaznaczona jest górska rzeźba terenu – szereg wzniesień. Na drugim rysunku jeziora już nie ma, ponieważ woda z niego wydostała się poprzez erozję. W jego dawnym miejscu powstała szersza dolina z płynącą w niej rzeką.

• Regresyjny – jest to przełom powstały w warunkach górskich poprzez działanie erozji wstecznej źródła rzeki. Prowadzi to do przesunięcia działu wodnego na drugą stronę pasma górskiego.

RamfeUcNEBoWL

Na zdjęciu widoczny jest przełom regresyjny. Na pierwszym rysunki widoczna jest rzeka płynąca pomiędzy górami zaznaczonymi przerywana linią. Na drugim rysunku poprzez erozję wsteczną obok rzeki powstają nowe rzeźby terenu. W miejscu gdzie jest główny dział wodny doszło do przesunięcia go na drugą stronę pasma górskiego.

Słownik