Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją, a następnie wykonaj polecenia.

Rer7Bt8Gcmv5S
R1C9VwvG8u8g1
Układ Słoneczny.
Źródło: Adi, licencja: CC BY-SA 4.0.
1,1

Astronomia

1

Nowych odkryć dokonano w zakresie astronomii. W XIX w. kontynuowano badania dotyczące Układu Słonecznego, które doprowadziły do określenia jego orbity. Obserwacjom poddano Słońce i krążące wokół niego planety. Po raz pierwszy też sformułowano hipotezę, że Słońce jest gwiazdą, i potwierdzono istnienie Neptuna, ostatniej planety Układu Słonecznego.

Rpx32KZc6eDtr
Spektroskop, za pomocą którego dokonywano obserwacji astronomicznych w XIX w.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
RZP7vOxY36uRK
Neptun w zestawieniu z Ziemią.
Źródło: NASA, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.
RrELrnzYjHNYJ
1,1
RKvICpVIy85KD
Karykatura Charlesa Darwina z „Vanity Fair”.
Źródło: James Tissot, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Biologia

1

Krok milowy został uczyniony w badaniach nad pochodzeniem człowieka. Angielski uczony Charles Darwin sformułował teorię, w myśl której człowiek wywodzi się od zwierząt i miał wspólnego przodka z małpą.

1

Teoria ta znalazła potwierdzenie dzięki odkryciom czeskiego zakonnika Grzegorza Mendla. Zajmował się on badaniami nad grochem zwyczajnym. Udowodnił, że dziedziczenie cech grochu następuje poprzez przekazywanie pewnych komórek. Obserwacje Mendla zostały docenione dopiero w wieku XX i dały początek nowej nauce – genetyce.

Rzp30Bv6HF6xC
Zestawienie człowieka i małp człekokształtnych, z którymi wspólnego przodka według teorii Darwina mieli ludzie.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
RQDPRmQcpI2t3
Odsłonięcie pomnika Mendla w Brünn w 1910 r.
Źródło: Josef Kunzfeld, Wikimedia Commons, domena publiczna.
RAQ9blkWZZphg
1,1

Psychoanaliza

1

Pod koniec XIX w. wielką popularnością cieszyły się teorie austriackiego psychiatry Zygmunta Freuda, twórcy psychoanalizy. Uważał on, że większość dolegliwości psychicznych wynika z tłumienia doświadczeń z dzieciństwa i swojej seksualności, czego wymagała obyczajowość epoki. Jego metoda terapii polegała na odpowiedniej interpretacji nieuświadomionych treści znajdujących się w podświadomości.

RT64kckxWD9cP
Obraz przedstawiający wykład francuskiego neurologa Charcota, którego kopia znajdowała się w pokoju Freuda.
Źródło: André Brouillet, Wikimedia Commons, domena publiczna.
R1ZNyiZG0Enzb
Schemat zwany górą lodową, używany jako metafora określenia struktury świadomości (to, co na górze – odkryte) i podświadomości (to, co zakryte) według koncepcji Zygmunta Freuda.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
R9QVyGwi3CNci
1,1
RC0bzEiXHfMQO
Ilustracja przedstawiająca Berzeliusa z 1903 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
RtWhEw4LtHWlb
Maria Skłodowska wśród uczonych w 1911 r.
Źródło: Benjamin Couprie, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Chemia

1

Dziedziną, która w XIX w. zaczęła przeżywać ogromny rozkwit, była chemia. Dzięki badaniom Anglika Humphry’ego Davy’ego oraz Szweda Jacoba Berzeliusa rozwinęła się chemia nieorganiczna, zajmująca się związkami chemicznymi powstałymi bez wiązania węgla i wodoru. Nad chemią organiczną badania zapoczątkował niemiecki naukowiec Justus von Liebig. Kamieniem milowym w rozwoju chemii było opracowanie układu okresowego pierwiastków. Dokonał tego rosyjski uczony Dymitr Mendelejew. W historii nauki zapisali się także Polacy. Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski dokonali skroplenia powietrza, co było ważne dla późniejszych badań nad właściwościami materii i oddziaływaniem poszczególnych jej składników. Natomiast Maria Skłodowska‑Curie wraz ze swoim mężem Pierre’em w 1898 r. odkryli dwa promieniotwórcze pierwiastki: polon (nazwany tak na część Polski) i rad. Pięć lat później za to odkrycie zostali uhonorowani Nagrodą Nobla. Po śmierci męża Maria kontynuowała badania. Przejęła też po nim obowiązki profesora na paryskiej Sorbonie, stając się pierwszą kobietą piastującą tę godność. W 1911 r. otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za wyodrębnienie czystego radu. W ten sposób stała się pierwszym naukowcem wyróżnionym tą nagrodą dwukrotnie.

RHezuoqOcc1zs
Karykatura z 1802 r. przedstawiająca wykład w Royal Institution na temat pneumatyki; Davy (z tyłu) trzyma miech.
Źródło: James Gillray, Wikimedia Commons, domena publiczna.
1,1
Rh2pSbyCQRGIH
Pomnik Liebiga w Monachium z 1883 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ro8m5DxCRdrev
Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski.
Źródło: dostępny w internecie: interia.pl, domena publiczna.
R12rEJakbvWN5
Maria Skłodowska-Curie z mężem Piotrem Curie w laboratorium.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
R1GTw0KbVbtJr
Dyplom Nagrody Nobla z 1911 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
1,1
Rjd7BL62up1oQ
Portret Dymitra Mendelejewa pędzla Ilji Riepina.
Źródło: Ilja Riepin, Wikimedia Commons, domena publiczna.
R16y5wcUA0Vjh
Układ okresowy pierwiastków.
Źródło: Sandbh, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
R18yoBgAIxOwc
1,1,1
RwV0pVczixDIc
André Ampère, twórca teorii elektromagnetyzmu.
Źródło: F Tonnelat, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rnd9MTxJ6ktGJ
Michael Faraday w swoim laboratorium.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Fizyka

1

Badania Marii Skłodowskiej‑Curie i jej męża miały ogromny wpływ na rozwój fizyki. Nie były one jednak jedynymi, które zrewolucjonizowały tę dziedzinę nauki. W XIX w. dokonano wielu odkryć związanych ze zjawiskiem elektryczności, sformułowano m.in. teorię elektromagnetyzmu. Dokonał tego francuski uczony André Ampère, od którego nazwę wzięła jednostka natężenia prądu elektrycznego – amper. Badaniami nad właściwościami ciał obdarzonych ładunkiem elektrycznym zajmował się angielski badacz Michael Faraday. Przełomem było też odkrycie, że materia składa się z atomów, a także odkrycie w 1895 r. promieni nazwanych od nazwiska badacza Wilhelma Roentgena rentgenowskimi.

RsfUZ8kerCSPR
Skan publikacji Johna Daltona, twórcy teorii atomistycznej, sformułowanej w 1808 r.
Źródło: domena publiczna.
R1RhTY1Mj60mj
Zdjęcie rentgenowskie, którego wykonanie stało się możliwe dzięki odkryciu promieniowania rentgenowskiego.
Źródło: Hellerhoff, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Głośność lektora
Głośność muzyki
Polecenie 2

Wskaż trzy – twoim zdaniem najważniejsze – odkrycia w dziedzinie nauk przyrodniczych, które nazwałbyś/nazwałabyś przełomowymi. Uzasadnij swoje zdanie, podając kryterium, którym się kierowałeś/kierowałaś, dokonując wyboru.

R12ipZBGcYbGr
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Wyjaśnij, jakie znaczenie miał rozwój nauk przyrodniczych. Jakie zastosowanie znalazły odkrycia w dziedzinie nauk przyrodniczych dokonane w XIX w.?

RSKW6yGcy1OIO
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Jakie odkrycia i wynalazki w dziedzinie nauk przyrodniczych dodałbyś/dodałabyś do podanego wyżej zestawu? Wymień dwa przykłady.

RyQJpMoKD1Zuz
(Uzupełnij).