Przeczytaj
Tragedia antyczna
Fabuła tragedii antycznej podporządkowana jest zasadzie trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Jedność czasu wymaga, by czas wydarzeń przedstawianych w utworze pokrywał się z czasem przedstawienia i nie przekraczał jednej doby. Jedność miejsca oznacza, iż akcja rozgrywa się w tej samej przestrzeni (najczęściej jest to dziedziniec pałacu królewskiego). Natomiast reguła jedności akcji każe ograniczyć tok zdarzeń do jednego wątku.
Tragedia antyczna realizuje zasadę decorum (od łac. decorus – stosowny, ładny, przyzwoity), która nakazuje odpowiednie dobranie stylu do gatunku i tematyki wypowiedzi. Zgodnie z tą zasadą gatunki wysokie, a do takich zaliczano tragedię i epos, wymagają poważnego tematu i odpowiadającego mu podniosłego stylu.
Źródłem tragedii jest hamartia, czyli wina tragicznatragiczna. Polega ona nie na przekroczeniu przez bohatera zakazu moralnego, lecz na błędnej ocenie sytuacji, niezrozumieniu własnego losu. Bohater nieświadomy fałszywości obranej drogi, popełnia czyny sprzeczne z odwiecznym, kosmicznym porządkiem świata, co w konsekwencji prowadzi go do katastrofy.
Prawda i wina
Najistotniejszy problem dramatu zawiera się w dwóch kwestiach: prawdy i winy. Edyp, jako człowiek prawy i prostolinijny, troskliwy władca, zmierza do odkrycia prawdy, która ma wyzwolić jego królestwo od plag. Nie wie jednak, że poznanie prawdy okaże się dla niego równoznaczne z odkryciem własnej winy. Choć podwójnego występku dopuścił się nieświadomie, gdyż fałszywie zinterpretował sytuację, była to jednak zbrodnia. Porządek moralny został zakłócony. Przywrócenie go i tak musi się skończyć dla bohatera katastrofą. Historia Edypa bywa więc interpretowana jako archetyparchetyp człowieka uczciwego, który czyni zło, chociaż tego nie chce, a gdy poznaje prawdę i uświadamia sobie własną winę – nie uchyla się od odpowiedzialności.
Interpretacja Króla Edypa w kontekście religii greckiej zwraca natomiast uwagę na nieuchronność losu, któremu człowiek musi się podporządkować. Współcześnie widzi się w tym utworze raczej niemożliwość wyzwolenia spod presji świata w sensie metafizycznym, politycznym, psychologicznym.
Król Edyp a kultura popularna
W Królu Edypie znajdowała źródło inspiracji klasyczna powieść detektywistyczna, gatunek zajmujący ważne miejsce w kulturze popularnej. W powieści tego typu, podobnie jak w historii Edypa, działania bohatera prowadzą do poznania prawdy. Jednak detektyw (np. Herkules Poirot z powieści Agathy Christie), gdy demaskuje winnego, nie tylko nie doprowadza do katastrofy, jak poszukujący prawdy bohater dramatu Sofoklesa, ale przywraca ład moralny, którego gwarantem jest prawo. Edyp znajdował się w szczególnej sytuacji – prowadził śledztwo przeciw sobie samemu; był jednocześnie zbrodniarzem, „detektywem” i ofiarą. W miarę rozwoju akcji zmienił się cel prowadzonego przez niego śledztwa – od poszukiwania winnego zabójstwa Lajosa skierował się ku poszukiwaniu prawdy o własnym losie.
Kompleks Edypa
Doświadczenie Edypa posłużyło jako ilustracja jednej z najbardziej znanych tez Zygmunta Freuda (1856–1939), twórcy psychoanalizy, kierunku w psychologii, który niekiedy stanowi inspirację dla interpretacji dzieł literackich. Freud wprowadził pojęcie kompleksu Edypa dla opisania zjawiska w rozwoju psychoseksualnym człowieka. Zdaniem Freuda, człowiek we wczesnym dzieciństwie (4–6 lat) doświadcza pociągu erotycznego do rodzica płci przeciwnej, a równocześnie drugiego rodzica traktuje jako rywala, w czym przypomina bohatera tragedii Sofoklesa. W miarę dojrzewania konflikt wynikający z tych sprzecznych uczuć zostaje zażegnany i ten rodzaj popędu podlega stłumieniu.
Słownik
(gr. arché – początek, týpos – wzór) – pierwotny, pradawny wzorzec przedstawiania danej postaci, zdarzenia lub miejsca, mający swoje źródło w mitach i legendach. Zdaniem szwajcarskiego psychiatry Carla Gustava Junga (1875–1961), twórcy teorii archetypów, są one obecne w nieświadomości zbiorowej, a tym samym są wspólne wszystkim ludziom
(gr. trag‑oidia – koźli śpiew, tragikós – koźli) nierozwiązywalny konflikt między równorzędnymi wartościami i koniecznościami, który determinuje życie człowieka. Wszystkie jego działania, świadome bądź nieświadome, przybliżają go do nieuchronnej klęski. Ani przymioty duchowe czy intelektualne, ani jego szlachetne intencje, ani działania nie mogą pomóc w uniknięciu katastrofy. Jego życiowe wybory zdeterminowane są przez los, przeznaczenie, siły wyższe, boskie wyroki lub ślepe prawa natury, a także przez sprzeczności między racjami moralnymi, społecznymi, historycznymi