Ustawa konstytucyjna z 1947 roku oraz Konstytucja PRL to ustawy zasadnicze reżimu komunistycznegoreżim komunistycznyreżimu komunistycznego, który funkcjonował w Polsce w latach 1944–1989. Oba akty prawne zostały uchwalone przez Sejm Ustawodawczy wyłoniony w pierwszych powojennych wyborach. Przeprowadzono je w warunkach terroru komunistycznych władz, a sam wynik został przez nie sfałszowany. W rezultacie o kształcie obu konstytucji decydowali komuniści oraz ich sojusznicy, nadzorowani przez władze ZSRS.

Mała konstytucja z 1947 roku

Ustawa konstytucyjna z 1947 roku została przyjęta jako dokument tymczasowy. Miała obowiązywać do momentu uchwalenia docelowej konstytucji państwa ludowego. Odwoływała się ona do podstawowych założeń konstytucji marcowej, a nawet pozostawiła w mocy niektóre jej przepisy. Formalnie utrzymano zatem demokrację, trójpodział władz oraz system rządów parlamentarnych.

Władza ustawodawcza miała należeć do Sejmu Ustawodawczego, którego kadencję ustalono na 5 lat. Do jego zadań należeć miało uchwalenie nowej konstytucji, przyjmowanie innych ustaw, kontrola nad rządem oraz określanie zasadniczego kierunku polityki państwa. Inaczej jednak niż na gruncie Konstytucji marcowej, parlament miał być jednoizbowy – konstytucja z 1947 roku nie przewidywała istnienia senatu.

R13ay2FvrA9Vw1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma podłużną twarz, krótkie włosy oraz krótkie wąsy. Ma lekko zarysowane zmarszczki na czole. Jest ubrany w garnitur.

Organami władzy wykonawczej miały być: Prezydent Rzeczypospolitej oraz rząd, określony jako Rada Ministrów. Prezydenta miał wybierać Sejm Ustawodawczy na 7‑letnią kadencję, jego kompetencje zaś zostały wprost przeniesione z Konstytucji marcowej. Oznaczało to, że formalnie nie miał dużej władzy, a jego akty urzędowe wymagały kontrasygnatykontrasygnatakontrasygnaty premiera oraz odpowiedniego ministra.

Rada Ministrów miała być powoływana przez Prezydenta Rzeczypospolitej, ale odpowiedzialność politycznąodpowiedzialność politycznaodpowiedzialność polityczną ponosiła przed Sejmem Ustawodawczym. Ten ostatni mógł w każdej chwili zażądać ustąpienia zarówno całego rządu, jak i poszczególnych ministrów. Mała konstytucja przewidywała również możliwość udzielenia przez Sejm Ustawodawczy rządowi pełnomocnictw do wydawania dekretów z mocą ustawy – w przerwach między sesjami parlamentu.

Wymiar sprawiedliwości należał do sądów. I choć konstytucja z 1947 roku deklarowała niezawisłość sędziowską, nie określiła jednak ani struktury sądownictwa, ani gwarancji niezależności sądów. Sprawy te miała uregulować zwykła ustawa.

R1djf0u8gObLk

Strona dokumentu. Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 1 Do czasu wejścia w życie nowej konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Sejm Ustawodawczy, jako organ władzy zwierzchnej Narodu Polskiego i w oparciu o podstawowe założenia Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., zasady Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r., zasady ustwodawstwa o radach narodowych oraz reformy społeczne i ustrojowe, potwierdzone przez Naród w głosowaniu ludowym z dnia 30 czerwca 1946 r. - postanawia co następuje o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Rozdział I NAJWYŻSZE ORGANA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Artykuł 2 Najwyższymi organami Rzeczypospolitej Polskiej są: w zakresie ustawodawstwa - Sejm Ustawodawczy, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Państwa i Rząd Rzeczypospolitej, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe sądy. Rozdział II SEJM USTAWODAWCZY Artykuł 3 Zakres działania Sejmu Ustawodawczego obejmuje: a) uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, b) ustawodawstwo, c) kontrolę nad działalnością Rządu i ustalenie zasadniczego kierunku polityki Państwa. Artykuł 4 1. Sejm może w drodze ustawy udzielić Rządowi pełnomocnictw do wydawania dekretów z mocą ustawy z wyłączeniem spraw: konstytucji, ordynacji wyborczej, kontroli państwowej, odpowiedzialności Prezydenta Rzeczypospolitej i ministrów, przewidzianej w art. 27, budżetu, narodowego planu gospodarczego, zmiany systemu monetarnego, poboru rekruta, ustroju samorządu i ratyfikacji umów międzynarodowych. 2. Pełnomocnictwa wymienione w ust. 1 mogą być udzielane tylko na okresy między sesjami lub w razie odroczenia sesji Sejmu oraz na okres po rozwiązaniu Sejmu Ustawodawczego do czasu ukonstytuowania się nowego Sejmu. 3. Prezes Rady Ministrów przedkłada dekrety do zatwierdzenia Radzie Państwa. 4. Prezydent Rzeczypospolitej zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej dekretów z mocą ustawy, zatwierdzonych przez Radę Państwa i podpisanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej, prezesa Rady Ministrów i właściwych ministrów.

R1Bac13O0FFBE

Strona dokumentu. 5. Dekrety z mocą ustawy nieprzedłożone do zatwierdzenia na najbliższej sesji Sejmu, albo których zatwierdzenia Sejm odmówił zwykłą większością tracą moc w dniu zamknięcia lub odroczenia sesji Sejmu, o czym prezes Rady Ministrów podaje do wiadomości w drodze obwieszczenia, ogłoszonego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 5 Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi, Sejmowi i Radzie Państwa. Artykuł 6 Kadencja Sejmu Ustawodawczego trwa lat pięć, licząc od dnia otwarcia Sejmu. Artykuł 7 1. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm. 2. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje Sejm na zwyczajną sesję jesienną corocznie najpóźniej w październiku. Sesja jesienna nie może być zamknięta przed uchwaleniem ustaw o budżecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta, lub przed upływem dwóch miesięcy od jej zwołania. 3. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje Sejm na zwyczajną sesję wiosenną corocznie najpóźniej w kwietniu. Sesja wiosenna nie może być zamknięta przed powzięciem uchwały w sprawie udzielenia Rządowi absolutorium na podstawie wniosku Najwyższej Izby Kontroli lub przed upływem jednego miesiąca od jej zwołania. 4. Prezydent Rzeczypospolitej może w każdym czasie zwołać Sejm na sesję nadzwyczajną, a winien to uczynić w ciągu dwóch tygodni na żądanie jednej trzeciej części ustawowej liczby posłów. Artykuł 8 Jeżeli Sejm w ciągu trzech miesięcy od przedłożenia mu przez Rząd projektów nie uchwali ustaw o budżecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta, Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Rady Państwa ogłosi te ustawy w brzmieniu projektów rządowych. Artykuł 9 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, trzech wicemarszałków, sekretarzy i komisje. 2. Mandaty Marszałka i wicemarszałków trwają po rozwiązaniu Sejmu do czasu ukonstytuowania się nowego Sejmu. 3. Marszałek mianuje urzędników sejmowych, za których działanie odpowiada przed Sejmem. Artykuł 10 Posłowie składają na ręce marszałka wobec Sejmu następujące ślubowanie: "Ślubuję uroczyście jako poseł na Sejm Ustawodawczy według najlepszego rozumienia i zgodnie z sumieniem pracować dla dobra Narodu Polskiego, stać na straży jego praw demokratycznych i czynić wszystko w miarę sił i uzdolnień dla umocnienia niepodległości i pomyślnego rozwoju Rzeczpospolitej Polskiej." Artykuł 11 Do posłów na Sejm Ustawodawczy stosuje się przepisy art. 21, 22, i 24 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. Rozdział III PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ Artykuł 12 Sejm wybiera Prezydenta Rzeczypospolitej na lat siedem bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ustawowej liczby posłów. Artykuł 13 Dla sprawowania urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej stosuje się odpowiednio przepisy art. 40, 42, 43, 44, 45, ust.1, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52 i 53 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. Artykuł 14 W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Sejm dokona niezwłocznie wyboru Prezydenta. Rozdział IV RADA PAŃSTWA Artykuł 15 1. Do Rady Państwa wchodzą: Prezydent Rzeczypospolitej jako przewodniczący, Marszałek i wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli. 2. W czasie wojny do Rady Państwa wchodzi również Naczelny Dowódca Wojska Polskiego. 3. Na jednomyślny wniosek Rady Państwa Sejm może uzupełnić jej skład przez powołanie dalszych członków Rady Państwa w liczbie co najwyżej trzech.

RMEMvof5TjTAI

Strona dokumentu. Artykuł 16 Zakres działania Rady Państwa obejmuje: a) sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad terenowymi radami narodowymi w granicach uprawnień Krajowej Rady Narodowej i Prezydium Krajowej Rady Narodowej na zasadzie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych, b) zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy, uchwalonych na podstawie pełnomocnictw, udzielonych Rządowi przez Sejm, c) kompetencje Prezydium Krajowej Rady Narodowej, wynikające z obowiązującego ustawodawstwa, d) podejmowanie uchwał w przedmiocie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego (art.19 ust.2), e) wyrażanie zgody na ogłoszenie ustaw o budżecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta w przypadkach przewidzianych w art. 8, f) inicjatywę ustawodawczą, g) rozpatrywanie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli. Rozdział V RZĄD RZECZYPOSPOLITEJ Artykuł 17 Na czele Rządu stoi prezes Rady Ministrów, pod którego przewodnictwem ministrowie tworzą Radę Ministrów. Artykuł 18 1. Dla rozpatrzenia spraw wyjątkowej wagi na życzenie Prezydenta Rzeczypospolitej prezes Rady Ministrów zwołuje Radę Gabinetową. 2. Radę Gabinetową stanowi Rada Ministrów pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. Artykuł 19 1. Do Rady Ministrów i ministrów stosuje się odpowiednio przepisy art. 44, 45 ust.1 i 2 oraz art. 56‑63 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. 2. Na wniosek Rady Ministrów Rada Państwa może wprowadzić stan wyjątkowy lub wojenny. Zarządzenie takie winno być przedłożone Sejmowi na najbliższym posiedzeniu do zatwierdzenia i traci moc w razie nieprzedłożenia lub odmowy zatwierdzenia przez Sejm. Rozdział VI NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI Artykuł 20 1. Najwyższa Izba Kontroli bada pod względem finansowym i gospodarczym działalność władz, instytucji i przedsiębiorstw państwowych. 2. Rada Państwa może zlecić Najwyższej Izbie Kontroli jednorazowe lub stałe kontrolowanie wszystkich lub niektórych jednostek samorządowych oraz związków lub instytucji, korzystających z pomocy Państwa lub wykonujących czynności zlecone w zakresie administracji publicznej. Artykuł 21 1. Sejm wybiera prezesa Najwyższej Izby Kontroli. 2. Osobna ustawa określi organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli. Artykuł 22 Najwyższa Izba Kontroli bada corocznie zamknięcia rachunków państwowych i przedkłada Sejmowi wniosek w przedmiocie udzielenia lub odmówienia Rządowi absolutorium. Artykuł 23 Prezes Najwyższej Izby Kontroli bierze osobiście lub przez swego przedstawiciela udział w obradach Sejmu i ma prawo zabierania głosu we wszystkich sprawach, związanych ze sprawozdaniem z działalności Rządu i zamknięciem rachunków państwowych.

R118degixNbKw

Strona dokumentu. Rozdział VII WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI Artykuł 24 1. Wymiar sprawiedliwości w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej należy do sądów. 2. Sędziowie są w sprawowaniu swego urzędu sędziowskiego niezawiśli i podlegają tylko ustawom. 3. Sądy nie mają prawa badania ważności ustaw i dekretów z mocą ustawy należycie ogłoszonych. Artykuł 25 1. Ustawy określają ustrój i zakres właściwości sądów oraz sposób przejęcia przez sądownictwo powszechne całego wymiaru sprawiedliwości. 2. Ustawy określają prawa i obowiązki sędziów, sposób ich powoływania oraz ich uposażenie. Artykuł 26 Osobna ustawa ustali tryb i zakres działania organów właściwych do orzekania o legalności aktów administracyjnych w zakresie administracji publicznej. Rozdział VIII PRZEPISY PRZEJŚCIOWE Artykuł 27 Osobna ustawa powoła organy właściwe do orzekania w sprawach, wynikających z odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów oraz z odpowiedzialności Prezydenta Rzeczypospolitej, określonej w art. 51 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. Artykuł 28 Rząd złoży Sejmowi projekt budżetu, narodowego planu gospodarczego i ustawy o poborze rekruta na rok 1947 nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia Sejmu Ustawodawczego. Artykuł 29 Rząd przedłoży Sejmowi Ustawodawczemu do zatwierdzenia najdalej w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia Sejmu dekrety z mocą ustawy, ogłoszone po dniu 23 września 1946 r. Dekrety nie przedłożone do zatwierdzenia lub których zatwierdzenia Sejm odmówił zwykłą większością głosów tracą moc w dniu zamknięcia sesji, na której winny być przedłożone, o czym prezes Rady Ministrów poda do wiadomości w drodze obwieszczenia, ogłoszonego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Rozdział IX PRZEPISY KOŃCOWE Artykuł 30 Do zmiany ustawy niniejszej wymagana jest większość dwóch trzecich ustawowej liczby posłów. Artykuł 31 Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Prezesowi Rady Ministrów i wszystkim ministrom. Artykuł 32 Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. ________________________________________ Prezydent Rzeczypospolitej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Józef Cyrankiewicz I Wiceprezes Rady Ministrów i Minister Ziem Odzyskanych: Władysław Gomułka II Wiceprezes Rady Ministrów: Antoni Korzycki Minister: Wincenty Rzymowski Minister: Wincenty Baranowski.

ROgR7FVAHurgB

Strona dokumentu. Minister Obrony Narodowej: Michał Żymierski Marszałek Polski Minister Administracji Publicznej: Edward Osóbka‑Morawski Minister Spraw Zagranicznych: Zygmunt Modzelewski Minister Bezpieczeństwa Publicznego: Stanisław Radkiewicz Minister Skarbu: Konstanty Dąbrowski Minister Sprawiedliwości: Henryk Świątkowski Minister Przemysłu: Hilary Minc Minister Rolnictwa i Reform Rolnych: Jan Dąb‑Kocioł Minister Aprowizacji i Handlu: Włodzimierz Lechowicz Minister Pracy i Opieki Społecznej: Kazimierz Rusinek w/z Minister Oświaty: Halina Kuczkowska Kierownik Ministerstwa Żeglugi i Handlu Zagranicznego: Ludwik Grosfeld Minister Odbudowy: Michał Kaczorowski Minister Lasów: Bolesław Podedworny Minister Komunikacji: Jan Rabanowski Minister Poczt i Telegrafów: Józef Putek Minister Zdrowia: Tadeusz Michejda Minister Kultury i Sztuki: Stefan Dybowski Kierownik Ministerstwa Informacji i Propagandy: Feliks Widy‑Wirski

Mała konstytucja – poza rozwiązaniami wzorowanymi na Konstytucji marcowej – wprowadziła również pewną nowość. Był nią kolegialny organ nawiązujący do ustroju ZSRS – Rada Państwa. W jego skład miał wchodzić Prezydent Rzeczypospolitej, marszałek i wicemarszałkowie Sejmu Ustawodawczego oraz Prezes Najwyższej Izby Kontroli. Nominalnie Rada Państwa sprawowała władzę wykonawczą, uzyskała jednak również prawo zatwierdzania wydawanych przez rząd dekretów z mocą ustawy oraz sprawowała nadzór nad terenowymi organami władzy – radami narodowymi.

Ustawa konstytucyjna z 1947 roku została zastąpiona przez Konstytucję PRL.

Konstytucja PRL z 1952 roku

Konstytucja PRL była najważniejszym aktem prawnym w rządzonej przez komunistów Polsce. Została przyjęta 22 lipca 1952 roku i nadała państwu nową nazwę – Polska Rzeczpospolita Ludowa. W preambule odwoływała się do postępowych tradycji narodu polskiego oraz do idei wyzwoleńczych polskich mas pracujących. Definiowała Polskę jako państwo demokracji ludowej, w którym władza należy do ludu pracującego miast i wsi. Zgodnie z ideologią komunistyczną kierownicza rola w PRL miała należeć do klasy robotniczej – jako przodującej klasy społeczeństwa. Prawa nowego państwa zaś miały być wyrazem interesów i woli ludu pracującego.

Do praw, które Konstytucja PRL gwarantowała swoim obywatelom, należały w pierwszej kolejności prawa socjalneprawa socjalneprawa socjalne: prawo do pracy, do wypoczynku, do ochrony zdrowia, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do korzystania ze zdobyczy kultury. Ustawa zasadnicza deklarowała również prawa polityczne: wolność sumienia, druku, prawo do zgromadzeń i zrzeszania się. Została jednak ustalona granica tej ostatniej kategorii praw – ich praktykowanie nie mogło godzić w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny PRL. Konstytucja nie ustaliła wszakże żadnych bezstronnych procedur określania, kiedy korzystanie z praw narusza te regulacje. W rezultacie gwarantowane prawa stały się fikcyjne.

RBaz32LM4XrTO1

Ilustracja przedstawia białego orła bez korony na czerwonym tle.

Ustrój PRL opierał się na zasadzie jednolitości władzyjednolitość władzyjednolitości władzy, zrywając tym samym całkowicie z monteskiuszowską koncepcją równowagi różnych ośrodków rządzących. Najwyższa władza miała należeć do jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego. Organ ten uzyskał prawo uchwalania ustaw oraz sprawowania kontroli nad działalnością innych organów władzy. Sejm miał być wybierany na 4‑letnią kadencję – w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

Sejm – na początku kadencji – wybierał Radę Państwa. Organ ten składał się z kilkunastu osób i sprawował najwyższą władzę w PRL w okresach między sesjami Sejmu Ustawodawczego.

Kolejnym organem władzy była Rada Ministrów (rząd). Rząd PRL – podobnie jak Rada Państwa – wybierany był przez sejm. Odpowiadał przed sejmem, gdy zaś ten nie obradował – przed Radą Państwa. Rada Ministrów została określona jako naczelny organ władzy wykonawczej.

Terenowymi organami władzy były – w świetle Konstytucji PRL – rady narodowe różnego szczebla (np. w gminach, powiatach czy województwach). Choć pochodziły one z wyborów lokalnych, nie miały charakteru organów samorządowych. Tworzyły bowiem hierarchiczną strukturę: rada narodowa podlegała kontroli rady narodowej wyższego stopnia. Na szczycie tej hierarchii znajdowała się Rada Państwa, sprawująca nadzór nad wszystkimi radami narodowymi, oraz Rada Ministrów, nadzorująca terenowe organy wykonawcze wyłaniane przez rady narodowe.

Charakterystyczną cechą Konstytucji PRL był bardzo skrótowy opis procedur związanych z funkcjonowaniem organów władzy. Twórcy ustawy zasadniczej z 1952 roku zakładali harmonijną współpracę wszystkich instytucji i wykluczali konflikty między nimi. Wynikało to z programowego odrzucenia przez nich politycznego i społecznego pluralizmu. Państwo ludowe miało realizować jednolitą wolę ludu pracującego, a gwarancją tej jednolitości w praktyce miała być Polska Zjednoczona Partia RobotniczaPolska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. PZPR była scentralizowaną organizacją, która kontrolowała w PRL zarówno ośrodki władzy każdego szczebla, jak i sam proces wyborczy. Czyniło to opisany w konstytucji ustrój iluzorycznym, gdyż realne decyzje zapadały nie w Sejmie Ustawodawczym, Radzie Państwa, rządzie czy radach narodowych, ale na szczytach rządzącej partii komunistycznej.

Zmiany Konstytucji PRL

Konstytucja PRL była 24 razy nowelizowana. W większości przypadków były to drobne zmiany, dotyczące najczęściej organizacji systemu władzy lokalnej. Do kompleksowej nowelizacji doszło w 1976 roku. Wpisano wówczas do konstytucji istotne deklaracje polityczne, wśród nich:

• określenie PRL jako państwa socjalistycznego;

• zapis, że przewodnią siłą polityczną społeczeństwa jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza;

• deklarację przyjaźni i współpracy ze Związkiem Radzieckim i innymi państwami socjalistycznymi.

Kolejne ważne zmiany konstytucji zostały przeprowadzone w 1989 roku i wiązały się z demokratyzacją państwa. Zgodnie z porozumieniem zawartym przy Okrągłym Stole w kwietniu wpisano do konstytucji przepisy przywracające senat jako drugą izbę parlamentu oraz wprowadzające urząd Prezydenta PRL (wybieranego na 6 lat przez Sejm Ustawodawczy i senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe). Prezydent miał zastąpić dotychczasową Radę Państwa.

Nowela grudniowa – przyjęta w ostatnich dniach 1989 roku – przekształcała w istocie ustrój Polski. Została zmieniona nazwa państwa (z „Polska Rzeczpospolita Ludowa” na „Rzeczpospolita Polska”), ustrój socjalistyczny zaś został zastąpiony demokratycznym państwem prawnym, gwarantującym polityczny pluralizm, demokrację oraz wolny rynek.

Przepisy konstytucji z 1952 roku sprzed wejścia w życie noweli grudniowej i po jej wejściu w życie w 1989 roku

W 1992 roku przepisy konstytucji z 1952 roku dotyczące funkcjonowania organów państwa zostały zastąpione Małą konstytucją. Pozostałe artykuły obowiązywały do roku 1997, kiedy weszła w życie Konstytucja III Rzeczypospolitej.

Słownik