Sole to związki chemiczne składające się z dodatnio naładowanego kationu (najczęściej jonu metalu) oraz ujemnie naładowanego anionu, określanego również resztą kwasową. Można podzielić je na sole proste i złożone. Sole proste zbudowane są zawsze z dwóch rodzajów jonów: jednego rodzaju kationu i jednego rodzaju anionu. Sole złożone z kolei zawierają więcej rodzajów jonów. Przykładem soli złożonych mogą być sole podwójne.

Sole podwójne są to związki chemiczne zawierające w swojej strukturze dwa rodzaje kationów i jeden rodzaj anionu lub jeden rodzaj kationu i dwa rodzaje anionów. Powstają w wyniku połączenia dwóch różnych soli prostych zawierających wspólny jon w skutek ich krystalizacjikrystalizacjakrystalizacji z roztworu. Sól podwójna ma inną budowę sieci krystalicznejsieć krystalicznasieci krystalicznej niż sieć krystaliczna soli prostych, z których powstała.

Wzory chemiczne

Wzory chemiczne soli podwójnych zapisuje się w określony sposób. Na początku zawsze zapisuje się symbole kationów w kolejności alfabetycznej, a następnie, również w kolejności alfabetycznej, symbole anionów.

Nazwy systematyczne

Z kolei nazwy systematyczne soli podwójnych tworzy się poprzez podanie w porządku alfabetycznym nazw anionów, a następnie w porządku alfabetycznym nazw kationów. W przypadku występowania dwóch różnych anionów zapisujemy je po sobie bez żadnego łącznika. Natomiast, gdy występują dwa różne kationy, ich nazwy podajemy łącząc je za pomocą spójnika „i”.

W przypadku, gdy w soli podwójnej znajduje się więcej niż jeden taki sam jon, przed jego nazwą podaje się przedrostki liczbowe, np.:

• „di-” dla 2 jonów,

• „tri-” dla 3 jonów,

• „tetra-” dla 4 jonów,

• „penta-” dla 5 jonów.

Zamiennie można również stosować liczby Stocka symbolizujące stopień utlenienia pierwiastków charakteryzujących się możliwością występowania na różnych stopniach utlenienia.

Nazwy systematyczne uwodnionych soli podwójnch

Nazwy uwodnionych soli podwójnych tworzy się według schematu:

Gdzie wyrażenie (X/Y) oznacza stosunek soli (X) do cząsteczek wody (Y).

Na przykład:

Sole podwójne to ciała stałe. W roztworach wodnych ulegają dysocjacji elektrolitycznejdysocjacja elektrolitycznadysocjacji elektrolitycznej na proste jony.

W ten sposób można odróżnić sole podwójne od związków kompleksowychzwiązek kompleksowyzwiązków kompleksowych, które dysocjują tworząc jony kompleksowe.

Przykładem soli podwójnej jest minerał dolomit, czyli węglan magnezu i wapnia - ${\text{CaMg(CO}}_3{\text{)}}_2$. Wzór tej soli można także zapisać jako:

Oznacza to, że sól ta powstała z węglanu wapnia (${\text{CaCO}}_3$) i węglanu magnezu (${\text{MgCO}}_3$). W Polsce minerał ten można znaleźć m.in. w Tatrach oraz Górach Świętokrzyskich.

R1KgtQOUC1Z5J

Zdjęcie przedstawia minerał. Jest zbudowany z białych kryształów. Mają kształt wielościanów. Dolna część minerału ma połysk metaliczny.

Innym przykładem soli podwójnej jest sól Mohra – ${\text{(NH}}_4{\text{)}}_2{\text{Fe(SO}}_4{\text{)}}_2$, czyli siarczan(VI) amonu i żelaza(II). Ma barwę jasnozieloną. Sól Mohra można otrzymać z dwóch soli prostych: ${\text{(NH}}_4{\text{)}}_2{\text{SO}}_4$ oraz ${\text{FeSO}}_4$.

R1Fxb61NJbqBu

Zdjęcie przedstawia kryształy. Mają kształt zbliżony do koła. Są zielonkawe.

Znane są także inne sole podwójne zawierające anion siarczanowy(VI):

• siarczan(VI) glinu potasu – ${\text{AlK(SO}}_4{\text{)}}_2$, o barwie białej,

• siarczan(VI) chromu(III) potasu – ${\text{CrK(SO}}_4{\text{)}}_2$, o barwie ciemnofioletowej.

Siarczan(VI) glinu i potasu ${\text{AlK(SO}}_4{\text{)}}_2$ powstaje z siarczanu(VI) glinu i siarczanu(VI) potasu. Inny zapis wzoru tej soli podwójnej to:

Natomiast siarczan(VI) chromu(III) i potasu można zapisać w formie wzoru:

Ałuny

Często spotykanymi solami podwójnymi są także ałuny. Ałuny to uwodnione sole podwójne zawierające anion siarczanowy(VI) oraz dwa rodzaje kationów (metale jedno- i trójwartościowe). Ogólny wzór ałunu to:

Gdzie:

• jako metale jednowartościowe $\stackrel{\mathrm{I}}{\mathrm{Me}}$ mogą występować: ${\text{Na}}^{+}$, ${\text{K}}^{+}$, ${\text{Rb}}^{+}$, ${\text{Cs}}^{+}$ lub jon amonu ${\text{NH}}_4^{+}$

• jako metale trójwartościowe $\stackrel{\mathrm{III}}{\mathrm{Me}}$ mogą występować: ${\text{Al}}^{3+}$, ${\text{V}}^{3+}$, ${\text{Cr}}^{3+}$, ${\text{Fe}}^{3+}$, ${\text{Co}}^{3+}$, ${\text{Ga}}^{3+}$, ${\text{In}}^{3+}$, ${\text{Tl}}^{3+}$.

Najbardziej znanym jest ałun glinowo‑potasowy ${\text{AlK(SO}}_4{\text{)}}_2{\text{·12 H}}_2\text{O}$, czyli siarczan(VI) glinu potasu‑woda(1/12). Wzór tego ałunu można zapisać także jako:

Ałuny wykorzystywane są jako środki przeciwbakteryjne i antyseptyczne. Przyspieszają proces gojenia ran oraz zapobiegają powstawaniu nieprzyjemnego zapachu potu. Dzięki tym właściwościom ałuny znalazły zastosowanie między innymi jako antyperspiranty oraz talki do stóp.

Słownik

Bibliografia

Hartshorn R. M., Hellwich K.H., Yerin A., Damhus T. and Hutton A. T., Brief guide to the nomenclature of inorganic chemistry, Pure Appl. Chem. 2015; 87(9‑10): 1039–1049.

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej t. 1‑2, Warszawa 2010.

Jelińska‑Kazimierczuk M., Megiel E., Teraz matura. Chemia. Vademecum, Warszawa 2018.

Litwin M., Styska‑Wlazło Sz., Szymońska J., To jest chemia 1, Warszawa, 2012.