Na funkcję wewnętrzną państwa składają się różne obszary życia publicznego, za które odpowiedzialne są instytucje państwa. Ilustruje to poniższy schemat.

Zapoznajmy się z wybranymi obszarami funkcji wewnętrznej i sposobami ich realizacji.

Funkcja prawodawcza

Funkcja prawodawcza przejawia się przez stanowienie prawa zarówno konstytucyjnego, realizującego ramy prawne działań państwa i obywateli, jak i cywilnego, administracyjnego, co oznacza wszelkie działania regulujące relacje państwo – obywatel i obywatel – obywatel. Realizacją tej funkcji jest np. Konstytucja RP i ustawa o systemie oświaty.

Powyższe fragmenty polskiej konstytucji wskazują, że państwa współczesne działają na podstawie i w granicach prawa. W polskiej konstytucji, jak i każdej konstytucji państwa, wymienione są organy i instytucje publiczne, które to prawo stanowią. W przypadku państw demokratycznych są to parlamenty krajowe, wybierane w rywalizacyjnych wyborach. W państwach niedemokratycznych prawo stanowi wola jednostki. Bez względu jednak na źródło stanowienia prawa właśnie w ten sposób realizowana jest funkcja prawodawcza państwa. W art. 87 Konstytucji RP wskazane zostały dokumenty, które stanowią podstawę prawa państwowego.

Powyższy schemat wskazuje na znaczenie funkcji prawodawczej. Wyraźnie można zauważyć, że nasze sprawy rodzinne i majątkowe są regulowane przez akty prawne stanowione przez państwo. To ono określa ramy prawne funkcjonowania małżeństw, obowiązków rodziców wobec dzieci i dzieci wobec rodziców. Reguluje kwestię majątków prywatnych i majątków publicznych oraz wzajemne relacje między nimi. Daje również prawne możliwości dochodzenia swoich praw i zwiększa poczucie bezpieczeństwa jednostki przez regulacje karne.

Funkcja porządkowa

Zwróćmy uwagę także na element funkcji prawodawczej, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom. Łączy się ona z funkcją porządkową. Tutaj rola państwa realizowana jest przez takie instytucje państwa, jak policja, prokuratura i system sądowniczy. Wykonują one działania związane ze stanowieniem i wykonywaniem prawa. Jednak mają one również na celu zapewnienie fizycznego bezpieczeństwa obywatelom i porządku wewnątrz kraju. Obywatele danego państwa powinni być chronieni przed ingerencją z zewnątrz, ale także na obszarze państwa, co stanowi istotny element funkcji wewnętrznej.

Funkcja porządkowa reguluje relacje między obywatelami oraz obywatelami a państwem, ale jej cel realizowany jest na podstawie i w granicach prawa.

Funkcja socjalna państwa

Współczesne państwa, zwłaszcza demokratyczne, realizują funkcję socjalną, która również dotyczy obszaru bezpieczeństwa obywateli – w tym przypadku socjalnego. Funkcja socjalna nie jest jednolita. Składa się na nią kilka obszarów życia obywatela.

Państwo w ramach funkcji socjalnej realizuje m.in. zasadę sprawiedliwości społecznej.

Na podstawie powyższej definicji można zauważyć, że pojęcie sprawiedliwości społecznej, ale też socjalna funkcja państwa nie ograniczają się do transferów socjalnych. Wypełniając te zasady, państwo raczej stara się zachowywać równość wobec prawa, równość dostępu do opieki zdrowotnej i ochronę prawa pracy. Funkcja socjalna zapewnia bezpieczeństwo obywateli w zakresie minimalnego poziomu życia w sytuacji niemożności podjęcia pracy lub niedostosowania do życia społecznego. Zgodnie z prawem polskim pomoc socjalna powinna być kierowana do konkretnych grup społecznych uznanych za wykluczone. Jej celem powinno być włączenie jednostek do życia społecznego. Nie powinna być to pomoc bezterminowa.

Jak wynika ze schematu, funkcja socjalna to także zabezpieczenie emerytalne i bezpłatna opieka medyczna. Należy jednak pamiętać, że te obszary są finansowane z dodatkowych składek obywateli, wpłacanych na specjalne fundusze w budżecie państwa. Można więc uznać, że osoby pracujące otrzymują ochronę zdrowia i odkładają pieniądze na własne emerytury. Państwo zajmuje się tylko redystrybucją zarabianych przez obywateli środków. W tych obszarach finansują własne potrzeby.

Funkcja edukacyjno‑socjalizacyjna

Jak wynika z art. 26 Powszechnej deklaracji praw człowieka, współczesne państwo jest zobowiązane do zapewnienia wszystkim obywatelom, zgodnie z zasadą sprawiedliwości społecznej, bezpłatnego dostępu do nauki. W deklaracji wyraźnie zaznaczona jest również socjalizacyjna rola edukacji. Poza zdobywaniem wiedzy i rozwojem osobowości jednostki w edukacji ważne jest wychowanie do tolerancji i otwartości. Niestety, zasady zawarte w Powszechnej deklaracji praw człowieka nie są realizowane we wszystkich państwach świata. Powodem są względy kulturowe, ale też niski poziom rozwoju gospodarczego i poziom życia jednostek oraz konieczność podejmowania pracy w bardzo młodym wieku. Spójrzmy jednak, jak realizowana jest ta funkcja w państwach europejskich. Przykładem niech będzie Polska.

Zgodnie z postanowieniami konstytucji edukacja w Polsce jest bezpłatna i obowiązkowa. Natomiast państwo daje rodzicom możliwość wyboru szkoły, która będzie odpowiadała ich potrzebom, możliwościom finansowym i światopoglądowi. Szkoły prywatne, czasami też wyznaniowe, mogą otrzymać uprawnienia szkoły publicznej (pełne uznawanie dokumentów) i udział w subwencji oświatowej. Oznacza to, że każdy obywatel Polski, co jest zgodne z Powszechną deklaracją praw człowieka, może rozwijać swoją osobowość. Polski system oświatowy pełni również funkcje wychowawcze. W szkołach zwraca się uwagę na kulturę osobistą uczniów, a także przygotowuje się ich do życia w społeczeństwie, choćby na lekcjach wiedzy o społeczeństwie. Instytucje państwa są odpowiedzialne za finansowanie i organizację szkół.

Funkcja gospodarczo‑organizatorska

Kolejną funkcją realizowaną przez współczesne państwa jest organizacja życia gospodarczego. Dotknęliśmy już tego obszaru działań państwa, wspominając o prawodawstwie dotyczącym prawa cywilnego, które obejmuje również obrót gospodarczy. Prawo pracy pomaga regulować stosunki pracodawcy i pracobiorcy, a więc także stanowi element organizacji zachowań gospodarczych. We współczesnych państwach ważną rolą państwa jest umożliwienie funkcjonowania start‑upomstart‑upstart‑upom.

Na podstawie powyższego tekstu można zauważyć, że poglądy na temat roli państwa w gospodarce się zmieniają. Najbardziej znany jest konflikt między Friedrichem Hayekiem a Johnem Keynesem, dwoma ekonomistami, którzy mają zupełnie inny pogląd na tę funkcję państwa. Keynes to zwolennik interwencjonizmu państwowego, o którym mowa w tekście. Hayek, przedstawiciel austriackiej szkoły ekonomicznej, uważa, że gospodarka wolnorynkowa poradzi sobie sama.

W jakich obszarach państwo ingeruje zawsze?

Funkcja kulturotwórcza

Równie ważne zadania instytucje państwa realizują w kształtowaniu i rozwoju kultury. Uczestnictwo w kulturze jest jednym z istotniejszych osiągnięć cywilizacyjnych współczesnych społeczeństw, dlatego też państwo powinno mieć w tym swój udział.

We współczesnym świecie jednym z osiągnięć cywilizacyjnych jest prawo do wolności wyrazu artystycznego. Dlatego instytucje państwa powinny promować aktywność kulturalną, tworząc systemy grantowe lub bezpośrednio finansując teatry, muzea i tworząc ramy prawne sponsoringu działalności kulturalnej przez osoby prywatne i instytucje. Funkcja kulturotwórcza to we współczesnym świecie brak cenzury, promowanie rodzimych artystów w środowisku międzynarodowym oraz pomoc finansowa i prawna dla prywatnych inicjatyw.

Funkcja innowacyjna

Współczesne państwa spełniają również funkcję innowacyjnąinnowacjainnowacyjną. Polega ona na inicjowaniu zmian społecznych i odpowiedzi na wyzwania cywilizacyjne, które niesie współczesny świat. Rola państwa powinna polegać na wykorzystywaniu przez obywateli nowych zdobyczy technicznych oraz tworzeniu warunków dla kształtowania nowych norm społecznych, odpowiadających współczesnej wiedzy.

Na podstawie powyższych rozważań można wysnuć wniosek, że państwo realizuje swoją funkcję wewnętrzną w różnych obszarach. Ale wszystkie one bardzo mocno na siebie zachodzą. Państwo zapewnia obywatelom bezpieczeństwo fizyczne, socjalne i gospodarcze, stwarza im warunki do realizacji planów edukacyjnych i zawodowych. Realizując swoją funkcję wewnętrzną, pozwala obywatelom na dokonywanie własnych wyborów, nie ingerując w ich życie prywatne.

Słownik