Definiowanie pojęcia

Próbując dojść do genezy znaczenia słowa kulturakulturakultura, musimy się cofnąć do czasów starożytnego Rzymu, gdzie mianem cultus agri określano uprawę roli. Z czasem jednak rozumienie tego pojęcia zmieniło się na szeroko rozumianą działalność człowieka oraz wytworzony w ten sposób dorobek cywilizacyjny, który dzielimy na materialny i duchowy. Taki sposób klasyfikowania kultury wywodzi się z XIX wieku; znalazł on bardzo szerokie zastosowanie. Współcześnie wyróżniamy nowe podejście do pojęcia kultury i jego definiowania. Najpowszechniejsze metody wyznaczania tego pojęcia są następujące:

Przytoczone przykłady definiowania kultury świadczą o złożoności problemu, jaki stwarza samo pojęcie. Nie jest to jednak katalog wyczerpany, bowiem kulturę można też podzielić na:

• materialną, na którą składają się wszystkie wytwory materialne cywilizacji ludzkiej;

• duchową, zwaną też symboliczną, która składa się z wytworów myśli ludzkiej, religii, filozofii, literatury, sztuki;

• społeczną, czyli ogół norm i zwyczajów określających stosunki międzyludzkie;

• osobistą, która składa się z zachowań, poglądów jednostki;

• polityczną, składającą się z wiedzy na temat polityki, uznawanego systemu wartości i wzorców zachowań politycznych.

RtIibpMj1hLv3

Zdjęcie przedstawia murowany budynek, znajdujący się na wzniesieniu. Pod nim rosną drzewa oraz jest trawnik. Niżej płynie rzeka.

Kultura wysoka

Kulturę można klasyfikować na wiele sposobów. Jednym z podstawowych jest podział na kulturę wysoką, czyli elitarną, i kulturę popularną, czyli masową.

R14aKjZQUN0ST

Na zdjęciu sala teatralna. Po lewej stronie znajduje się scena. Po prawej rzędy czerwonych foteli oraz loże.

Kultura wysoka to oryginalna twórczość wyrażana za pomocą sztuki, która od odbiorcy wymaga odpowiedniego przygotowania pod względem intelektualnym. Do tego rodzaju kultury zaliczamy dzieła literackie, malarskie, teatralne, muzyczne, które przez odbiorców i krytyków zostały uznane za wybitne. Szczególne znaczenie mają w tej dziedzinie krytycy sztuki oraz instytucje, które sztukę promują i prezentują, czyli teatry, galerie, opery i temu podobne. Dzieła uznane za wybitne z czasem stają się częścią dziedzictwa narodowego danego narodu i częścią światowego dziedzictwa kulturowegodziedzictwo kulturowedziedzictwa kulturowego. Odbiorca kultury wysokiej jest z reguły krytyczny, gdyż w przeszłości była ona domeną warstw wyższych, arystokracji i możnowładztwa. W XIX wieku kultura wysoka zyskała nowych odbiorców w postaci inteligencji, co utrzymuje się do dziś.

Kultura masowa

Konsekwencją postępu naukowo‑technicznego w XX wieku był rozwój środków masowego przekazu: radia, telewizji, prasy, internetu, co przyczyniło się do powstania kultury masowej. Jej cechą jest łatwość dostępu oraz fakt, że jej odbiorca nie musi mieć żadnego przygotowania, by ją zrozumieć. Kultura masowa stała się dostępna dla wszystkich, a jej odbiorcy to ludzie o bardzo zróżnicowanym poziomie wykształcenia, odmiennych potrzebach intelektualnych i pochodzący z różnych grup społecznych. Kultura masowa, zwana też popularną, jest często poddawana krytyce za przekaz treści o niskiej wartości artystycznej oraz intelektualnej. Zarzuca się jej, że służy wyłącznie bezrefleksyjnej rozrywce, która jest dopasowana do przeciętnych gustów jej odbiorców. Bardzo często wiąże się to z epatowaniem erotyką lub przemocą. Do kultury masowej zaliczamy prasę bulwarową, literaturę kryminalną, romanse, seriale telewizyjne, muzykę popularną, gry komputerowe, dyskoteki, programy rozrywkowe w większości stacji telewizyjnych, teleturnieje i wiele innych.

R1a51zTKbIx2E

Ilustracja komiksowa. Znajdują się na niej: uśmiechnięte słońce, człowiek z podniesionymi rękami, trzymająca się za ręce para, serduszka, robot, pies, gwiazdki, kwiaty, telefon komórkowy, ślimak oraz napis love.

Współcześnie grono odbiorców kultury masowej znacznie się poszerzyło, bo jej twórcy starają się sięgać do wytworów kultury wysokiej. Przykładem mogą być reprodukcje dzieł sztuki na przedmiotach użytkowych, np. kubkach, plakatach, koszulkach czy magnesach. Twórcy kina popularnego często sięgają do dzieł klasycznych, a kompozytorzy bardzo chętnie wplatają w swoje utwory elementy muzyki poważnej. Dzięki temu, za pomocą środków masowego przekazu, duża liczba odbiorców może zapoznać się z wytworami kultury wysokiej. Standardem są przekazywane na żywo przez sieci kin spektakle z najsłynniejszych teatrów i oper na świecie. Wiele osób nigdy nie obejrzałoby tych spektakli na żywo w teatrze, a w lokalnym kinie sztuka wysoka staje się dostępna dla każdego. Podobną rolę odgrywa telewizja i internet; w telewizji powstają nawet specjalne kanały, np. TVP Kultura, których zadaniem jest popularyzacja kultury wysokiej w masowy sposób. Prowadzi to często do zjawiska komercjalizacji sztuki, ponieważ jej podstawowym celem staje się zysk finansowy. Takim przykładem dążenia do zysku finansowego jest przełożenie prozy Andrzeja Sapkowskiego przez Studio CD-Projekt na świat wirtualnej gry „Wiedźmin”.

RW0oAo7Ft9AdI

Ilustracja przedstawia logo TVP Kultura. Litery TVP znajdują się na różowym tle. Napis Kultura, nie licząc różowej litery R, jest czarny.

Kultura narodowa

Kulturę tego typu możemy scharakteryzować jako ogół norm, wartości, symboli, wierzeń i dzieł sztuki, które są charakterystyczne dla danego narodu. Służy ona jego identyfikacji, wpływa na poczucie więzi i tożsamość narodową. W skład kultury poszczególnych narodów wchodzą dzieła literackie, malarskie, rzeźbiarskie, filmowe, obyczaje, ale też wartości i symbole. Są one niepowtarzalne i indywidualne dla danej wspólnoty, wynikają z historii i nierozerwalnie łączą się z jej przeszłością. Znaczenie kultury narodowej nabiera szczególnego wyrazu w sytuacjach kryzysów i zagrożenia. Przykładem tego zjawiska była polska kultura narodowa w czasach rozbiorów czy też w czasie okupacji hitlerowskiej i sowieckiej. Kultura w ramach jednego narodu może być zróżnicowana; przykładowo: język polski ma wiele dialektów, a w poszczególnych regionach kraju występują różne obyczaje. Wpływa to na jej różnorodność. Opiekę nad tym obszarem w Polsce sprawuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

RNYhuF617zzK0

Ilustracja przedstawia logo Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Napis zakończony jest czerwoną kropką.

Kultura ludowa

Do kultury ludowej zaliczamy całokształt wartości, obyczajów i dzieł sztuki ludowej wytworzonych w ramach zróżnicowanych regionalnie społeczności wiejskich. Już w XIX wieku na ziemiach polskich prekursorem badań nad kulturą ludową był Oskar Kolberg, którego uznajemy za ojca polskiej etnografiietnografia etnografii. Kultura ludowa ziem polskich jest bardzo zróżnicowana pod względem zwyczajów, strojów, tradycji, tańców ludowych, muzyki. Kultura ta, nazywana też folklorem, mimo różnic regionalnych ma cechy wspólne, uniwersalne, takie jak tradycjonalizm połączony z religijnością, antyindywidualizmem oraz swoistym izolacjonizmem, będącym konsekwencją małej ruchliwości mieszkańców wsi.

R131paf43g2tR

Na zdjęciu kolorowa ludowa wycinanka. Przedstawia kobietę w sukni oraz koguta. W tle znajdują się kwiaty.

Kultura uniwersalna

Przeciwieństwem kultury narodowej i ludowej, które wywodzą się ze wspólnych korzeni historycznych, jest kultura uniwersalna, zwana też globalną. Ten typ kultury wywodzi się z powszechnych współcześnie postaw konsumpcyjnych i jest konsekwencją zachodzącego na świecie procesu globalizacjiglobalizacjaglobalizacji. Postępujący rozwój naukowo‑techniczny w II połowie XX wieku, narodziny telewizji satelitarnej, internet – spowodowały, że świat się zmniejszył, stał się czymś w rodzaju globalnej wioski, w której wszyscy o wszystkich wszystko wiedzą. Jest to skutek szybkiego, prawie nieograniczonego obiegu informacji. Odległość przestała być barierą, możemy, siedząc wygodnie w fotelu, obserwować wydarzenia dziejące się w tym samym czasie na innych kontynentach. Proces globalizacji kultury jest nieuchronny, ale należy zachować zdrowy rozsądek w przyjmowaniu obcych wzorów postępowania, zwyczajów, mód. Należy rozwijać własną kulturę, która jest elementem kultury globalnej.

Makdonaldyzacja kultury

Z pojęciem kultury globalnej wiąże się zjawisko makdonaldyzacji kultury, stworzone przez amerykańskiego socjologa George’a Ritzera, który stwierdził, że współczesna kultura opiera się na zasadach, które wynikają z doświadczeń w funkcjonowaniu sieci popularnych restauracji oferujących fast food. Tymi zasadami są:

Ritzer uważa, że te wzory są przenoszone teraz na wszystkie dziedziny życia.

Klasyfikacja kultury według Margaret Mead

Margaret Mead była amerykańską antropolożką kultury, która wyróżniła trzy typy kultury:

Słownik