Przeczytaj
Więcej ziemi, więcej plonów
Kluczowe znaczenie dla przeobrażeń społeczno‑gospodarczych w XI–XIII w. miały zmiany w rolnictwie. Dotychczas otrzymywane z uprawy ziemi plony nie były zbyt duże i prawdziwym problemem były klęski głodu. Około roku 1000 rozpoczął się proces zdobywania nowych ziem pod uprawę i tym sposobem poszerzenia areału upraw. Zaczęto karczować lasy i gaje, osuszać bagna, stosować nowe techniki melioracjimelioracji. Wielkie puszcze zamieniały się w pola uprawne, a w miejscu dawnych lasów wyrastały osady – miasta i wsie.
Dotychczas ziemię uprawiano w systemie dwupolówkidwupolówki, polegającym na tym, że jedną część pola obsiewano zbożem jarymjarym lub ozimymozimym, a drugą pozostawiano ugoremugorem (niczego na niej nie siano). Otrzymywane w ten sposób plony – przy dużym nakładzie pracy – nie były zbyt wysokie. Prawdziwym przełomem okazało się wprowadzenie trójpolówkitrójpolówki. Ziemię dzielono na trzy części, z których naprzemiennie każdego roku jedną obsiewano zbożem jarym, drugą zbożem ozimym, a trzecią pozostawiano odłogiem. System trójpolówki pozwolił na zagospodarowanie większej ilości ziemi i dzięki temu nastąpił wzrost produkcji rolnej.
Wzrost plonów nie byłby jednak możliwy bez wprowadzenia ulepszeń w rolnictwie. W XI–XII w. drewniane narzędzia rolnicze zaczęto zastępować żelaznymi. Pojawiły się metalowe kosy, brony, sierpy. Decydujące znaczenie miało jednak upowszechnienie się pługapługa koleśnego. W porównaniu z wcześniejszą wersją ten orał głębiej, wydobywając na powierzchnię żyźniejszą warstwę gleby. Ponieważ był on cięższy, wymagał większej siły pociągowej zwierząt. Tę zaś osiągnięto dzięki zastosowaniu chomątachomąta, czyli rodzaju uprzęży zakładanej zwierzętom, przy pomocy których orano ziemię. Zastosowanie nowych rozwiązań w rolnictwie w połączeniu z upowszechnieniem się trójpolówki spowodowało wyraźny wzrost wydajności upraw. O ile dotychczas z jednego zasianego ziarna otrzymywano od 4 do 7, o tyle w XI–XII w. półtora raza więcej.
Dzięki przeobrażeniom w rolnictwie – ulepszeniu narzędzi, pojawieniu się nowych technik i poszerzeniu areału upraw – ludzie mieli więcej pożywienia, a widmo nieurodzaju i głodu zostało nieco odsunięte. W Europie nastąpił wzrost demograficzny. W ciągu trzech stuleci między rokiem 1000 a 1300 liczba ludności niemal się podwoiła, wzrosła z ok. 42 mln do 73 mln.
Błotniste ulice, kramy i stragany
Wzrost produkcji rolnej spowodował, że ludność wiejska dysponowała nadwyżkami żywności, które mogła sprzedać na targachtargach i jarmarkachjarmarkach. Otrzymane w ten pieniądze można było przeznaczyć na zakup wyrobów rzemiosła miejskiego. To spowodowało powolne odradzanie się ośrodków miejskich. Po upadku Imperium Romanum i w okresie następującego po tym kryzysu gospodarczego wiele miast straciło znaczenie. Te, które przetrwały, stanowiły raczej ośrodki władzy świeckiej i kościelnej niż rozwoju ekonomicznego. W X w. miasta były jednak nadal nieliczne i słabo zaludnione. Zmiana zaczęła następować ok. XI w., kiedy rozpoczął się proces urbanizacjiurbanizacji. Pod koniec XIII w. w Europie było już ok. 60 miast, których liczba mieszkańców przekraczała 10 tys. Do największych miast, liczących niemal 100 tys., należały: Paryż, Londyn, Wenecja, Florencja, Mediolan, Neapol, Palermo.
Encyklopedia „Odkrycia młodych”. Średniowieczne miastaZarojone [ludźmi], zastawione wozami, pełne kłębiącego się drobiu i prosiaków, ulice były miejscem pracy i spotkań. Kramiki rzemieślników stały na ulicy otworem, stragany kupieckie tarasowały drogę. Wokół fontanny czy studni wymieniano ploteczki i nowiny. Żebracy żyli i spali na ulicach. Były one ich schronieniem. Piesi brodzili w labiryncie błotnistych uliczek, mało bowiem było ulic brukowanych. Nie było ścieków, odpadki wyrzucano na ulicę. Aby uchronić się od przykrych zapachów i chorób, miasta zleciły dozorcom ulicznym usuwanie śmieci. Oni też czuwali nad bezpieczeństwem nieoświetlonych ulic.
Indeks dolny Jaki obraz życia w mieście przedstawia autor w cytowanym fragmencie? Wskaż trzy pozytywne aspekty życia miejskiego w średniowieczu. Indeks dolny koniecJaki obraz życia w mieście przedstawia autor w cytowanym fragmencie? Wskaż trzy pozytywne aspekty życia miejskiego w średniowieczu.
Źródło: Encyklopedia „Odkrycia młodych”. Średniowieczne miasta, t. 41, Warszawa 1992, s. 644–645.
Miasta były głównie ośrodkami handlu i produkcji rzemieślniczej. Ta ostatnia odbywała się w małych warsztatach rzemieślniczych. Przedstawiciele tego samego lub pokrewnych gałęzi rzemiosła skupiali się w tzw. cechachcechach. Cechy strzegły monopolu produkcji, pełniły też funkcje ekonomiczne i kulturowe np. zajmowały się kwestiami kształcenia w zawodzie, regulowały sprawy związane z przynależnością, reprezentowały wobec organów miejskich, zajmowały się działalnością charytatywną i pełniły funkcje towarzyskie.
Wraz ze wzrostem znaczenia miast i ich bogaceniem się następował proces ich emancypacjiemancypacji spod władzy właściciela – króla, możnego lub instytucji kościelnej. Wiele z powstałych w XII–XIII w. ośrodków miejskich otrzymało niezależność przejawiającą się w odrębnym prawie miejskimprawie miejskim i samorządziesamorządzie. Zamieszkujący w miastach mieszczaniemieszczanie cechowali się, jako grupa, dużym zróżnicowaniem majątkowym, społecznym i etnicznym (zobacz ilustrację poniżej).
Targi i jarmarki
Wraz z rozwojem miast zaczął odradzać się handel. W miastach organizowano targi i jarmarki, które były miejscami lokalnej wymiany towarów. Kupcy i rzemieślnicy tworzyli tzw. gildiegildie. Związki te zakładano nie tylko dla obrony własnych interesów przed konkurencją, ale też pełniły one ważne funkcje społeczne i religijne. Związki kupców z różnych miast nazywano hanzą.
Dalekosiężna wymiana handlowa rozwijała się dzięki kontaktom z rynkami arabskimi. Z Bliskiego Wschodu (Lewantu, stąd nazwa handlu – lewantyński) sprowadzano głównie towary luksusowe, kość słoniową, pachnidła. W tego rodzaju wymianie przodowały miasta włoskie, a spośród nich największe znaczenie zyskała Wenecja i Genua. Na północy kontynentu najważniejsze znaczenie w handlu dalekosiężnym zdobyła Flandria. Region ten wyspecjalizował się w produkcji sukna. Trzecim ważnym regionem wymiany handlowej była Hanza – związek miast w rejonie Morza Bałtyckiego i Północnego.
Coraz częściej w rozliczeniach handlowych pojawiał się pieniądz, a gospodarka towarowo‑pieniężnagospodarka towarowo‑pieniężna zaczęła wypierać dotychczasową gospodarkę naturalnągospodarkę naturalną. Początkowo w obiegu było wiele różnych monet o różnych wartościach, dlatego władcy starali się ujednolicić system monetarny, a wartość pieniądza oprzeć na parytecie srebraparytecie srebra lub – wyjątkowo – złota.
Określ, co robią i jak się zachowują bankierzy widoczni na miniaturze.
Słownik
system uprawy ziemi polegający na naprzemiennej uprawie zboża jarego, ozimego i pozostawianiu jednej części na ugór, znana od ok. XI w.
system uprawy roli polegający na podziale ziemi na dwie części, z których jedna była obsiewana, a druga pozostawiona ugorem; wyparta przez trójpolówkę
rodzaj jarzma, którego używano do zaprzęgania do pługa zwierząt pociągowych podczas orki
narzędzie służące do orki; w XI w. zaczęto używać pługu koleśnego, który pozwalał na głębszą orkę
czynność polegająca na odwróceniu i poruszeniu ziemi, wykonywana za pomocą pługa
(z niem. Zunft) stowarzyszenie zrzeszające rzemieślników jednego lub więcej pokrewnych zawodów, pełniły funkcję ekonomiczną, społeczną, religijną
rośliny, których cykl rozwojowy przebiega w jednym okresie wegetacyjnym, letnim, np. ziemniaki, proso
rośliny, których cykl wegetacyjny przebiega w okresie jednego roku, ale do rozwoju potrzebują niskich temperatur, np. żyto, pszenica
pole wyłączone z użytkowania, niczego się na nim nie sadzi ani nie sieje przez okres od jednego roku do dwóch lat
stan społeczny, którego członkami byli obywatele miejscy, czyli osoby przebywające w mieście, trudniące się pracami niezwiązanymi z rolnictwem i podlegające prawu miejskiemu
zabiegi mające na celu poprawę właściwości gleby poprzez np. zwiększenie jej nawodnienia
zbiór zasad dotyczący mieszkańców miast, określający status mieszczan; wyjmując ich spod prawa dworskiego, określało ono prawa i obowiązki mieszczan i mogło się różnić w zależności od tego, na jakim prawie dane miasto zostało lokowane, np. prawie magdeburskim, średzkim etc.
organ na danym terenie niezależny od władzy centralnej i odpowiedzialny za podejmowanie decyzji dotyczących spraw lokalnych
w okresie średniowiecza obowiązek pracy chłopów na ziemi pana przez określony czas w ciągu roku
uprząż, specjalne urządzenie z taśm i pasów dla zwierząt pociągowych
średniowieczne narzędzie drewniane stosowane do uprawy ziemi
prawo chłopa w feudalizmie do opuszczania miejsca zamieszkania
w okresie feudalizmu świadczenie chłopów na rzecz pana feudalnego za prawo do uprawiania dzierżawionej przez nich ziemi, w zamian za to chłopi byli zobowiązani do uiszczania renty odrobkowej (pańszczyzny), naturalnej (w daninach) lub pieniężnej (czynsz)
(z wł. banco – ławka, dosł.: stół do liczenia pieniędzy) miejsce wymiany waluty i dokonywania operacji bezgotówkowych
(z niem. Wechsel – zmiana) papier wartościowy z podpisem, na mocy którego może w innym miejscu zostać wypłacona gotówka, dzisiejszy czek
typ gospodarki, w której głównym środkiem zapłaty za towary jest pieniądz, celem jest wymiana
typ gospodarki wczesnośredniowiecznej, której celem jest produkcja na własne potrzeby
proces tworzenia się większych skupisk ludności w określonych miejscach
(niem. Meisterstück, dosł. mistrzowskie dzieło) praca czeladnika cechowego, która stanowiła ukoronowanie jego edukacji i sprawdzian umiejętności, pomyślne jej zaliczenie umożliwiało czeladnikowi wyzwolenie się od mistrza i założenie własnego zakładu
sprzedaż i kupno towarów odbywające się w sposób ciągły na określonym obszarze; miał charakter lokalny
(niem. Jahrmarkt – targ doroczny) sprzedaż i kupno towarów o charakterze ponadlokalnym, odbywający się cyklicznie, najczęściej raz do roku przez kilka dni
(łac. emancipatio, dosł. wypuszczenie z rąk) proces wyzwalania się spod władzy i zależności wobec kogoś innego, w tym przypadku wyzwalania się spod władzy pana feudalnego i otrzymywanie praw
(niem. Gilde – związek) w okresie średniowiecza związki kupieckie o charakterze obronnym, towarzyskim i religijnym, odpowiedniki cechów wśród kupców
stosunek proporcji dwóch kruszców, wchodzących w skład monety; parytet srebra opierał się na ustalonej relacji srebra do złota
Słowa kluczowe
trójpolówka, cech, miasto, bank, średniowiecze, gospodarka, średniowieczna Europa, społeczeństwo średniowiecznej Europy, gospodarka średniowiecznej Europy
Bibliografia
Encyklopedia Odkrycia młodych, t. 41, Średniowieczne miasta, Warszawa 1992.
R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2012.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. R. Heck, nr 8, Warszawa 1959.
Wielka historia świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.
E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.