Przeczytaj
Zapoznaj się z informacjami na temat przełomów rzecznych. Następnie przeczytaj, jakie są ich rodzaje oraz gdzie one występują. Czy wiesz, jak nazywają się pozostałe?
Przełomy rzeczne
Przełom rzeczny jest to odcinek doliny rzecznej posiadający wysokie, strome zbocza oraz zwężone dno; znajduje się w miejscu występowania barier na rzece, takich jak np. góry. Przed przełomem oraz za nim dolina rzeczna ma szerokie i łagodne dno. Ograniczające ściany boczne cechują się nachyleniem podobnym do jaru lub gardzieligardzieli (przy pionowych ścianach). W przeciwieństwie do odcinków łagodnych i płaskich, w przełomie rzadko występują terasy rzeczne, dno staje się zwężone, a spadek podłużny rośnie. Powyższe cechy powodują zmianę typu koryta:
w górach zastąpienie koryta wypełnionego aluwiami korytem skalnym,
na nizinach, przy dużych rzekach wyprostowanie koryta i pojawienie się progów skalnych i bystrzybystrzy.
Pod względem energii rzeki powstanie przełomu wpływa na zwiększenie siły erozji wgłębnej. Zmniejsza to ilość energii wydatkowanej na erozję boczną, co w efekcie prowadzi do zwężenia dna doliny. Odcinek przełomowy jest lokalną bazą erozyjnąbazą erozyjną dla górnego odcinka ponad nim.
Typy przełomów rzecznych
Występuje wiele rodzajów przełomów rzecznych. Poniżej omówiono najważniejsze z nich.
Antecedentny – powstaje w trakcie podnoszenia się podłoża poprzecznie w stosunku do biegu rzeki. Gdy proces ten jest powolny, a energia rzeki wystarczająco duża, by wcinać się tak szybko, jak unosi się teren, wówczas nie dochodzi do zmiany położenia doliny.
Epigenetyczny – powstaje, gdy rzeka wcina się w podłoże z miękkich osadów zalegające na twardym materiale skalnym. Powoli usuwane są wszystkie skały miękkie i ciek rozpoczyna erozję skał twardych.
Przelewowy – powstaje, gdy spiętrzone wody jeziora przeleją się przez najniższe miejsce w granicy misy jeziornej. Często podczas wypływu wód dochodzi do całkowitego spływu jeziora ze względu na niezwykle intensywną erozję wgłębną.
Regresyjny – jest to przełom powstały w warunkach górskich poprzez działanie erozji wstecznej źródła rzeki. Prowadzi to do przesunięcia działu wodnego na drugą stronę pasma górskiego.
Słownik
najniższy poziom terenu, do którego może teoretycznie dotrzeć erozja na danym obszarze; zwykle wyznaczona przez poziom ujścia lokalnej rzeki do morza lub jeziora
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecŹródło: Encyklopedia PWN
odcinek cieku o stosunkowo szybkim przepływie wody, powodującym jej burzenie i pienienie
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecŹródło: Encyklopedia PWN
wąska dolina, w której szerokość koryta jest taka sama jak szerokość doliny