Przeczytaj
Grecja – kolebka kultury europejskiej
Starożytną Grecję bez wątpienia można nazwać kolebką cywilizacji europejskiej. Największy jej rozkwit przypada na okres klasyczny (V–IV w. p. n. e.). Po podbojach Aleksandra Wielkiego zaczęła się jej intensywna ekspansja na Bliski Wschód, później została jednak wyparta przez kulturę islamu. Za pośrednictwem imperium rzymskiego wpływy cywilizacji greckiej rozprzestrzeniły się natomiast w zachodniej Europie, a po jego upadku – także wschodniej, co trwale zmieniło oblicze kontynentu.
Sprawdź, w których krainach znajdowały się stworzone przez Hellenów cuda świata.
Należy wspomnieć o osiągnięciach Greków w dziedzinie literatury. Poetyka Arystotelesa położyła podwaliny pod wyodrębnienie trzech głównych gatunków literackich: liryki, epiki i dramatu. Grecy stworzyli też używane do dziś miary wierszowe. Wśród twórców na szczególną uwagę zasługuje wspomniany przez Arystotelesa Homer. Już starożytni uważali go za najwybitniejszego „poważnego” twórcę. Jego dwa eposy: Iliada i Odyseja należą do najstarszych zabytków literatury europejskiej. Były one inspiracją dla wielu późniejszych twórców, zarówno pod względem formy – czego przykładem jest choćby Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – jak i treści. Niezliczona liczba utworów plastycznych, literackich, muzycznych, filmowych, a nawet komiksów i gier komputerowych porusza tematykę wojny trojańskiej czy szerzej – mitologii greckiej.
Kolejnym ważnym wkładem Greków w kulturę Europy był teatr. Zarówno tragedia, jak i komedia narodziły się z improwizacji, czyli początkowo spontanicznych, a później rytualnych czynności wykonywanych podczas uroczystości ku czci Dionizosa – boga płodności, wina, i ekstatycznej zabawy. Teatr wyłonił się z wyśpiewywanych podczas takich uroczystości dialogów – między prowadzącym procesje koryfeuszemkoryfeuszem (z roli tej wyłonił się potem pierwszy aktor) a resztą uczestników, tworzącą chór. Liczba aktorów wzrosła z czasem do trzech, wprowadzono stroje i maski, zaczęto budować wielkie teatry, a nawet specjalne maszyny urozmaicające widowisko. Dzieła greckich twórców, takich jak Sofokles, Ajschylos czy Eurypides, do dziś należą do klasyki gatunku i miały wielki wpływ na rozwój teatru nowożytnego.
Jak nazywa się plac, na którym występował chór?
Greckie umiłowanie mądrości
Warto pamiętać, że Arystoteles nie zajmował się jedynie literaturą. Już same tytuły jego dzieł wiele mówią o ich tematyce. Polityka, Metafizyka czy Retoryka do dziś są wykorzystywane w wielu naukach społecznych i humanistycznych. Arystoteles przeszedł jednak do historii głównie jako filozof. Był on uczniem Platona, który z kolei uczył się u Sokratesa.
Jak pisze Platon, Sokrates podawał w wątpliwość słowa wyroczni w Delfach, a przynajmniej chciał osobiście sprawdzić ich prawdziwość. Właśnie kwestionowanie prawd objawionych przez bogów, poszukiwanie prawdziwej wiedzy o tym, „co piękne i dobre”, legło u podstaw europejskiej filozofiifilozofii. Starożytni Grecy w późniejszych czasach stworzyli kilka szkół filozoficznych: stoicką, epikurejską, cynicką. Także przed Sokratesem działało wielu tzw. filozofów przyrody, jak Pitagoras, Tales, Heraklit i Demokryt. Myśl starożytnych (zwłaszcza Platona i Arystotelesa) inspirowała wielu myślicieli późniejszych epok. Nie do przecenienia jest również stworzona przez Greków koncepcja dialektykidialektyki i argumentacji, którą do dziś stosuje się w dyskursie publicznym.
Greckie umiłowanie piękna
Mieszkańcy HelladyHellady mieli też znaczne osiągnięcia w sztukach plastycznych. Najbardziej trwałe okazały się dzieła architektury. Jako przykład można podać tu świątynię PartenonPartenon w Atenach (na ilustracji poniżej), której sklepienie opiera się na potężnych kolumnach. Grecy stworzyli trzy podstawowe style kolumn: koryncki, joński i dorycki. Były one stosowane w wielu późniejszych budowlach (renesansowych, klasycystycznych), a także obecnie – jeśli nie w celach konstrukcyjnych, to ozdobnych.
O rozwoju sztuki greckiej najlepiej świadczy fakt, że spośród siedmiu cudów świata aż pięć stworzyli Hellenowie. Mauzoleum w HalikarnasieMauzoleum w Halikarnasie, Artemizjon w EfezieArtemizjon w Efezie i latarnia morska na Faroslatarnia morska na Faros były arcydziełami architektury, a kolos z Rodoskolos z Rodos i posąg Zeusa w Olimpiiposąg Zeusa w Olimpii – rzeźbami.
Oprócz Myrona, autora słynnego Dyskobola, na uwagę zasługuje działający w tym samym okresie Fidiasz – twórca wspomnianego posągu Zeusaposągu Zeusa, który brał też udział w budowie PartenonuPartenonu. Zbadał on i ustalił proporcje ludzkiego ciała, z jego rozważań korzystali późniejsi artyści. Było to podyktowane chęcią jak najwierniejszego odwzorowania rzeczywistości.
Olimpiady dawniej i dziś
Wspomniany już Dyskobol dostarcza informacji o rozwoju jeszcze jednej dziedziny kultury – sportu. Oprócz rzutu dyskiem Grecy uprawiali wiele innych dyscyplin: rzut oszczepem, skoki, biegi, zapasy, wyścigi rydwanów. Jako pierwsi zaczęli wyprawiać regularne igrzyska, w których udział brali przedstawiciele różnych poleispoleis. Igrzyska wywodziły się z uroczystości religijnych. Najbardziej znane odbywały się w Olimpii, stanowiły one nawet podstawę pomiaru czasu. Najdobitniej świadczy to o ważnej roli sportu w życiu starożytnych Hellenów, wyróżniającej kulturę grecką. Choć rozwój sportu został w dużej mierze zahamowany przez Rzymian, zwłaszcza po przyjęciu chrześcijaństwa, to jednak idea igrzysk olimpijskich przetrwała i odrodziła się pod koniec XIX w. Są one organizowane do dziś.
Z czym kojarzy ci się słowo „hoplita”?
Recepcja kultury antycznej Grecji
W większości przypadków Rzymianie przyjmowali kulturę grecką (świadczy o tym choćby wykonanie kopii greckiego Dyskobola) i pomagali tym samym w jej rozpowszechnianiu na Starym Kontynencie. Przyjęcie chrześcijaństwa przyniosło niewielkie zmiany. Co prawda część dzieł została zniszczona lub odrzucona jako „pogańskie”, jednak chrześcijanie adaptowali świątynie na kościoły, a w filozofiifilozofii opierali się na koncepcjach Platona i Arystotelesa. Wraz z chrystianizacją Europy Wschodniej na te tereny docierała także kultura grecka (a raczej grecko‑rzymska, gdyż zlały się one w jedno). Po pewnym zastoju w okresie średniowiecza powróciła ona do łask w renesansie i od tego czasu motywy mitologiczne w sztuce pojawiają się niemal równie często jak biblijne.
Na koniec warto wspomnieć osiągnięciach Greków w naukach ścisłych: matematyce i przyrodzie (Archimedes – twórca prawa wyporu płynów), astronomii (model heliocentryczny Arystarcha z Samos), medycyny (do dziś składana przez lekarzy przysięga Hipokratesa). Wypracowana przez Ateńczyków demokracja była wzorem dla wielu współczesnych państw. Herodot stworzył natomiast podstawy historii i geografii.
Na czym polega prawo Archimedesa?
Trudno przecenić wpływ cywilizacji greckiej na kształt dzisiejszej Europy. Starożytni Hellenowie stworzyli podstawy praktycznie każdej dziedziny kultury. Oczywiście sami również ulegali wpływom – sztuk plastycznych uczyli się najpewniej od Persów, astronomii od Egipcjan, a pismo przejęli od Fenicjan. Jednak to oni rozpropagowali te osiągnięcia i wynalazki w Europie – samodzielnie (np. podczas wielkiej kolonizacjiwielkiej kolonizacji) lub za pośrednictwem Rzymian. Wieloletnia dominacja kulturalna Greków sprawiła, że ich wersja kultury stała się dominująca, i nawet chrześcijaństwo niewiele mogło tu zmienić, ponieważ wpływy greckie były silnie zakorzenione. Bez wątpienia cywilizacja europejska wyglądałaby zupełnie inaczej, gdyby nie starożytni mieszkańcy HelladyHellady.
Słownik
(gr.) nazwa miasta‑państwa w starożytnej Grecji, gdzie wszystkie ważne decyzje podejmowane były przez zgromadzenie ludowe
(z łac. coryphaeus, gr. koryphaios od koryphe – wierzchołek) przewodnik chóru w starogreckim teatrze, on również wypowiadał najtrudniejsze kwestie w sztuce; obecnie tak określa się wybitną, zasłużoną osobę
(z gr. dialektike – sztuka dyskutowania) w starożytności sztuka argumentacji prowadząca do potwierdzenia lub zakwestionowania tezy; nauka o mechanizmach i sposobach rozumowania, uczyła poprawnej metody dowodzenia
dla starożytnych Greków jeden z siedmiu cudów świata, stanowiła największą ozdobę Efezu w Azji Mniejszej; wybudowana ok. 560 r. p.n.e. przez króla Lidii Krezusa, spalona w 356 r. p.n.e. przez szewca Herostratesa, odbudowana ok. 260 r. p.n.e., w 262 r. n.e. zniszczona ostatecznie przez Gotów
rzeźba zaliczana przez starożytnych Greków do siedmiu cudów świata, przedstawiała siedzącego na tronie Zeusa o poważnym i dostojnym obliczu; posąg ten wykonał Fidiasz w latach 437–432 p.n.e., znajdował się w świątyni w Olimpii; uległ zniszczeniu na skutek pożaru w roku 426 n.e.
jeden z siedmiu antycznych cudów świata, był to grobowiec Mauzolosa, perskiego satrapy Karii, wzniesiony ok. 350 r. p.n.e., zaprojektowany przez architektów greckich na polecenie królowej wdowy – Artemizji; nie przetrwał do naszych czasów
olbrzymich rozmiarów posąg Heliosa, greckiego boga słońca, wybudowany w latach 294–282 p.n.e. z brązu i ustawiony u wejścia do portu Rodos; zaliczany do siedmiu cudów świata starożytnego; zniszczony w wyniku trzęsienia ziemi w 226 p.n.e.
zbudowana ok. 280 r. p.n.e. na polecenie Ptolemeusza I na wyspie Faros koło Aleksandrii; uważano ją za jeden ze starożytnych cudów świata; ostatecznie zniszczona na skutek trzęsienia ziemi w 1375 r.; pozostałe po niej ruiny zniknęły, kiedy w 1480 r. sułtan Egiptu użył ich do budowy w tym miejscu fortu
(z gr. filos – miłośnik + sofia – mądrość) systematyczne i krytyczne rozważania na temat podstawowych problemów i idei, dążące do poznania ich istoty, a także do całościowego zrozumienia świata
świątynia Ateny na Akropolu w Atenach, zbudowana w latach 447–432 p.n.e.
ogólna nazwa starożytnej Grecji; pierwotnie tą nazwą określano ziemie na południu Tesalii, zamieszkane przez plemię Hellenów
ruch osadniczy organizowany przez małe greckie miasta‑państwa (poleis); kolonizacja obejmowała wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego od VIII do VI w. p.n.e.
Słowa kluczowe
starożytność, starożytna Grecja, Sparta, Ateny, filozofia grecka, teatr starożytny, sport, olimpiada, igrzyska olimpijskie, kultura starożytnej Grecji
Bibliografia
D. Musiał, Świat grecki. Od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Warszawa 2005.
G. Reale, Historia filozofii starożytnej, t. 1–5, tłum. E.I. Zieliński, Lublin 1999.