Przeczytaj
Gatunek to grupa podobnych do siebie organizmów, które mogą się swobodnie ze sobą krzyżować, dając płodne potomstwo, niezdolne do takiego krzyżowania się z organizmami należącymi do innych gatunków – tak określają najczęściej spotykane definicje. Między różnymi gatunkami istnieje więc izolacja rozrodcza, czyli niezdolność do skutecznego krzyżowania się. Dlatego powstanie izolacji rozrodczej między populacjami jest kluczowym momentem w procesie specjacji.
W praktyce różne gatunkigatunki wyodrębnia się najczęściej na podstawie cech morfologicznych i anatomicznych (gatunek morfologiczny). Podana wyżej definicja gatunku nie jest jedyna ani doskonała. Znane są np. liczne przypadki, zwłaszcza u roślin, krzyżowania organizmów należących do różnych gatunków, zakończone wydaniem na świat płodnego potomstwa. W ten sposób powstało wiele gatunków roślin (np. pszenica, truskawka).
Specjacja
SpecjacjaSpecjacja to proces powstawania nowych gatunków biologicznych, a w konsekwencji nowych linii ewolucyjnych. Do warunków umożliwiających specjację należą: występowanie populacji jednego gatunku na odmiennych obszarach geograficznych (jest to tzw. gatunek allopatrycznygatunek allopatryczny) oraz izolacja genetyczna wewnątrz jednej populacji, zamieszkującej ten sam obszar geograficzny (gatunek sympatrycznygatunek sympatryczny).
Gatunki allopatryczne
Są to blisko spokrewnione ze sobą gatunki, których zasięgi geograficzne są całkowicie rozdzielone. Powstają ewolucyjnie z jednego gatunku wskutek izolacji geograficznej i w następstwie izolacji rozrodczejizolacji rozrodczej. Pomiędzy populacjami nie zachodzi wymiana genów, ponieważ dzieli je fizyczna bariera izolacyjna (np. morze, łańcuch górski, rzeka, kanion, pustynia) nieprzekraczalna dla osobników danego gatunku.
W wyniku ewolucji obie populacje coraz bardziej różnią się od siebie, aż w końcu różnice są na tyle duże, że pojawia się między nimi bariera rozrodcza; jest to najczęstszy rodzaj specjacji. Przykładem takiego rozdzielenia populacji są gatunki z rodzaju jeleniowatych (Cervus), których zasięgi nie zachodzą na siebie: jeleń szlachetny (Cervus elaphus,, żyjący w Eurazji) i wapiti (Cervus elaphus canadensis, czyli jeleń kanadyjski, żyjący w Ameryce Północnej).
Bariera izolująca populacje może być sztuczna – jest nią np. Wielki Mur Chiński, który utrudnia przepływ genów między populacjami roślin.
Rodzaje specjacji
Rodzaje specjacji wyróżnia się ze względu na obecność barier geograficznych, szybkość przebiegu specjacji oraz liczbę powstałych gatunków.
Słownik
proces przyrodniczy, na przestrzeni wielu pokoleń, prowadzący do kierunkowych zmian na najróżniejszych poziomach organizacji świata ożywionego, od zmian budowy, sposobu funkcjonowania i zachowania się organizmów w kolejnych pokoleniach, poprzez zmiany kategorii ekologicznej grup organizmów i ich znaczenia w ekosystemach, aż po zmiany struktury ekologicznej i biogeograficznej życia na Ziemi
podstawowa kategoria organizacji świata ożywionego, zasadnicza jednostka ewolucji organizmów, a zarazem podstawowa jednostka formalna systematyki organizmów
blisko spokrewnione ze sobą gatunki, których zasięgi geograficzne są całkowicie rozdzielone; gatunki allopatryczne powstają ewolucyjnie z ras geograficznych jednego gatunku wskutek izolacji geograficznej i w następstwie izolacji rozrodczej; np. jeleń szlachetny (Eurazja) i wapiti (Ameryka Północna)
gatunki występujące na danym obszarze geograficznym pod postacią istotnie różniących się osobników, grup lub populacji; występowanie gatunków sympatrycznych bywa traktowane przez twórców syntetycznego ewolucjonizmu jako zjawisko uniemożliwiające specjację; obecnie jednak zidentyfikowano wiele mechanizmów genetycznych, ekologicznych i behawioralnych prowadzących do wyodrębnienia się nowego gatunku w obrębie jednej populacji macierzystej (specjacja sympatryczna)
występowanie biologicznych czynników (barier), które powstrzymują osobniki dwóch gatunków przed wydawaniem płodnego potomstwa
proces powstawania nowych gatunków biologicznych, a w konsekwencji – nowych linii ewolucyjnych
proces powstawania nowych gatunków, wywołany powstaniem bariery geograficznej (np. rzeka lub rozejście płyt kontynentalnych), która uniemożliwia kontakt fizyczny między rozdzielonymi populacjami; osobniki tych populacji nie mogą się krzyżować, więc nie zachodzi między nimi wymiana genów, więc ewoluują niezależnie, nawet jeśli warunki środowiskowe pozostają takie same
progresywna ewolucja w obrębie gatunku (linii filetycznej); odnosi się do przemian, jakim podlega gatunek w czasie, przekształcając się w inny (zmiana morfologii w czasie); nie prowadzi do zwiększenia liczby gatunków
proces będący skutkiem wystąpienia mutacji (np. poliploidyzacji u roślin, czyli powstawania zarówno autopoliploidów, jak i allopoliploidów); ten rodzaj specjacji związany jest z tzw. punktualizmem, czyli nurtem powstałym w odpowiedzi na gradualizm; zakłada on, że w wyniku doboru naturalnego nowe gatunki powstają bardzo szybko
proces polegający na gromadzeniu się drobnych różnic w pulach genowych izolowanych populacji; proces ten jest zgodny z konwencjonalną darwinowską teorią ewolucji; teoria ta opiera się na gradualizmie, czyli zachodzeniu powolnych, stopniowych zmian w organizmach w danej populacji; zmiany te są utrwalane przez setki tysięcy lat, co prowadzi do powstania nowego gatunku
proces powstawania nowych gatunków biologicznych, polegający na izolacji rozrodczej wewnątrz jednej populacji zamieszkującej ten sam obszar geograficzny; jest ona spowodowana rozmaitymi mechanizmami genetycznymi, ekologicznymi i behawioralnymi
proces powstawania gatunków polegający na filogenetycznym rozgałęzieniu – gatunek macierzysty dzieli się na dwa (lub więcej) gatunków potomnych