Powstawanie osadów morskich

Góry fałdowe są jednym z trzech zasadniczych typów genetycznych gór (obok zrębowych i wulkanicznych). Powstały w wyniku orogenezy alpejskiejorogeneza alpejskaorogenezy alpejskiej w strefach zbieżnościstrefa konwergencji (zbieżności)strefach zbieżności płyt litosfery. Większość gór na Ziemi należy właśnie do tego rodzaju. Początków tego procesu należy upatrywać w strefie dywergencjistrefa dywergencji (rozbieżności)strefie dywergencji, gdzie powstaje młoda skorupa oceaniczna. Na dnie oceanu powstają skały osadowe. Wraz z oddalaniem się od strefy spreadingu ilość osadów wzrasta. Jednakże dlaczego poruszamy kwestię osadów morskich w przypadku opisywania powstawania gór?

Flisz jest przykładem osadu morskiego. Jest to zespół okruchowych skał osadowych składający się z wielokrotnie powtarzających się warstw piaskowców, mułowców, łupków ilastych i zlepieńców. Występuje na przykład w Karpatach, które obecnie przecież nie leżą nad morzem.

R11t7gKSkNgn5

Zdjęcie przedstawia flisz karpacki. Skały są widoczne w przekroju stromego brzegu rzeki. Flisz to struktura składająca się z płaskich kamieni ułożonych warstwowo jeden na drugim. Są one najczęściej prostopadłościenne i powiązane ze sobą.

Powstawanie gór fałdowych w strefach zbieżności płyt litosfery

Góry fałdowe powstają w strefie subdukcji i strefie kolizji płyt litosfery. Przebieg tego procesu w obu przypadkach różni się.

RQmaMvG6wCOvK

Schemat powstawania gór fałdowych przedstawiony jest za pomocą przekroju powierzchni Ziemi. Na powierzchni zobrazowano skorupę ziemską z wulkanami, która łączy się z oceanem. Przy jego brzegu znajduje się rów oceaniczny. Pod wulkanem na lądzie usytuowany jest z kolei łuk wulkaniczny. Bezpośrednio pod powierzchnią oceanu znajduje się cienki pas równoległy od powierzchni Ziemi podpisany jako skorupa oceaniczna. Pod nią jest kolejny równoległy, ale grubszy pas, pod powierzchnią lądu kierujący się ku wnętrzu ziemi. Na nim widoczna jest strzałka skierowana w stronę lądu oznaczająca ruchy tektoniczne. Pod powierzchnią lądu kolorem szarym przedstawiony jest pas o nazwie skorupa kontynentalna. Pod wpływem ruchów tektonicznych pas ten jest położony wyżej niż powierzchnia oceanu. Pod skorupą kontynentalną jest zobrazowana kolejna warstwa - litosfera. Pod litosferą zarówno pod lądem, jak i oceanem widoczny jest jeden gruby pas o nazwie astenosfera.

Strefa subdukcji

Podczas podsuwania się płyty oceanicznej pod kontynentalną osady morskie utworzone na powierzchni płyty oceanicznej są zdzierane na granicy z płytą kontynentalną, a następnie ulegają fałdowaniu. W czasie tego procesu mają miejsce silne zjawiska wulkaniczne i trzęsienia Ziemi, powstają również rowy oceaniczne.

Strefa kolizji

W wyniku kolizji dwóch płyt kontynentalnych osady zgromadzone na płycie oceanicznej znajdującej się między nimi ulegają sfałdowaniu i wypiętrzeniu. W procesie tym nie zachodzi subdukcja żadnej z płyt. Procesowi temu towarzyszą trzęsienia Ziemi, jednak w tym przypadku nie występuje wulkanizm.

Przykłady gór fałdowych

Góry fałdowe powstałe w strefie subdukcji (strefie okołopacyficznej)

RJ1T9GycFrK3v

Zdjęcie przedstawia krajobraz Andów. Widoczne są liczne szczyty górskie. Są one głównie porośnięte zieloną roślinnością. Mają one strome zbocza oraz ostre szczyty umiejscowione obok siebie.

R1dKHWFLs6Vo2

Na fotografii przedstawione jest pasmo górskie Sierra Nevada. Na pierwszym planie widoczna jest pustynia. Porośnięta jest ubogą roślinnością – pojedynczymi krzewami oraz niewielkimi drzewami. Pustynię przecina asfaltowa droga. Na dalszym planie widoczne są niewielkie wzniesienia. Pasmo gór jest w tle, składa się z wysokich szczytów zbudowanych ze skał. W pobliżu wierzchołków góry są pokryte częściowo śniegiem.

R1R878ZOu3IHs

Fotografia przedstawia pasmo Gór Skalistych. Na pierwszym planie znajduje się las w którym przeważa roślinność iglasta. Podnóża i stoki gór są do pewnej wysokości porośnięte zielonymi trawami, natomiast szczyty gór zbudowane są ze skał. Pomiędzy stokami tworzą się doliny.

R1Rni3FZkoEZB

Fotografia lotnicza Gór Koriackich. Pasmo górskie nie jest zbyt wysokie i strome, zbudowane ze skał, w większości pokryte jest śniegiem.

RR2BbnfQXt6AR

Zdjęcie przedstawia góry Japonii. Na pierwszym planie widoczny jest zaśnieżony stok górski porośnięty drzewami. Obniża się aż do doliny, z której z powrotem wyrastają strome zbocza górskie pokryte roślinnością, na samym szczycie śniegiem.

R1HSgPubYkeEs

Zdjęcie przedstawia góry Nowej Zelandii. Podnóża szczytów pokrywa głównie zielona roślinność, a między nimi znajdują się odłamki skalne. W centrum fotografii znajduje się jezioro górskie. Stoki górskie są zbudowane głównie ze skał. Niższe z nich są porośnięte zieloną roślinnością, wyższe są strome i zalega na nich śnieg.

Góry fałdowe powstałe w strefie kolizji (strefie śródziemnomorsko‑himalajskiej)

RecBRLLdvSBd1

Fotografia przedstawia krajobraz Alp - strome wzniesienia górskie o ostrych, ośnieżonych szczytach. Śnieg jest również obecny w dolinach. Na stokach znajdują się lodowce.

R1ACqqWvBhVg1

Fotografia przedstawia krajobraz Pirenejów. Zdjęcie zrobione jest z perspektywy doliny górskiej. Dnem doliny płynie rzeka posiadająca kamieniste dno zbudowane z okrągłych kamieni. Dolinę otaczają stoki porośnięte zieloną trawą. Na dalszym planie pasmo górskie do pewniej wysokości porośnięte jest trawami, powyżej zbudowane głównie ze skał. W szczelinach skalnych zbiera się śnieg.

R7v3Gou2AwOER

Na fotografii widoczne są Karpaty. Na pierwszym planie widoczna jest dolina górska. Z obu stron otaczają ją stoki zbudowane ze skał porośniętych zieloną roślinnością. W tle znajduje się jest pasmo gór porośnięte do pewnej wysokości lasami. Szczyty mają okrągły kształt.

RAWGTTiCIldOd

Zdjęcie przedstawia pasmo Kaukaz. Góry porośnięte są głównie trawami. W miejscach, gdzie stok jest stromy, trawy nie występują. Formacje skalne mają kolor ceglastoczerwony. Niektóre szczyty wzniesień są zaostrzone, inne zaokrąglone.

R1UB21zijOHZn

Zdjęcie przedstawia Himalaje. Niższe warstwy gór są porośnięte gęstymi lasami iglastymi. Na stokach nie występuje roślinność, zbudowane są ze skał. Wysokie, strome szczyty górskie widać na dalszym planie. Pasmo Himalajów przecięte jest dolinami.

RpWFJPoHcn1RG

Przedstawiony jest krajobraz gór Atlas. Podnóża tego pasma górskiego są zbudowane z niewielkich wzniesień porośniętych głównie lasami iglastymi. Na dalszym planie są widoczne wyższe partie gór - strome stoki o nieregularnych kształtach. Najwyższe szczyty są częściowo pokryte śniegiem.

Charakterystyka gór fałdowych

Struktury fałdowe tworzą przede wszystkim fałdy (deformacje ciągłe) oraz płaszczowiny (deformacje nieciągłe). Fałd składa się z antykliny (siodła), czyli części wypukłej oraz synkliny (łęku), czyli części wklęsłej oraz skrzydła, czyli odcinka łączącego synklinę z antykliną. Płaszczowina (fałd kompensacyjny) stanowi nałożenie na siebie oderwanych od podłoża sfałdowanych warstw skalnych. Są to młode góry o plastycznych skałach. Góry wysokie cechują się występowaniem większych wysokości bezwzględnych i względnych. Ich szczyty są bardziej ostre, a stoki bardziej strome niż w przypadku gór zrębowych. Natomiast góry średnie odznaczają się kopulastymi szczytami, łagodniejszymi stokami i szerszymi dolinami.

R1LjaP4a8zl89

Ilustracja przedstawia schemat wyniesienia antykliny i obniżenia synklinalnego w postaci przekroju pasma górskiego. Powierzchnia Ziemi przedstawiona jest w kolorze zielonym, przecięta liniami koloru czarnego. Linie te oznaczają granice wypukłych form skalnych. W środku schematu widoczne jest koryto rzeczne jako niebieska linia o zaokrąglonym kształcie. W głąb ziemi ukazane są pasy ułożone jeden na drugim, które obrazują uwarstwienie gleby. Miejsce, gdzie utworzyła się wypukła forma terenu to wyniesienie antykliny. Obniżony teren zaznaczony w miejscu, gdzie są okolice doliny rzecznej to obniżenie synklinalne.

R1MXgmhguZsV2

Ilustracja przedstawia schemat płaszczowiny. Dolna jej część to poziome pasy o falistym kształcie umiejscowione jeden na drugim. Na nich ułożone są kolejne warstwy, obrazujące warstwy gleby. Na samym wierzchu znajduje się pokrywa mas skalnych oderwana od podłoża i przemieszczona wzdłuż prawie poziomej powierzchni nasunięcia. Wewnętrznie jest silnie sfałdowana i zdeformowana.

Słownik