Przeczytaj
Źródła barokowej poezji miłosnej
W polskiej poezji barokowej – w zależności od przyjętych kryteriów podziału – wyróżnia się kilka głównych nurtów.
- Nazwa kategorii: Nurty w polskiej poezji barokowej
- Nazwa kategorii: metafizyczny
- Nazwa kategorii: „światowych rozkoszy”
- Nazwa kategorii: sarmacki
- Nazwa kategorii: dworski Koniec elementów należących do kategorii Nurty w polskiej poezji barokowej
- Elementy należące do kategorii Nurty w polskiej poezji barokowej
Tematem obecnym w każdym z tych nurtów jest miłość, choć różnie przedstawiana. W nurcie metafizycznym koncentrowano się na uczuciu łączącym człowieka i Boga. Z upodobaniem łączono motywy religijno‑filozoficzne z erotycznymierotycznymi. Te ostatnie zdecydowanie dominują w nurcie dworskim, który najczęściej podejmuje tematy uczuciowych relacji między mężczyzną a kobietą, przedstawiając miłość w jej wymiarze fizycznym i/lub duchowym (miłość platoniczna).
Barokowi twórcy sięgali do różnych wzorców opisywania uczucia między kobietą i mężczyzną utrwalonych w tradycji, nie ulegali jednej konwencji literackiej.
- Nazwa kategorii: Źródła barokowej poezji miłosnej
- Nazwa kategorii: petrarkizm
- Nazwa kategorii: marinizm
- Nazwa kategorii: Biblia
- Nazwa kategorii: folklor Koniec elementów należących do kategorii Źródła barokowej poezji miłosnej
- Elementy należące do kategorii Źródła barokowej poezji miłosnej
Petrarkizm„Petrarkizm” to termin ukształtowany w nowożytnej historii literatury włoskiej [...]. Określa on zjawisko wielostronnego oddziaływania na literaturę europejską (od połowy XV w. począwszy) twórczości F. PetrarkiF. Petrarki, przede wszystkim – wzoru poetyckiego ukształtowanego przez niego w cyklu sonetów miłosnych Il Canzoniere [...].
Koncepcja miłości zawarta w liryce Petrarki, wyrosła z platonizmuplatonizmu [...] – jest koncepcją uczucia niespełnionego, miłości‑cierpienia, w której nie ma miejsca dla spokoju (pace non trovo). [...] Petrarka wyznaczył miłości perspektywę metafizyczną, lecz zmierzanie ku ostatecznemu celowi osadzone zostało w świecie ludzkich zmagań, konfliktu między sensualistycznąsensualistyczną naturą człowieka a świadomością wyboru wyższych wartości. Konflikt ten był w przekonaniu twórcy Sonetów motorem życia, poczynań prowadzących do doskonałości moralnej. [...]
Samotnik z WokluzySamotnik z Wokluzy, nadając miłości wymiar filozoficzny, z tematem miłosnego przeżywania sprzągł temat śmierci [...]. Motyw śmierci wnosi do refleksji ton dramatyczny. Spełnienie miłości możliwe jest jedynie in morte. Śmierć nie przerywa związków myślowych, emocjonalnych, moralnych między partnerami. Wprowadza swoisty paralelizm egzystencji ukochanej, „żyjącej” w sferach niebiańskich i w sercu kochającego. Znajduje tu odbicie schrystianizowana myśl platońska. Pragnienie śmierci wyraża tęsknotę za połączeniem się z przedmiotem uczuć, jest także pragnieniem idealnej harmonii piękna i dobra w prawdziwym bycie. [...] Petrarka odcieleśniony obraz kobiety sprowadził na ziemię, zachowując jej anielską osobowość i rolę przewodniczki prowadzącej do doskonałości wewnętrznej. Kobieta anielska (donna angelicata), ucieleśnienie odwiecznej idei piękna i dobra, jest przedmiotem miłosnej – żeby nie powiedzieć – religijnej kontemplacji i natchnienia poety. Jej nieskazitelna uroda fizyczna i piękno duchowe wywołują w mężczyźnie sprzeczne pragnienia, przeciwstawne nastroje i uczucia, paraliżują zmysły i rozum. Godna uwielbienia i czci kobieta wyniesiona została w liryce zachodnioeuropejskiej na poziom niedostępności.
Źródło: Jadwiga Kotarska, Petrarkizm, [w:] Słownik literatury staropolskiej (średniowiecze – renesans – barok), red. T. Michałowska, Wrocław 1990, s. 557–560.
MarinizmTermin „marinizm” pochodzi od nazwiska włoskiego poety Giambattista Marina (1569 – 1625) [...]. Marino zdecydowanie opowiedział się przeciwko tradycji literackiej, którą zaprezentowali DanteDante i Petrarka [...]. Marino jest twórcą poezji sensualistycznej w szerokim rozumieniu tego słowa. Wyróżnić w niej można kilka odmian: erotyczną, idylliczną, opisową, które najczęściej się z sobą przeplatają. [...]
Marinizm wywalczył równouprawnienie dla wszystkich możliwych tematów w poezji - zarówno dla piękności duchowej i fizycznej, jak i dla brzydoty. [...] Twórczość marinistów charakteryzują ponadto: żywiołowa zmysłowość, przede wszystkim o zabarwieniu erotycznym, wrażliwość na pejzaż i jego rozmaite odmiany, na różnorodność nastroju. Tendencjom tym towarzyszą popisy erudycyjne i wirtuozeria stylistyczna.
Źródło: Jadwiga Sokołowska, Marinizm, [w:] Słownik literatury staropolskiej (średniowiecze – renesans – barok), red. T. Michałowska, Wrocław 1990, s. 457–458.
Biblia dostarczała wzorców nie tylko do opisywania uczucia łączącego Boga z człowiekiem, ale też wspomagała twórców dzieł erotycznych, koncentrujących się na deskrypcjideskrypcji emocji kochanków. Szczególnie znacząca w tym zakresie tematycznym była Pieśń nad Pieśniami. Chociaż zazwyczaj interpretowano ją alegorycznie, odczytując uczucie między Oblubieńcem a Oblubienicą np. jako symbol miłości między Bogiem a narodem wybranym, to starotestamentowa księga była również postrzegana jako zbiór formuł wspomagających w opisie kochanków i wykorzystywano ją nie tylko w dziełach o tematyce religijnej.
Folklor stawał się inspiracją dla twórców dzieł erotycznych pisanych przede wszystkim w nurtach: „światowych rozkoszy”, sarmackim i dworskim. Uczucie między mężczyzną a kobietą przejawiało się w kulturze ludowej w jego wymiarze fizycznym – utwory miłosne w sposób jednoznaczny lub za pomocą łatwych do zrozumienia aluzji przedstawiały cielesność kochanków oraz sam akt miłosny, nie stroniąc przy tym od dosadnego słownictwa, a rzadziej zajmowano się w nich introspekcjąintrospekcją.
Główne odmiany i tematy barokowej liryki miłosnej
W barokowej poezji polskiego baroku wyróżnia się trzy główne odmiany liryki miłosnej:
Twórcy zaliczani do nurtu dworskiego najczęściej korzystali z modelu konceptystycznego. Sięgając – poza konceptem – po takie środki stylistyczne jak antyteza, paradoks, oksymoron, pytanie retoryczne oraz wykrzyknienie, podejmowali kilka najczęściej powtarzających się tematów:
rozdarcie moralne i psychiczne człowieka zakochanego (niemożność uwolnienia się od uczucia);
miłość jako niewola lub służba wybrance;
piękno fizyczne obiektu miłości (tu m.in. opis całego ciała lub wybranego elementu wyglądu, np. – oczu);
podkreślanie harmonii między urodą a sferą intelektualną i duchową wybranki;
eksponowanie opozycji między pięknem fizycznym kobiety a jej okrutnym postępowaniem.
Słownik
(gr. erotikós – miłosny) —utwór liryczny o tematyce miłosnej
(łac. introspectio „wglądanie do wnętrza”) – obserwacja i analiza własnych subiektywnych stanów psychicznych
(wł. concetto – ujęcie) – wyszukany, nietypowy pomysł realizowany w całym utworze literackim lub w jego części na zasadzie opozycji do potocznego toku opowiadania; skonstruowany zazwyczaj za pomocą takich środków stylistycznych, jak antyteza, paradoks czy oksymoron, a nakierowany na wywołanie zaskoczenia odbiorcy np. za pomocą pointy
nurt filozoficzny opierający się na filozofii greckiego myśliciela Platona (427–347); jednym wyznaczników platonizmu jest idealizm, czyli pogląd zakładający istnienie idei, natomiast rzeczywistość materialna to jedynie tych idei gorsza namiastka
(z łac. sensus – zmysł) – pogląd filozoficzny zakładający, że wiedza o świcie jest efektem odbierania wrażeń zmysłowych