Warto przeczytać

Chociaż Archimedes jest uznawany za największego matematyka czasów starożytnych, wiadomości o jego życiu są bardzo skąpe. Wiadomo na pewno tylko to, że zginął w roku 212 p.n.e. z rąk Rzymian, kiedy zdobyli oni Syrakuzy. Dokładniejsza data jego śmierci nie jest znana. W chwili śmierci Archimedes miał – wedle przekazów – 75 lat i stąd wnioskuje się, że urodził się około 287 roku p.n.e., ale dokładnej daty także nie znamy.

Wiadomo, że urodził się w SyrakuzachSyrakuzySyrakuzach. Był synem Fejdiasza, astronoma, który według jednych przekazów pochodził z gminu, a według innych - był arystokratą i przyjacielem, a może nawet krewnym, króla Syrakuz Hierona II. Trzeba wiedzieć, że w tamtych czasach Grecja nie była jednym zwartym państwem. Poszczególne miasta greckie były od siebie niezależne, samodzielne i miały ustrój demokratyczny, jak w Atenach, albo monarchistyczny, jak właśnie w Syrakuzach, bogatym handlowym mieście, którego duży port był jednym z centrów handlu obszaru Morza Śródziemnego.

Rk34OtZHOZg1V

Rys. 1. Zdjęcie przedstawia marmurowe popiersie Archimedesa stojące na postumencie na tle drzew. Rzeźba wyobraża uczonego jako mężczyznę w średnim wieku, ze sporą łysiną, w charakterystycznej greckiej tunice. Archimedes przedstawiany jest najczęściej jako brodaty mężczyzna. Głowa uczonego przedstawiona na zdjęciu nie posiada takiej cechy.

Archimedes spędził w Syrakuzach większość życia, ale wiadomo, że odwiedzał Aleksandrię, ówczesne centrum nauki. Tam studiował i utrzymywał ścisłe kontakty z tamtejszymi uczonymi. Był podobno przeważnie całkowicie pochłonięty rozważaniami matematycznymi i bardzo roztargniony, tak że zaniedbywał się zupełnie, a kiedy go czasem prowadzono do kąpieli, to kreślił figury geometryczne w popiele ogniska albo na własnej skórze posmarowanej oliwą. Być może pozostałby uczonym znanym tylko specjalistom, gdyby nie dramatyczne wydarzenia polityczne, w których brał udział.

Rzym rywalizował wtedy o wpływy na Morzu Śródziemnym z założoną przez Fenicjan Kartaginą na północnym brzegu Afryki (w dzisiejszej Tunezji). W kolejnej wojnie między nimi Syrakuzy opowiedziały się po stronie Kartaginy. Wobec tego w 213 roku p.n.e. silna ekspedycja Rzymian, pod wodzą konsula Marcellusa, przypuściła atak na Syrakuzy od lądu i morza.

Rzwt2ZlUS0hWt

Rys. 2. Rycina przedstawia historyczną mapę państwa Kartagińskiego z czasów wojen punickich. Kolorem zielonym i zielononiebieskim zaznaczono posiadłości i nabytki Kartaginy obejmujące znaczną część dzisiejszej Hiszpanii, Korsykę, Sardynię oraz Sycylię (od strony Syrakuz kolorem czerwonym zaznaczono własność państwa greckiego), a także linie brzegowe Afryki w obszarze dzisiejszego Maroka, Algierii, Tunezji i Libii. Kolorem amarantowym zaznaczono państwo rzymskie obejmujące cały Półwysep Apeniński, czyli dzisiejsze Włochy.

Archimedes, znany już wtedy jako matematyk, ale także pomysłowy konstruktor, został poproszony przez władcę Syrakuz o pomoc w organizacji obrony miasta. Obmyślił on przeróżne machiny wojenne. Były wśród nich katapulty miotające pociski na atakujące wojska i okręty rzymskie, machiny z wysuwanymi daleko poza mury ramionami, z których spuszczano na okręty wielkie głazy, specjalne urządzenia do niszczenia machin oblężniczych, z których zamierzano wysadzać atakujących na mury, a także specjalne uchwyty, „żelazne ręce”, spuszczane z wysuwanych za mury machin obronnych, które mogły zaczepiać się o przód podpływającego okrętu i podnosić go do góry, zrzucając do wody jego załogę. Według przekazów, Archimedesowi udawało się także podpalanie drewnianych rzymskich okrętów za pomocą promieni słonecznych skupianych przy użyciu płaskich zwierciadeł.

Po prawie dwuletnim oblężeniu Rzymianom udało się w końcu podstępem wedrzeć do Syrakuz od strony lądu i wtedy Archimedes poniósł śmierć. Według jednej z relacji, kiedy żołnierze rzymscy rzucili się do plądrowania zdobytego miasta, Marcellus polecił przyprowadzić do siebie Archimedesa. On jednak, gdy przyszedł do niego żołnierz z tym rozkazem, był pochłonięty rozwiązywaniem jakiegoś skomplikowanego zagadnienia matematycznego i odmówił udania się do zwycięskiego wodza, zanim nie skończy dowodu; wtedy rozwścieczony żołnierz przebił go mieczem. Według drugiej wersji, gdy plądrujący domy żołnierz zbliżył się do niego z wyciągniętym mieczem, Archimedes zajęty kreśleniem na piasku figur geometrycznych krzyknął doń: „Nie ruszaj moich kół!”, za co żołnierz go zamordował. Opowiadano też, że Archimedes udawał się na spotkanie z Marcellusem, niosąc przyrządy i zegary, ale został zgładzony po drodze przez żołnierzy, którzy sądzili, że dźwiga złoto.

RVNTEJAIKelwR

Rys. 3. Zdjęcie przedstawia scenę rodzajową uwiecznioną na rzymskiej mozaice. Podczas oblężenia Syrakuz Rzymianie użyli podstępu, aby zdobyć miasto. Wykorzystali jeden ze słabszych punktów fortyfikacji miasta. Syrakuzy i Sycylia stały się własnością Rzymian. Mozaika wyobraża moment, kiedy rzymski legionista zakradł się do pracowni Archimedesa i zamordował go. Cesarz Marcellus zdał sobie sprawę ze straty, jaką poniosła nauka i kazał pochować Archimedesa z honorami, a na jego nagrobku wyryto stożek, kulę i walec.

Zgodnie z testamentem Archimedesa, na jego nagrobku wyryto rysunek walca opisanego na kuli oraz napis, że stosunek objętości tych brył wynosi 3:2, który to wynik wielki matematyk uważał za swoje największe osiągnięcie. Ponad 150 lat później nagrobek ten, znacznie już zarośnięty krzakami, oglądał jeszcze Cyceron, ale potem ślad po nim zaginął.

Słowniczek