Anschluss Austrii

Po przejęciu władzy w Niemczech przez nazistów i wystąpieniu z Ligi Narodów kanclerz Adolf Hitler przywrócił w RzeszyRzeszaRzeszy powszechną służbę wojskową i przystąpił do zbrojeń, łamiąc postanowienia traktatu wersalskiegotraktat wersalskitraktatu wersalskiego. Nie spotkało się to jednak z żadną reakcją ze strony byłych państw ententyententaententy. W 1935 r. w wyniku wygranego plebiscytu do Niemiec powróciło ważne przemysłowo Zagłębie Saary. W następnym roku w Nadrenii, będącej do tej pory strefą zdemilitaryzowaną, rozlokowano żołnierzy niemieckich, a wkrótce rozpoczęto także budowę obiektów wojskowych.

Kolejnym krokiem Hitlera było poparcie nazistowskiego zamachu stanu w Austrii w marcu 1938 r. Pod pretekstem zagrożenia dla mieszkających tam Niemców, na prośbę austriackich nazistów o pomoc (rzekomo przekazaną w imieniu narodu), wojska niemieckie przekroczyły austriacką granicę. Wkrótce w Austrii wprowadzono prawo obowiązujące w hitlerowskiej Rzeszy, m.in. ustawy norymberskieustawy norymberskieustawy norymberskie. Rząd i prezydent Austrii sprzeciwili się przejęciu władzy przez miejscowych zwolenników Hitlera, część społeczeństwa popierała jednak te działania, a w plebiscycie 99 proc. Austriaków opowiedziało się za AnschlussemAnschlussAnschlussem (czyli włączeniem) Austrii do Wielkoniemieckiej Rzeszy.

RjkRlJevm24NL

Zdjęcie przedstawia żołnierzy, którzy demontują słup graniczny.

RZThoiGGPgrLr

Zdjęcie przedstawia czołg z żołnierzem, który wjeżdża przez bramę do miasta. Za bramą stoi tłum ludzi.

RoePv638v8AZR

Zdjęcie przedstawia rząd jadących samochodów, w których są mężczyźni w mundurach oficerskich. Po obu stronach ulicy stoi tłum ludzi. Mają wyciągnięte ręce w geście nazistowskim.

R1AvHCbd6WO3t

Ilustracja przedstawia kartę do głosowania w języku niemieckim. Są dwa kółka z odpowiedzią Tak i Nie. Kółko z odpowiedzią Tak jest o wiele większe od kółka z odpowiedzią Nie.

Appeasement i Monachium

Ekspansja państw Osi była możliwa dzięki bierności Francji i Wielkiej Brytanii, które wciąż miały opinię mocarstw gwarantujących utrzymanie porządku wersalskiego. Ich postawę określa się mianem polityki appeasementuappeasementappeasementu (ang., łagodzenie). Politycy ci wychodzili z założenia – błędnego, jak się okazało – że lepiej pójść na pewne ustępstwa wobec agresywnych państw, niż zaryzykować wybuch nowej wojny. Taki sposób rozumowania był jak na razie wygodny, ponieważ żądania Niemiec i Włoch (w 1935 r. te ostatnie zajęły Abisynię, czyli dzisiejszą Etiopię) nie uderzały bezpośrednio w interesy brytyjskie czy francuskie. Spodziewano się też, że w końcu musi nastąpić kres roszczeń Hitlera i Mussoliniego.

Punktem kulminacyjnym tej polityki była sprawa Niemców sudeckich i jej rozwiązanie podczas konferencji w Monachium. Należący do Czechosłowacji rejon Sudetów, położony przy granicy z III Rzeszą, zamieszkiwali w większości Niemcy. Jako region bogaty w surowce był on ważny ze względów strategicznych, znajdowały się tu również nowoczesne fortyfikacje. Na miejscu działała partia nazistowska powiązana z NSDAPNSDAPNSDAP, której liderzy oskarżali rząd czechosłowacki o rzekome prześladowania.

Adolf Hitler wystąpił „w obronie” swoich rodaków, domagając się oddania tego terytorium Rzeszy, w przeciwnym razie groził użyciem siły. Sprawę rozstrzygnięto na konferencji w Monachium we wrześniu 1938 r. Wzięli w niej udział: premier Wielkiej Brytanii Neville Chamberlain, premier Francji Édouard Daladier, Adolf Hitler i Benito Mussolini. Prezydent Czechosłowacji Edvard Beneš został wezwany tylko po to, aby wysłuchać decyzji podjętej bez jego udziału. Za cenę utrzymania pokoju odebrano Czechosłowacji sporny rejon Sudetów i oddano go III Rzeszy.

Ri5xsgCHVfA6J

Zdjęcie przedstawia grupę mężczyzn stojących w rzędzie. Dwaj pierwsi od lewej ubrani są w garnitury. Trzej kolejni ubrani są w mundury wojskowe. Pierwszy z nich ma na ramieniu opaskę ze swastyką.

Czechosłowacja, pozbawiona górskich fortyfikacji, stała się zupełnie bezbronna. Wkrótce po konferencji musiała się także zgodzić na oddanie Węgrom południa Słowacji i Rusi Zakarpackiej, a Polsce – Zaolzia, Orawy i Jaworzyny.

Brytyjski premier Neville Chamberlain uważał podpisanie układu monachijskiego za sukces swój i swojego kraju, zapewnienie „pokoju na nasze czasy”, natomiast prezydent Czechosłowacji na znak protestu wobec niesprawiedliwości dyktatu monachijskiego podał się do dymisji i opuścił kraj. Chociaż polskie pretensje do Zaolzia można uznać za uzasadnione, to wykorzystanie przez rząd polski trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się wtedy Czechosłowacja, opinia międzynarodowa zinterpretowała wprost jako udział w bezprawnej agresji we współpracy z nazistowskimi Niemcami.

R1Vftf4sNSAGi

Mapa Europy. Prezentuje zmiany granic w Europie Środkowej w okresie międzywojennym. Zagłębie Saary przyłączone do Niemiec w styczniu 1935 r. (plebiscyt). Nadrenia zmilitaryzowana przez Niemcy w marcu 1936 r. Austria przyłączona do Niemiec w marcu 1938 r. (Anschluss). Sudety i nadgraniczne tereny Czechosłowacji przyłączone do Niemiec w październiku 1938 r. Zaolzie, Orawa i Jaworzyna przyłączone do Polski w październiku i listopadzie 1938 r. Południowa Słowacja i Ruś Zakarpacka przyłączone do Węgier w latach 1938–1939. Protektorat Czech i Moraw utworzony przez Niemców z niewcielonych do III Rzeszy ziem czeskich i morawskich w marcu 1939 r. Okręg Kłajpedy przyłączony do Niemiec w marcu 1939 r. (aneksja). Republika Słowacka powstała w marcu 1939 r.

Z kolei Polska miała być następną ofiarą polityki appeasementu. W październiku 1938 r. Rzesza zaczęła wysuwać żądania przyłączenia Wolnego Miasta Gdańska – zamieszkanego przez dużą liczbę Niemców – do swego państwa, wiążąc z nimi propozycję przystąpienia Polski do paktu antykominternowskiego (oficjalne ultimatum wystosowali w marcu następnego roku). Domagali się również przeprowadzenia przez polską część Pomorza Gdańskiego z Niemiec do Prus Wschodnich eksterytorialnej szosy i linii kolejowej. Uderzało to w interes Rzeczpospolitej, poza tym polscy politycy spodziewali się, że ustąpienie w tej sprawie nie zapobiegnie kolejnym roszczeniom. Dlatego żądania Hitlera spotkały się z kategoryczną odmową polskiej strony.

Droga do ludobójstwa – noc kryształowa

R16Q8FunhFq6m1

Zdjęcie przedstawia wybitą witrynę sklepu. Obok po chodniku idą ludzie.

Ale rok 1938 był też znaczący dla Europy również pod innym względem. W 1924 r. w książce Mein Kampf Hitler obarczał Żydów winą za to, że Niemcy przegrały I wojnę światową i oskarżał ich o zdradę. Naziści uważali Żydów za groźbę porównywalną z zarazą niszczącą zdrowy organizm. Oskarżali ich o popieranie komunizmu, udział w międzynarodowym spisku przejęcia władzy nad światem, przedstawiano ich jako niezdolnych do stworzenia własnego państwa. W Paryżu 7 listopada 1938 r. został zastrzelony niemiecki dyplomata Ernst von Rath. Dokonał tego żydowski emigrant, siedemnastolatek Herszel Grynszpan, którego rodzina została deportowana z Niemiec do Polski, a on sam przebywał we Francji. Nazistowska propaganda wykorzystała to wydarzenie do rozpętania antysemickiej nagonki i do zorganizowania pogromu ludności żydowskiej. Zajścia w nocy z 9 na 10 listopada nazwano nocą kryształową (niem. Kristallnacht) – od rozbitego szkła z witryn sklepów należących do Żydów. W całych Niemczech podpalono 171 synagog i splądrowano ok. 7,5 tys. sklepów i przedsiębiorstw. Podczas nocy kryształowej zamordowano 91 osób, a 26 tys. zamknięto w obozach koncentracyjnych, m.in. w Sachsenhausen i w Lichtenburgu. Był to wyraźny sygnał tego, w jaki sposób naziści rozprawiają się z wszystkimi, którzy według ich ideologii są wrogami albo ludźmi niższej kategorii.

Słownik

Słowa kluczowe

świat przed II wojną światową, Anschluss, układ w Monachium, appeasement, polityka appeasementu, noc kryształowa, Sudety, III Rzesza

Bibliografia

H. Batowski, Między dwiema wojnami 1919–1939, Kraków 2001.

J. Prokopczuk, Historia powszechna 1871–1939, Warszawa 1984.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wielka Historia Świata, t. 11, Wielkie wojny XX wieku (1914–1945), pod red. nauk. M. Zgórniaka, Warszawa 2006.

P.M. Majewski, Czy w 1938 roku Czechosłowacja mogła wygrać wojnę z III Rzeszą?, „Mówią Wieki” 4/1997.

P. Wróbel,Hitlera poglądy na ryzyko wojny światowej, „Mówią Wieki” 1/1984.