Międzynarodowy Trybunał Karny

R1Hz8DiIiduKv1

Grafika przedstawia logo Międzynarodowego Trybunału Karnego. W centralnej części znajduje się waga szalkowa, która otoczona jest wieńcem laurowym.

Brak możliwości egzekwowania indywidualnej odpowiedzialności karnejodpowiedzialność karnaodpowiedzialności karnej osób, które dopuściły się najcięższych zbrodni o międzynarodowym wymiarze i wadze, jak zbrodnie wojennezbrodnie wojennezbrodnie wojenne, ludobójstwoludobójstwoludobójstwo czy inne zbrodnie przeciwko ludzkościzbrodnie przeciwko ludzkościzbrodnie przeciwko ludzkości, długo stanowił problem. Przez cały XX w., a w szczególności od zakończenia II wojny światowej, społeczność międzynarodowa podejmowała wysiłki, by go rozwiązać.

Wreszcie, w 1998 r. w Rzymie, państwa zadecydowały o utworzeniu Międzynarodowego Trybunału KarnegoMiędzynarodowy Trybunał KarnyMiędzynarodowego Trybunału Karnego (MTK), którego zadaniem jest ściganie sprawców najcięższych zbrodni na gruncie prawa międzynarodowego. Międzynarodowy Trybunał Karny, czyli stały, niezależny sąd międzynarodowy, obecnie wspierany jest przez ponad 120 państw sygnatariuszy Statutu rzymskiegoStatut rzymskiStatutu rzymskiego, na mocy którego go utworzono.

Teraz, kiedy dochodzi do przestępstw budzących poważne obawy międzynarodowej społeczności, Międzynarodowy Trybunał Karny może służyć jako ostateczna instancja umożliwiająca rozliczenie tych, którzy się ich dopuszczają. Aby było to możliwe, muszą jednak zostać spełnione określone warunki.

R2J1kSIbUUUWf

Zdjęcie przedstawia wysoki, wielopiętrowy budynek o modernistycznym, nowoczesnym kształcie.

Dochodzenie

Dochodzenie prokuratora Międzynarodowego Trybunału Karnegoprokurator Międzynarodowego Trybunału Karnegoprokuratora Międzynarodowego Trybunału Karnego może rozpocząć się na trzy sposoby.

Sposób I. Państwa sygnatariusze Statutu rzymskiego mogą zwrócić się do Trybunału, przedstawiając prokuratorowi konflikt, tzw. „sytuację”. Takie rozwiązanie zastosowano m.in. w przypadku spraw dotyczących Demokratycznej Republiki Konga, Ugandy oraz Mali.

Sposób II. Z prośbą o wszczęcie śledztwa w jakiejś sprawie do prokuratora może zwrócić się Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów ZjednoczonychRada Bezpieczeństwa ONZRada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zdarzyło się tak w przypadku Libii oraz konfliktu w sudańskim Darfurze.

Sposób III. Biuro prokuratora Międzynarodowego Trybunału Karnego może również rozpocząć dochodzenie w jakiejś sprawie proprio motu, czyli z własnej inicjatywy, na podstawie uzyskanych z wiarygodnych źródeł informacji. Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego skorzystał z tej możliwości m.in. w przypadku Kenii, Wybrzeża Kości Słoniowej, Gruzji, Bangladeszu oraz Mjanmy (Birmy).

Zanim dochodzenie zostanie uruchomione, Biuro Prokuratora MTK analizuje zarzuty i weryfikuje, czy sprawa mieści się w jurysdykcjijurysdykcjajurysdykcji Trybunału, czyli czy doszło do popełnienia zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwa lub zbrodni agresjizbrodnia agresjizbrodni agresji. Następnie prokurator bada, kiedy i gdzie doszło do popełnienia tych zbrodni oraz kto się ich dopuszczał. Co do zasady, Międzynarodowy Trybunał Karny nie może zajmować się sprawami dotyczącymi sytuacji zaistniałych przed powstaniem Trybunału, a więc przed 1 lipca 2002 r. W odniesieniu zaś do państw przyłączających się do Statutu rzymskiego po tej dacie, Trybunał nie będzie badał sytuacji, do których doszło przed podpisaniem przez to państwo umowy go konstytuującej, chyba że państwo to samo wyrazi takie życzenie. Ponadto zbrodnie musiały być dokonane na terytorium podległym państwu stronie Statutu rzymskiego lub zostać popełnione przez obywatela takiego państwa.

Trybunał może również działać w odniesieniu do państw, które nie są sygnatariuszami Statutu. Jest to możliwe w dwóch przypadkach:

• państwo, które nie poddało się jurysdykcji Trybunału na mocy Statutu rzymskiego, może złożyć deklarację uznającą jurysdykcję Trybunału w odniesieniu do danej zbrodni;

• Rada Bezpieczeństwa ONZ może powierzyć Trybunałowi rozwiązanie określonej sytuacji, jeśli stanowi ona zagrożenie dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Prokurator musi jeszcze zbadać inne kwestie. Ponieważ MTK jest sądem „ostatniej nadziei”, trzeba sprawdzić, czy w danej sprawie odpowiednie sądy krajowe prowadzą rzetelne postępowania, czy też nie chcą lub nie są w stanie ich prowadzić. To ważne, ponieważ Trybunał nie powinien zastępować sądów krajowych, lecz ma wobec nich charakter komplementarny. Odpowiedzialność za ściganie wszelkich przestępstw, w tym również zbrodni zdefiniowanych w Statucie rzymskim, spoczywa przede wszystkim na państwach. Ponadto Trybunał powinien angażować się jedynie w sprawy o najpoważniejsze zbrodnie, dlatego konieczna jest ocena ciężaru zbrodni przedstawionej Trybunałowi. Ciężar zbrodni określony został zarówno ilościowo, jak i jakościowo – badane są: charakter, skala i sposób popełnienia zbrodni oraz zasięg jej negatywnych konsekwencji. Prokurator rozważy także, czy wszczęcie postępowania leży w interesie ofiar i sprawiedliwości. Wszystkie te czynności mogą zająć sporo czasu. Prokurator może również na podstawie uzyskanych w ten sposób informacji zdecydować o zaniechaniu dochodzenia.

R1d1U7cLOuR6p1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, widać na niej nieliczne zmarszczki. Mężczyzna jest krótko ostrzyżony, szpakowaty. Ma założone okulary. Ubrany jest w togę sędziowską MTK z białym żabotem.

Jeśli prokurator podjął działanie z własnej inicjatywy, wymagana jest jeszcze zgoda sędziów Trybunału. Dochodzenia często są długotrwałe i skomplikowane. Jeśli zachodzi taka potrzeba, prokurator udaje się na miejsce zbrodni lub w inne rejony, by przesłuchać świadków, zebrać dokumenty, nagrywać filmy i gromadzić pozostałe wiarygodne dowody zbrodni. Czasami konieczne okazują się konsultacje z ekspertami kryminalistyki, balistyki lub innych dziedzin, by właściwie zebrać i przeanalizować dowody. Zgromadziwszy wystarczająco dowodów, by przygotować akt oskarżenia, prokurator może wystąpić do sędziów Trybunału z wnioskiem o wydanie nakazu aresztowania lub wezwań do stawiennictwa. Sędziowie Izby Przygotowawczej dokonują wstępnej oceny sprawy, by przekonać się, że istnieją wystarczające podstawy, by sądzić, że wskazana przez prokuratora osoba może być odpowiedzialna za popełnienie najcięższych zbrodni, a także zadecydować, czy należy tę osobę aresztować, czy może ona odpowiadać z wolnej stopy.

Współpraca MTK z sygnatariuszami Statutu rzymskiego

Działalność Międzynarodowego Trybunału Karnego uzależniona jest w dużym stopniu od współpracy z państwami sygnatariuszami Statutu rzymskiego. Współpraca ta obejmuje wsparcie misji śledczych, pomoc w ochronie świadków i umożliwienie kontaktu z ofiarami zbrodni. Trybunał nie dysponuje policją ani armią, nie może więc samodzielnie dokonywać aresztowań, tu również konieczne jest działanie państw. Czasem aresztowanie podejrzanego zajmuje wiele lat, ale nakazy aresztowania są ważne bezterminowo, chyba że sędziowie zdecydują inaczej. Po zatrzymaniu podejrzany umieszczany jest w areszcie w Hadze, z pełną dbałością o jego zdrowie i bezpieczeństwo.

Znaczenie MTK

Jakie zatem znaczenie ma funkcjonowanie Międzynarodowego Trybunału Karnego? Po pierwsze, ważne jest ustalenie prawdy o tym, co się wydarzyło i winy lub niewinności oskarżonych w sprawiedliwym procesie karnym i z pełnym uszanowaniem praw oskarżonego. Sprawiedliwości staje się zadość.

Równie ważne jest stworzenie okoliczności, w których głos ofiar zbrodni jest wysłuchany i uznany w świetle prawa. Ważne, by ofiary najcięższych zbrodni mogły opowiedzieć o swoich doświadczeniach, uczuciach, obawach. Działalność Trybunału daje nadzieję, że dzięki sprawiedliwemu i jawnemu postępowaniu ofiary zbrodni zaznają sprawiedliwości, a winni tych zbrodni poniosą odpowiedzialność, co pomoże też zapobiegać podobnym sytuacjom w przyszłości, a świat stanie się bardziej bezpiecznym i sprawiedliwym miejscem.

Zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości, agresja, ludobójstwo – choć wydarzają się czasem w bardzo odległych miejscach – dotyczą nas wszystkich. Są sprawą całej ludzkości, a więc każdego z nas. Podstawowym założeniem funkcjonowania Międzynarodowego Trybunału Karnego jest to, że ofiary przestępstw zasługują na sprawiedliwość, a sprawiedliwość taka jest z kolei warunkiem pokoju. Odpowiedzialność za ściganie przestępstw mają przede wszystkim państwa, jeśli jednak z jakichś względów tak się nie dzieje, Trybunał jest ostatnią nadzieją ofiar na znalezienie sprawiedliwości.

Słownik