Problemy i wyzwania

RdAOeq0DVUlLy

Obraz przedstawia wydarzenia rewolucji lipcowej wymierzonej przeciwko panowaniu króla Francji, Karola X. Nad całością kompozycji dominuje alegoryczna figura Wolności. Jest ona ukazana jako młoda kobieta, w czerwonej czapce frygijskiej. Kobieta idzie przez pole walki ze strzelbą w lewej ręce i trójkolorowym sztandarem w prawej ręce. Za kobietą podążają rewolucjoniści. Po jej prawej stronie podąża przedstawiciel klasy średniej - mężczyzna w cylindrze. Po lewej młody chłopiec trzymający w obu rękach pistolety, reprezentujący klasę robotniczą. Rewolucjoniści idą do przodu po leżących na ziemi ciałach ludzi poległych w walce o wolność.

R1E32quatYj8r1

Ilustracja przedstawia stronę tytułową książki w języku niemieckim, wydaną w Rydze, w 1781 roku.

Przed nowożytną myślą polityczną stoją olbrzymie wyzwania. Wielu myślicieli wychodzi z założenia, że istniejący porządek społeczny jest niesprawiedliwy. Takie postawienie sprawy rodzi dwa podstawowe pytania, jedno teoretyczne: „Jaki porządek społeczny jest sprawiedliwy?”, drugie praktyczne: „Jak taki porządek zaprowadzić?”. Zdaniem wielu myślicieli, przeszkody uniemożliwiające zaprowadzenie idealnych stosunków społecznych leżą w naturze ludzkiej. Rewolucja Francuska miałaby stanowić tego najlepszy dowód: oto grupa ludzi chce jak najlepiej, dąży do równości, wolności i sprawiedliwości, a wprowadza skrajny terrorterrorterror i niesprawiedliwość. 
Alexis de Tocqueville argumentuje, że przyczyną tego stanu rzeczy jest jednak nie tyle natura ludzka, ile niemożność pogodzenia ze sobą ideałów równości i wolności. Trzeba wybrać: albo równość, albo wolność. Czy jest tak w istocie? Kolejny ważny problem dotyczy zależności stosunków społecznych od kultury i historii, czyli tradycji. Spór między konserwatystamikonserwatyzmkonserwatystami a liberałamiliberalizmliberałami to przede wszystkim spór o to, czy i jak wprowadzać zmiany społeczne. Część konserwatystów, jak Joseph de Maistre, uważa, że wszelka zmiana jest zła, inni, jak Edmund Burke, przekonują, że może pewne zmiany są pożądane, ale nie mogą one być radykalne i nagłe: w tradycji kryje się mądrość, która, co najwyżej, wymaga korekty, a nie odrzucenia w całości. Takie odrzucenie zawsze prowadzi do chaosu. Według innych jeszcze, Rewolucja Francuska dlatego właśnie poniosła porażkę, że nie była dość konsekwentna w budowaniu ładu społecznego od początku, że nie wykorzeniła z ludzi wpojonych im przez tradycję nawyków i przekonań. W szczególności tzw. socjaliści utopijnisocjalizm utopijnysocjaliści utopijni przedstawiali zupełnie inne niż dotychczas wizje życia społecznego.

W nowożytności zamiast szukać rozwiązania w moralnym ulepszeniu człowieka, jak to miało miejsce w minionych epokach, próbowano lepiej zrozumieć i wykorzystać niezmienne mechanizmy natury ludzkiej. Nikt chyba nie ujął tego lepiej niż Immanuel Kant:

Można powiedzieć, że nowożytność jest pogodzona z tym, jaki jest człowiek. Myśliciele badają mechanizmy kierujące ludzkim zachowaniem, tak jak naukowcy badają prawa rządzące przyrodą. I podobnie jak naukowcy wykorzystują prawa przyrody do kolejnych wynalazków usprawniających ludzkie życie, tak myśliciele polityczni próbują wykorzystać wiedzę o prawach rządzących zachowaniem ludzkim do skonstruowania sprawiedliwego i pokojowego społeczeństwa.

Słownik