Przeczytaj
Więcej i szybciej
W wieku XIX nastąpiły rewolucyjne zmiany w rolnictwie. Prowadziły one do zwiększenia plonów, a tym samym wzmożenia produkcji żywności. Dotychczas w większości krajów europejskich rolnictwo cechowało się małą wydajnością i nie było w stanie wyżywić rosnącej ludzkiej populacji. Zmiany, które następowały w XIX w., dotyczyły przede wszystkim mechanizacji większości prac rolniczych. Pojawiły się siewniki umożliwiające równy siew na polu. Szersze zastosowanie znalazły także sieczkarniesieczkarnie, młockarniemłockarnie, a od drugiej połowy stulecia coraz częściej na polach można było dostrzec traktorytraktory i kombajny parowe.
Porównaj wygląd traktorów współczesnych z pierwszymi traktorami o napędzie parowym, powstającymi pod koniec XIX w.
Kierat to słowo, które weszło do języka codziennego. Wyjaśnij, odwołując się do sytuacji przedstawionej na rycinie, co ono oznacza.
Wymyśl do powyższej reklamy chwytliwe hasło, mające zachęcić ewentualnych nabywców do zakupu maszyny.
Duże znaczenie dla zwiększenia wydajności rolnictwa miało upowszechnienie płodozmianupłodozmianu, czyli metody uprawy ziemi polegającej na rotacyjnym obsiewaniu pola. Zamiast – jak to było w systemie trójpolówkitrójpolówki – zostawiać jedną część pola co roku jako ugór, uprawiano na całości rośliny pastewne lub okopowe (buraki, ziemniaki). Te pierwsze były potem wykorzystywane jako pasza dla zwierząt hodowlanych, natomiast te drugie znajdowały zastosowanie w przemyśle spożywczym, również jako surowiec np. w gorzelniach.
Drugim sposobem zwiększenia wydajności rolnictwa było używanie na szerszą skalę nawozów sztucznych oraz środków owadobójczych. Duży wpływ na zwiększenie wydajności upraw miała także melioracjamelioracja. W efekcie stopniowo wzrastała produktywność gospodarstw rolnych.
Na podstawie rysunku określ, jakie korzyści w rolnictwie dawało zastosowanie nawozów.
Nie wszędzie wzrost wydajności rolnictwa postępował w takim samym tempie. Najszybciej przemiany te zaszły w Wielkiej Brytanii i Niderlandach. Chłopi szybko zyskali tam pełne prawo własności ziemi, mogli więc swobodnie w nią inwestować (np. poprzez zastosowanie nawozów), aby zwiększyć wydajność upraw. W ciągu XIX w. rewolucja agrarnarewolucja agrarna stała się udziałem większości krajów Europy Zachodniej. Przeważającą część powstałych tam gospodarstw rolnych stanowiły gospodarstwa średniej wielkości lub duże farmy (od 40 do 200 ha), które były zdolne do intensyfikacji produkcji. Inaczej sytuacja przedstawiała się w krajach Europy Wschodniej, w których proces uwłaszczeniauwłaszczenia został przeprowadzony znacznie później. Dominowały w nich więc małe gospodarstwa chłopskie, nastawione na produkcję rodzinną, i majątki szlacheckie oparte na taniej lub darmowej pracy chłopów.
Przemiany zachodzące w rolnictwie stały się punktem wyjścia do industrializacji i towarzyszącej jej transformacji społecznej.
Wydajność rolnictwa na początku XX w. | |
|---|---|
Państwo | Średni zbiór zboża z 1 ha (kwintale) |
Holandia | ponad 20 |
Wielka Brytania | 18‑20 |
Niemcy | 18‑20 |
Francja | 12‑13 |
Europa Wschodnia | 6‑8 |
Indeks dolny Opisz, o ile mniejsza była wydajność rolnictwa w krajach Europy Zachodniej w porównaniu z Europą Wschodnią. Indeks dolny koniecOpisz, o ile mniejsza była wydajność rolnictwa w krajach Europy Zachodniej w porównaniu z Europą Wschodnią.
Indeks dolny Na podstawie: Robert Śniegocki, Historia od kongresu wiedeńskiego do I wojny światowej, cz. 2, Nowa Era, Warszawa 2004, s. 142. Indeks dolny koniecNa podstawie: Robert Śniegocki, Historia od kongresu wiedeńskiego do I wojny światowej, cz. 2, Nowa Era, Warszawa 2004, s. 142.
Skąd pochodzi człowiek?
W XIX w. prężnie rozwijała się nauka, a zwłaszcza nauki przyrodniczenauki przyrodnicze. Badania naukowe opierano na eksperymencie i obserwacji otaczającego świata. W dziedzinie fizyki, chemii, geografii, astronomii i biologii odnotowano wiele osiągnięć, które na zawsze zmieniły oblicze świata. Ogłoszona w 1859 r. teoria ewolucjiteoria ewolucji zdobyła najwięcej rozgłosu i wywołała największe kontrowersje. To wtedy angielski uczony Charles Darwin opublikował pracę O powstaniu gatunków, a zawarte w niej tezy były wynikiem prowadzonych przez niego obserwacji podczas ekspedycji badawczej dookoła świata. Teoria ewolucji głosiła, że poszczególne gatunki rozwijają się i zmieniają swoje cechy w wyniku doboru naturalnego. Proces ów najczęściej przybiera postać walki o byt, z której zwycięsko wychodzą wyłącznie najsilniejsze lub najlepiej dostosowane do środowiska osobniki lub gatunki. Efektem owego współzawodnictwa i zmagań jest wykształcenie się nowych cech, a w konsekwencji również innych gatunków. Na tej podstawie Darwin wysunął hipotezę, że wszystkie gatunki miały tego samego przodka. Pochodzenie człowieka wywodził od małp człekokształtnych.
[…] człowiek ze wszystkimi swoimi szlachetnymi przymiotami, ze współczuciem, jakie odczuwa wobec najbardziej poniżonych, z życzliwością, jaką ogarnia nie tylko innych ludzi, ale też najniższe żyjące istoty, z całym swoim intelektem, który czyni go podobnym bogom i którym zdołał przeniknąć zasady ruchu i budowę Układu Słonecznego – będąc obdarzony całą tą wielką władzą – wciąż nosi w swojej cielesności niewymazywalne piętno swojego niskiego pochodzenia.
Cytat za: artykuł Charles Darwin, wikipedia.org.
Teoria ewolucji doczekała się pełnego potwierdzenia wraz z pojawieniem się biologii molekularnej, choć do dziś w niektórych kręgach wzbudza dyskusje.
Które kontynenty odwiedził Darwin w czasie swojej pięcioletniej podróży ?
Jak myślisz, dlaczego teoria Darwina budziła i do dziś budzi kontrowersje?
Nauki Darwina miały ogromne implikacjeimplikacje moralne i społeczne. Stały one przede wszystkim w sprzeczności z teorią kreacjonizmukreacjonizmu, zakładającą, że świat i człowiek zostali stworzeni przez Boga. Przeciwko koncepcjom Darwina występowały różne grupy chrześcijańskie i żydowskie, dla których nie do przyjęcia była hipoteza, że człowiek wywodzi się od małpy. Teorie Darwina, a zwłaszcza przedstawiona przez niego koncepcja doboru naturalnego, została wykorzystana w ideologiach dotyczących bytu ludzi, a nawet całych narodów, jako tzw. darwinizm społecznydarwinizm społeczny.
Postęp w medycynie
W XIX w. doszło do przełomowych zmian w zakresie medycyny. Dotychczas diagnostyka i leczenie pacjentów stały na niskim poziomie i opierały się na pseudonaukowychpseudonaukowych metodach. W obliczu wielu chorób człowiek w dalszym ciągu pozostawał bezradny. Szerzyły się epidemie, a lekarze nie dysponowali środkami pozwalającymi na ich skuteczne zwalczanie.
Zinterpretuj karykaturę.
Przełomem okazało się odkrycie dokonane przez francuskiego uczonego Louisa Pasteura. Na podstawie swoich badań stwierdził on, że za fermentację i rozkład gnilny organizmów odpowiadają drobnoustrojedrobnoustroje. Jego badania nad wirusami zostało zwieńczone opracowaniem szczepionki przeciwko wściekliźniewściekliźnie. Pierwszą osobą zaszczepioną był dziewięcioletni chłopiec pogryziony przez psa chorego na wściekliznę.
Określ, w które miejsce kiedyś aplikowano szczepionkę, a w które dzisiaj.
Za tym sukcesem poszły kolejne badania, w wyniku których pojawiły się szczepionki przeciwko innym groźnym chorobom: wąglikowiwąglikowi i cholerzecholerze. Wstrzykiwanie szczepionek składających się z osłabionych zarazków uodparniało organizm, ale ta procedura jeszcze długo budziła duży opór społeczny.
Dzięki badaniom Pasteura zrozumiano, jak ważne jest zachowanie czystości, zwłaszcza w szpitalach, np. podczas wykonywania operacji. Za występowanie tężcatężca, gangrenygangreny czy różnego rodzaju zapaleń, które stanowiły główną przyczynę zgonów w szpitalach na całym świecie, odpowiedzialne były drobnoustroje. Aby je wyeliminować, zaczęto przestrzegać zasad aseptykiaseptyki i antyseptykiantyseptyki, zwracano również coraz baczniejszą uwagę na mycie rąk i dezynfekcję naczyń. Z czasem nowe zasady stały się normą.
Określ zachowanie osób uczestniczących w szczepieniu chłopca.
Wyjaśnij, na czym polega przewaga eksperymentu nad analizami teoretycznymi, stosowanymi powszechnie do XIX w. jako metoda badania rzeczywistości.
Słownik
(z gr. a – nie + septikos – wywołujący gnicie, zgniły, sepsis – gnicie) postępowanie, którego celem jest zapewnienie jałowości pomieszczeń, stosowanych narzędzi, leków poprzez sterylizację narzędzi, mycie rąk, stosowanie jałowych rękawiczek, aby nie dopuścić do przedostania się drobnoustrojów np. do rany
(z gr. anti – przeciw + septikos – wywołujący gnicie, zgniły, sepsis – gnicie; dosł. zapobieganie gniciu) postępowanie mające na celu odkażanie i niszczenie drobnoustrojów na skórze lub w ranach, np. poprzez przecieranie ich specjalnymi preparatami
choroba zakaźna o ostrym przebiegu, której przyczyną jest spożycie wody zakażonej bakterią, do XIX w. powszechne były w Europie epidemie tej choroby
(socjaldarwinizm) teoria wyjaśniająca sposób rozwoju społeczeństw, według której zwyciężają grupy silniejsze i lepiej przystosowane do warunków zewnętrznych; jej geneza wiąże się z przeniesieniem teorii Darwina na grunt społeczny
inaczej: mikroorganizmy, czyli organizmy widoczne pod mikroskopem, dawniej do tej grupy zaliczano także wirusy
(inaczej: zgorzel) martwica tkanki, szybko rozwijająca się, spowodowana zakażeniem
(z łac. implicatio – powiązanie implicare – zaangażować, wmieszać, przyczepiać) następstwo, konsekwencja czegoś
(z łac. creatio – tworzenie, od creare – tworzyć) teoria, która głosi, że człowiek i świat zostali stworzeni przez Boga
(z łac. melioratio – ulepszenie, od meliorare – poprawiać, melior – lepszy) zabiegi mające na celu nawodnienie gleby, a przez to zwiększenie jej wydajności
maszyna rolnicza służąca do oddzielania ziarna od chwastów i plew
nauki zajmujące się różnymi dziedzinami świata materialnego, zalicza się do nich astronomię, geografię, biologię, chemię, fizykę
(łac. variola vera) choroba zakaźna o ostrym przebiegu wywołana przez wirusa; od 1980 r. uznawana za całkowicie zwalczoną
nieakceptowane przez środowiska naukowe teorie i metody badawcze, które nie znalazły potwierdzenia w wyniku kolejnych badań i eksperymentów
system uprawy ziemi polegający na zaplanowanym następstwie roślin po sobie; w początkowym okresie wykorzystywano zboże jare i ozime oraz rośliny motylkowe i okopowe
narzędzie stosowane w rolnictwie do orki ziemi
(z gr. psyche – dusza + analysis – rozbiór, rozłożenie na części) metoda badania i leczenia człowieka (zwłaszcza w sferze psychicznej) polegająca na dotarciu do ukrytych w podświadomości emocji i doświadczeń; zapoczątkowana na przełomie XIX i XX w. przez austriackiego uczonego Zygmunta Freuda
(z łac. agrarius – dotyczący roli, od ager D. agri – rola, pole) proces przemiany tradycyjnego rolnictwa, charakteryzującego się małą wydajnością, w rolnictwo nowoczesne, zmechanizowane i bardziej wydajne
maszyna rolnicza służąca do cięcia słomy i roślin pastewnych na sieczkę
(łac. tetanus) ostra choroba zakaźna (niezaraźliwa) wywołana przez bakterię, najczęściej występuje ona jako powikłanie po zranieniu lub skaleczeniu u ludzi
(inaczej: ciągnik rolniczy) maszyna rolnicza służąca do przewożenia maszyn bez własnego napędu oraz ciągnięcia cięższych maszyn rolniczych
system uprawy ziemi, który pojawił się w średniowieczu, polega na podziale pola na trzy części i naprzemiennym obsiewaniu jednej części zbożem jarym, drugiej zbożem ozimym i pozostawieniu ostatniej jako ugór
zmiana cech organizmów w wyniku następstwa pokoleń i utrwalenie tych, które prowadzą do jak najlepszego przystosowania się do środowiska; sformułowana przez Charlesa Darwina w połowie XIX w.; według niej człowiek wywodził się od małp człekokształtnych
proces nadania chłopom ziemi na pewnych warunkach, najczęściej za tzw. odszkodowaniem, czyli zapłatą
(łac. anthrax) choroba zakaźna występująca na całym świecie, wywołana przez bakterię, która dostaje się do organizmu drogą oddechową, przez skórę lub przez układ pokarmowy
(łac. rabies) wirusowa choroba zakaźna występująca głównie u zwierząt, ale mogąca przenieść się na człowieka, np. na skutek ugryzienia przez psa
Słowa kluczowe
nauki przyrodnicze, płodozmian, psychoanaliza, darwinizm, ewolucja człowieka, świat w drugiej połowie XIX w., świat na początku XX w., nowe ideologie w XIX w.
Bibliografia
R. Śniegocki, Historia od kongresu wiedeńskiego do I wojny światowej, cz. 2, Warszawa 2004.
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008.