Trzech niemieckich idealistów

Niemieccy idealiści: Fichte, Schelling i Hegel stworzyli zasadniczy zrąb filozofii romantycznej. Wszyscy oni nawiązywali do dorobku Immanuela Kanta, który swoim „przewrotem kopernikańskim” całkowicie odmienił nauki filozoficzne. Uznał on, że to nie doświadczenie jest źródłem pojęć umysłu, ale odwrotnie, to umysł wytwarza pojęcia, które warunkują poznawanie.

Jego kontynuatorzy rozwijali i przekształcali te idee, zgromadzeni w najważniejszym ośrodku ówczesnej myśli filozoficznej, na uniwersytecie w Jenie. Niemiecki idealizmidealizmidealizm rozwijał się najbujniej w okresie 1800‑1831 – wtedy ukazały się najważniejsze pisma trójki filozofów. Za koniec epoki przyjmuje się 1831 rok – datę śmierci Hegla, cieszącego się największą sławą z całej trójki.

Z chłopa… filozof

RlJPeYpEr8Qte1

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ukazany jest prawym profilem. Ma proste, krótkie włosy, wysokie czoło. Jego nos jest wydatny. Widać wyraźnie zaznaczone bruzdy wokół ust.

Johann Gottlieb Fichte (1762–1814) pochodził z ubogiej chłopskiej rodziny z Łużyc, jako dziecko był pastuchem, ale dzięki pomocy jednego z ziemian udało mi się skończyć szkołę. Studiował teologię, jednak bardziej pociągała go filozofia, zwłaszcza pisma Kanta. Dzięki poparciu swego mistrza otrzymał katedrę filozofii w Jenie, a potem przeniósł się do Berlina, gdzie został profesorem i rektorem Uniwersytetu Berlińskiego. Jego poglądy ewoluowały, wyraźnie zaznacza się w nich okres jeneński i berliński.

Fichte rozwinął myśl Immanuela Kanta, że to nie doświadczenie jest źródłem pojęć, ale umysł wytarza pojęcia, które są źródłem poznania.

Najważniejszymi pojęciami w filozofii Fichtego są jaźń, wolność i czyn, któremu, swoiście pojmowanemu, przypisywał najwyższą wartość etyczną: „…dla niego cechą czynu była jego wolność. Postepowanie wyznaczone przez warunki i pobudki zewnętrzne jest bierne i zależne, pozbawione wolności1…dla niego cechą czynu była jego wolność. Postepowanie wyznaczone przez warunki i pobudki zewnętrzne jest bierne i zależne, pozbawione wolności”.

Warto zaznaczyć, że filozofia Fichtego i jego teoria państwa zamkniętego, rozwinięta w późniejszym okresie życia, przyczyniła się do rozwoju nacjonalizmu niemieckiego, a narodowy socjalizm sto lat później zobaczył w nim jednego ze swoich prekursorów.

Mozart filozofii

R1Hlgd3K1LSjw1

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ukazany jest prawym półprofilem. Ma kręcone, krótkie włosy, wysokie czoło. Jego nos jest lekko zadarty. Oczy głęboko osadzone. Mężczyzna ubrany jest w koszulę i surdut. Pod szyją ma zawieszony na szerokiej wstędze order.

Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling (1775–1854) był synem pastora i cudownym dzieckiem – już w wieku 15 lat rozpoczął studia w Instytucie Teologicznym w Tybindze. Początkowo fascynował się Kantem i Fichtem, potem stworzył własny, odrębny system. Dzięki poparciu Johanna Wolfganga Goethego, z którym się przyjaźnił, otrzymał profesurę w Jenie, gdzie wszedł do tzw. kręgu jenajskiego filozofów. Lekceważony przez współczesnych, został doceniony dopiero po śmierci, głównie jako filozof sztuki.

Od kolegów–idealistów, kontynuatorów Kanta różniła Schellinga panteistycznapanteizmpanteistyczna wizja natury. Być może przyczyniły się do tego studia matematyczne i przyrodnicze, które odbywał równolegle. Przypisywał naturze charakter Absolutu, uważał ją za byt żywy, czujący i twórczy, choć nieświadomy. To właśnie Schelling spopularyzował pojęcie „organicznyorganicznyorganiczny” (przeciwstawiane „mechanicznemu”), które taką karierę zrobiło w XIX wieku. Najwyższą moc poznawczą Schelling przypisywał nie rozumowi, lecz wewnętrznej intuicji.

Wielu twórców czerpało natchnienie z pism Schellinga, i trudno się dziwić, bo to właśnie on przypisał artystom, filozofom i w ogóle sztuce wielką moc. Sztuka w pismach Schellinga został uznana za najważniejsze dzieło człowieka, a filozofia za pokrewną sztuce i religii. Uważał, że prawdy filozoficzne nie różnią się zbytnio od tych, które objawia i głosi w postaci symbolicznej religia. Schelling przyczynił się do wzrostu znaczenia sztuki i artysty w XIX wieku:

Heglowska triada

RFkCz9ZPTov721

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Jest on lekko łysiejący, szpakowaty. Jego włosy są zaczesane na twarz. Jego twarz jest pociągła. Znajdują się na niej liczne zmarszczki i opuchlizna pod oczami. Mężczyzna ubrany jest w futro z kołnierzem. Ma surdut i koszulę ze stójką. Pod szyją ma zawiązaną apaszkę.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770–1831) pochodził ze Szwabii, z rodziny urzędniczej. Studiował teologię w Tybindze, potem wykładał filozofię na uniwersytecie w Jenie, a następnie w Heidelbergu i w Berlinie. Tu zmarł podczas epidemii cholery w 1831 r. Jego najsłynniejsze dzieła to wydana w 1806 roku Fenomenologia ducha oraz Encyklopedia nauk filozoficznych w zarysie (1817).

Hegel zajmował się przede wszystkim filozofią historii i kultury, na polu historii był nieprzeciętnym erudytąerudycjaerudytą. Zastosował w pojmowaniu historii i wszelkich przemian w dziejach metodę dialektyczną: przechodzenie od tezy do antytezy, a następnie syntezy, która znowu staje się tezą. Uważał, że byt jest natury logicznej, więc rozwój jego podlega prawom logicznym.

Największy wkład poczynił Hegel w zakresie filozofii kultury. Stworzył wielkie koncepcje państwa, prawa, sztuki, religii i filozofii. Uznawał każdą epokę w dziejach konieczny, choć przemijający, etap rozwoju, logicznie wynikający z poprzedniego.

Był jedynym z idealistów XIX wieku, któremu udało się stworzyć spójny, całościowy system filozoficzny oraz szkołę. Z jego myśli czerpało wielu następców, między innymi twórcy materializmu dialektycznego, Fryderyk Engels (1820–1895) i Karol Marks (1818–1883).

Słownik