Przeczytaj
W Bogu pokładamy nadzieję
W końcu XVIII i na początku XIX w. obywatele Stanów Zjednoczonych budowali zręby swojej państwowości. W 1787 r. została uchwalona, a w 1789 r. ratyfikowana przez wszystkie stany i weszła w życie ustawa zasadnicza. Rozpoczęto budowę stolicy federalnej – Waszyngtonu (wcześniej rolę stolicy pełniła Filadelfia). W 1791 r. utworzono bank federalny. W tym samym roku konstytucja została uzupełniona o 10‑punktową Kartę PrawKartę Praw; dała ona obywatelom m.in. wolność słowa i prasy, wolność wyznania oraz prawo do posiadania broni. W latach 1812–1814 młoda republika amerykańska toczyła wojnę z Wielką Brytanią. Amerykanom nie udało się wprawdzie zająć brytyjskiej Kanady, ale sam fakt obronienia niepodległości przed Brytyjczykami wzmocnił jedność federacji. W czasie wojny powstały: amerykańska flaga (nieco różniąca się od obecnej) oraz hymn amerykański (The Star‑Spangled Banner).
Opisane wydarzenia zredukowały partykularyzmpartykularyzm stanów, stopniowo upowszechniały się ogólnoamerykańska duma narodowa i patriotyzm. Coraz większa liczba ludzi czuła się gospodarzami państwa, ponieważ za prezydentury Andrew Jacksona (1829–1837) cenzus wyborczy został obniżony, a prawa polityczne białych mężczyzn – upowszechnione. Władze wykorzystywały też wszystkie możliwości, żeby powiększyć terytorium państwa. Wytworzony przez Stany mechanizm polityczny okazał się również atrakcyjny dla kolonistów pochodzenia europejskiego mieszkających w głębi kontynentu. W 1803 r. Stany zakupiły od Francji terytorium Luizjany. W 1819 r. zaakceptowano prośbę obywateli hiszpańskiej Florydy o dołączenie do federacji. W taki sam sposób potraktowano w latach 40. prośbę mieszkańców Teksasu, ale Meksyk postanowił nie oddawać tego terytorium bez walki. Efektem była wojna w latach 1846–1848. Dla Latynosów stanowiła ona przejaw nieuzasadnionych roszczeń i agresywnej postawy gringos (tak Latynosi nazywali Amerykanów).
Meksyk poniósł klęskę. Utracił nie tylko Teksas, ale też w 1848 r. terytorium na południowym zachodzie (m.in. Kalifornię). W okolicy założonego przez Hiszpanów ku czci św. Franciszka miasta (San Francisco) wybuchła w 1849 r. gorączka złotagorączka złota, która zapełniła ten obszar przybyszami ze wschodniego wybrzeża Stanów. W 1846 r. Wielka Brytania oddała Stanom terytorium zwane wówczas Oregonem, leżące nad Oceanem Spokojnym. Podczas gdy w Ameryce Południowej trwały zmagania o wyzwolenie spod panowania Hiszpanii i Portugalii, Stany Zjednoczone wyrażały coraz większe zainteresowanie sytuacją na południe od swoich granic. Z walczących o niepodległość kolonii płynęły do Waszyngtonu wezwania pomocy i zachęty do zaangażowania się. W grudniu 1823 r. prezydent James MonroeJames Monroe wygłosił w Kongresie przemówienie, a postawione w nim tezy nazwano później doktryną Monroegodoktryną Monroego. Uznał, że Stany nie mają interesów w Europie i nie będą ingerować w jej sprawy. Wyraził nadzieję, że Europa uczyni podobnie i nie będzie mieszała się do spraw amerykańskich. W ten sposób poczyniono pierwszy krok w budowaniu jednej z najważniejszych doktryn amerykańskiej polityki zagranicznej – izolacjonizmuizolacjonizmu. Jego głównym założeniem było odżegnanie się od aktywnej polityki wobec Starego Kontynentu i koncentracja na amerykańskich problemach.
Fragment 1Ze względu na nasze sumienie oraz na przyjacielskie stosunki istniejące między mocarstwami a Stanami Zjednoczonymi oświadczamy, że będziemy uważać wszelkie próby rozszerzenia ich systemu na drugą część tej półkuli za niebezpieczną dla naszego pokoju i naszego bezpieczeństwa […]. Jest niemożliwe, aby mocarstwa sprzymierzone chciały narzucić swój system polityczny jakiejś części tych kontynentów bez zagrożenia naszemu szczęściu i naszemu pokojowi, i nie przypuszczamy, aby nasi bracia z południa (Ameryki Południowej) chcieliby przyjąć go z własnej woli. Nie byłoby też możliwe przez nas pozostanie w pozycji obojętnych widzów wobec interwencji niezależnie od jej formy.
Źródło: Fragment 1, [w:] Izabella Rusinowa, Tomasz Wituch, Między rewolucją francuską a rewolucją październikową, Warszawa 1980, s. 121–122.
Niezależnie od wieku, pozycji i poziomu umysłowego Amerykanie nieustannie się stowarzyszają. Mają nie tylko towarzystwa handlowe i przemysłowe […], ale również mnóstwo innych. Amerykanie się stowarzyszają w celu organizacji zabaw, tworzenia seminariów, budowania zajazdów, wznoszenia kościołów, rozpowszechniania książek, wysyłania misjonarzy na antypody. W ten właśnie sposób zakłada się w Ameryce szpitale, więzienia, szkoły.
Amerykański sukces był możliwy dzięki wielkim zasobom naturalnym kraju i ludziom, którzy go zamieszkiwali. W 1790 r. były tam 4 mln obywateli, a w 1850 r. już ok. 23 mln. Dużą część z nich stanowili przybysze z państw europejskich i pozaeuropejskich. Przywozili ze sobą nawyki i umiejętności wyniesione z domu, które w nowych warunkach starali się upowszechnić. Ameryka stawała się „tyglemtyglem narodowościowym” (melting pot). Kolonizowanie obszarów niezamieszkanych i walka z przeciwnościami losu wytworzyły mentalność, której cechami były przedsiębiorczość, spontaniczność, optymizm, odpowiedzialność za własne postępowanie, skłonność do ryzyka i dążenie do sukcesu. Wielkie znaczenie miała umiejętność zrzeszania się, wspólnego działania.
Wybitnie do tworzenia amerykańskiego sukcesu przyczynili się protestanci. Przybyło ich tam bardzo wielu z Europy – szukali miejsca, w którym będą mogli budować nowy świat na podstawie wartości, które wyznawali. Chociaż amerykańska konstytucja wyraźnie rozdzielała państwo i Kościół, religia odgrywała ogromną rolę w życiu codziennym. W XIX w. pojawiło się wiele wywodzących się z protestantyzmu radykalnych wspólnot chrześcijańskich. Głosiły one kult pracy i skromność życia. Setki tysięcy mormonówmormonów czy metodystówmetodystów pracowało ciężko dla dobra kraju, ku chwale Boga oraz dla własnego zbawienia.
Obyczaje amerykańskie w XIX w.Pastorzy zachęcali wiernych do manifestowania zamożności jako miłej Bogu, ale nowobogactwo nie było w cenie. Należało być oszczędnym, darów nie można było marnować. Życie powinno być proste i szorstkie, a praca ważniejsza niż przyjemność. Na każdym spoczywał jakiś obowiązek. Wynikało to z nakazów religijnych i ze względów praktycznych. Podczas pracy Amerykanie z zasady nie plotkowali, starali się być sumienni i rzetelni. Znakiem Amerykanów był kapelusz, którego z reguły nie zdejmowali ze względów grzecznościowych, szkoda im było czasu na puste gesty. W Stanach rozwijał się kult indywidualnego sukcesu, oparty na etyce odpowiedzialności za własny los, wzmocniony przez maksymę ,,pomóż sobie”. Kult sukcesu nie oznaczał, że los biednych był im obojętny. Powstawały fundacje oraz instytucje państwowe, które się nimi opiekowały. Amerykanie uważali, że nie powinni narzekać, że czegoś nie mają, lecz cieszyć się tym, co posiadają. W początkach dziejów państwa poszczególni obywatele nie chcieli wyróżniać się ubiorem, traktując go jako świadectwo demokratycznych przekonań.
Na podstawie: A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008, s. 431–434.
Mężowie, żony i rodziny sprzedawane bez różnicy różnym nabywcom są brutalnie rozdzielane; prawdopodobnie nigdy więcej się nie spotkają. Na mniejszym plakacie napis:
Wielka okazja, wyprzedaż murzynów, koni, bydła i innej własności. W jaki sposób przedstawieni są biali Amerykanie? Zwolennikiem jakiego ruchu był autor ilustracji?
Drugie oblicze Stanów Zjednoczonych w I połowie XIX w. to skrajne kontrasty społeczne. Niewolnicy z Afryki oraz rdzenni Amerykanie, zwani Indianami byli pozbawieni praw. W konstytucji nie było o nich w ogóle mowy, mimo że stanowili znaczną część (a może w pewnych okresach większość) społeczeństwa. Żyjący we wspólnotach plemiennych Indian stale spychano na zachód, pozbawiano ziemi. Ustawa z 1830 r. odbierała im przymusowo wszystkie ziemie na wschód od Missisipi. Konflikt interesów z białymi Amerykanami często prowadził do wojen. Walczący o swoje terytoria autochtoni bywali okrutni: zdobywali skalpy, masakrowali cywilów, torturowali pojmanych żołnierzy.
Los czarnoskórych niewolników był zróżnicowany, ale na ogół gorszy niż rdzennych Amerykanów. Większość z nich była sprzedawana na targach jak zwierzęta, pracowała ciężko na plantacjach bez żadnej nadziei na przyszłość. Niektórych skuwano łańcuchami. Los 4 mln niewolników (ok. 1850 r.) nie był obojętny Amerykanom należącym do ruchu abolicjonistycznegoabolicjonistycznego, zapoczątkowanego przez KwakrówKwakrów. Jego celem było zniesienie niewolnictwa i zaprzestanie handlu ludźmi. Pierwsze towarzystwa abolicyjne powstały w Ameryce Połnocnej już w latach 70. XVIII w. Ich działaczami byli m.in. Benjamin Franklin, jeden z ojców założycieli, Anthony Benezet (pedagog i czołowy XVIII‑wieczny abolicjonista), a w późniejszych latach Abraham Lincoln. Podobne ruchy przeciwko niewolnictwu działały również w Wielkiej Brytanii i Francji.
Problem polegał jednak na tym, że abolicjoniści mieszkali głównie w północnych stanach. Południe traktowało istnienie niewolnictwa jako sprawdzian szczerych intencji rządu, który przyznał każdemu stanowi prawo decydowania o swoim sposobie życia. Aby nie dopuścić do rozpadu federacji, ustalono w 1820 r. tzw. kompromis Missourikompromis Missouri i dokonano prawnego podziału stanów na niewolnicze i zakazujące niewolnictwa. Sukcesem abolicjonistów było w 1821 r. zakupienie terytorium w Afryce, zwanego Liberią, i przenoszenie tam wykupionych z niewoli w Ameryce czarnoskórych. Ten eksperyment nie zakończył się jednak sukcesem.
Amerykańskie wynalazki z I połowy XIX w.
1801 – most wiszący na łańcuchach
1807 – parostatek
1814 – pierwszy wojenny statek parowy
1831 – chloroform
1831 – dzwonek elektryczny
1832 – klamerka do bielizny
1834 – żniwiarka mechaniczna
1835 – rewolwer
1835 – sejf ognioodporny
1837 – telegraf elektromagnetyczny
1839 – wulkanizacja kauczuku
1846 – praktyczna maszyna do szycia
1848 – fotel stomatologiczny
1848 – guma do żucia
1849 – chłodziarka mechaniczna
1849 – agrafka.
Słownik
(łac. doctrina), potoczna nazwa koncepcji w polityce Stanów Zjednoczonych zawartej w przemówieniu prezydenta Jamesa Monroego z grudnia 1823 r.; polegała ona na wyrzeczeniu się przez Stany Zjednoczone ingerencji w politykę europejską i wyrażeniu oczekiwania, że państwa europejskie wyrzekną się ingerencji w sprawy półkuli zachodniej
(ang. Bill of Rights) dziesięć pierwszych poprawek do konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1791 r. zawierających prawa obywatelskie
chrześcijańska wspólnota religijna podkreślająca rolę osobistego objawienia i kontaktu z bogiem bez pośrednictwa duchownych, charakteryzująca się pacyfistyczną postawą. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa quake (drżeć, trząść się) i ma związek z drżeniem, które miało objawiać się u kwakrów podczas ich obrządków religijnych
(z ang. isolationism, od słowa isolation - izolacja, odosobnienie) doktryna polityczna polegająca na tym, że dane państwo koncentruje się w polityce zagranicznej na problemach regionalnych i świadomie rezygnuje z uczestnictwa w polityce światowej; pojęcie często stosowane w odniesieniu do polityki amerykańskiej w XIX i XX w.
(łac. particularis - częściowy) tu w znaczeniu dążenia do zachowania odrębności politycznej, gospodarczej, kulturalnej itp.
masowy napływ ludzi i towarzyszący mu gwałtowny rozwój regionu (a także różnych patologii społecznych), w którym odnaleziono zasoby złotego kruszcu
(łac. abolitio - zniesienie, umorzenie) nurt polityczny polegający na dążeniu do likwidacji niewolnictwa, zapoczątkowany w XVIII w. w Wielkiej Brytanii
(łac. compromissum - coś wzajemnie obiecanego) porozumienie z 1820 r., które usankcjonowało w Stanach Zjednoczonych istnienie obok siebie stanów, w których niewolnictwo było zakazane, i tych, w których było całkowicie legalne.
tu w znaczeniu miejsca, w którym zachodzą gwałtowne przemiany społeczne, narodowościowe, religijne lub w którym mieszają się różne wpływy, narodowości, wyznania
religijna wspólnota wywodząca się z chrześcijaństwa, założona w 1830r. koło Nowego Jorku przez J. Smitha pod oficjalną nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dnia Ostatniego; jej doktryna oparta jest na wierze w objawienie udzielane nieustannie prorokom i stanowi połączenie elementów chrześcijaństwa i judaizmu; mormoni praktykują surową ascezę oraz chrzest dorosłych
członkowie Kościoła ewangelicko‑metodystycznego, wyodrębnionego z Kościoła anglikańskiego; protestancka organizacja kościelna kładąca duży nacisk na działalność ewangelizacyjno‑misyjną i charytatywną
Słowa kluczowe
Stany Zjednoczone, doktryna Monroego, izolacjonizm, niewolnictwo, Indianie, kongres wiedeński, świat w XIX w.
Bibliografia
Bartnicki A., Donald T. Critchlow: Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki, Warszawa, 1995.
Brogan H, Historia Stanów Zjednoczonych. Wrocław‑Warszawa‑Kraków 2004.
Chwalba A., Historia. Wiek XIX, Warszawa 2008.
Gołębiowski M, Dzieje kultury Stanów Zjednoczonych, Warszawa 2004.
Jenkins P.: Historia Stanów Zjednoczonych, Kraków, 2009.
Pastusiak L,Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, Warszawa 2005.
Rozbicki M.J., Historia Stanów Zjednoczonych do roku 1861, Warszawa 1991.
Alexis de Tocqueville, O demokracji w Ameryce, Warszawa 1976.
Film dokumentalny „Ameryka. Historia Stanów Zjednoczonych” („America. History of us”) zrealizowany dla kanału „History” w 2010; odc. 3 Na zachód, odc. 4, Podział.