Apollo w greckiej mitologii

Zdaniem antycznych Hellenów Apollo był synem Zeusa i Leto, bliźniakiem Artemidy, przewodnikiem Muz, a także ojcem m.in. Asklepiosa. Nawet jak na standardy greckie był bogiem o nazbyt różnorodnych kompetencjach. Występował jako opiekun sztuki, pan słońca, patron piękna, muzyki i poezji, także prawa, porządku i prawdy, a jednocześnie – nagłej śmierci, wieszczek i wróżbitów, uzdrawiania i łucznictwa. Ten nietypowy i szeroki wachlarz jego obowiązków można połączyć z temperamentem bóstwa. Słynął z niespotykanej urody, ale żadnej kobiety nie potrafił utrzymać przy sobie na dłużej. Był patronem praworządności, a równocześnie bogiem zawistnym i zdolnym do najpodlejszych czynów, jeśli uznał, że ktoś w jakikolwiek sposób go obraził. Chociaż był też patronem życia, to jego imię często tłumaczy się jako „niszczący totalnie” (gr. Ἀπpiόλlambdaλlambdaωomegaνnu, a‑pollon). Można zaryzykować stwierdzenie, że Apollo doskonale oddawał grecki temperament – kult i pochwałę życia, zamiłowanie do porządku, piękna i prawdy, a jednocześnie żywą emocjonalność.

R1HUSDrWaYutC

Zdjęcie przedstawia antyczny posąg. To starszy, brodaty mężczyzna. Jest on powieszony za ręce. Jego ciało jest wyciągnięte. Mężczyzna jest nagi.

Apollo w ujęciu Nietzschego

Trzeba zawsze pamiętać, że mówiąc o konkretnych osobach, Nietzsche posługuje się nimi zawsze jako symbolami. Jest tak zarówno, jeśli chodzi o postanie fikcyjne (Apollo, Dionizos, Ariadna, Hiperborejczycy), jak i o postacie historyczne (Sokrates, Jezus, Schopenhauer, Wagner). Mówienie o konkretnych osobach w taki sposób, że nie ma to z nimi nic wspólnego, może brzmieć absurdalnie, jednak służyło ono filozofowi w określonym celu – ukazaniu własnych poglądów dzięki przejrzystej symbolice.

RXzENDEreBF5H1

Zdjęcie przedstawia stronę tytułową niemieckiego wydania Narodzin tragedii z ducha muzyki Fryderyka Nietzschego. Wydanie pochodzi z 1872 roku, z Lipska.

Dokładnie tak samo jest w przypadku Apolla. Nietzsche świadomie pomija cały zestaw apollińskich cech, takich jak porywczość czy zawiść, by uczynić z niego boga stanowiącego symbol greckiego rozumienia piękna i prawdy. Jest to więc bóg, który z jednej strony ukazuje helleński sposób rozumienia rzeczywistości, z drugiej – jest bóstwem sztuki, a więc tej dziedziny, która w swoich dziełach ma świat naśladować. Sztuka tworzy bowiem „świat pozoru”, poprzez naśladownictwo ukazuje wszelkie przedmioty i wydarzenia, jakie spotykają człowieka w świecie rzeczywistym. Sztuka oddaje więc piękno i prawdę o świecie, powodując w nas konkretne przeżycia estetyczne i wymuszając na nas przemyślenia dotyczące tego, co nas otacza, lub tego, co wydarzyło się w przeszłości. Sztuka jest naśladownictwem, które obrazuje uporządkowanie świata, całą prawdę i piękno, jakie się w nim przejawia. Panem sztuki jest Apollo, a zatem postawa, której celem jest naśladownictwo i oddawanie za pomocą sztuki świata rzeczywistego, nazywa się postawą apollińską. Postawa taka, sama w sobie, jest jednak ograniczona – tworzy świat pozoru, naśladuje, często upiększa świat rzeczywisty. Ale nie jest w stanie wyjść poza własne ramy. Jest tylko naśladownictwem.

R1DIZY8fDtwSX

Ilustracja przedstawia starą mapę świata z łacińskimi napisami.

Apollo a Dionizos

R1cCCvabU31Bp1

Zdjęcie przedstawia antyczny posąg. Jest to młody, nagi, atletycznie zbudowany mężczyzna. Trzyma on w prawej dłoni duży kielich. Jego włosy są z kiści winogron. Za mężczyzną stoi postać małego chłopca, który zamiast nóg ma kopyta.

Grecy uwielbiali naukę i sztukę. Odkrywali i opisywali świat w nauce, a także odwzorowywali go w sztuce – rzeźbie, poezji, malarstwie. Ale uwielbiali także się bawić. Najpierw dwa, a potem cztery razy do roku organizowali boskie Dionizje, rodzaj zbiorowych misteriów, poświęconych bogu wina – Dionizosowi, któremu wyśpiewywano dytyrambydytyrambydytyramby. Misteria te przyjmowały czasem kształt orgiastycznych pijatyk, śpiewnych pochodów i szeregu obrzędów, poświęconych odśpiewywaniu pochwał na cześć bogów i herosów. Barwne pochody, prowadzone przez koryfeuszówkoryfeuszkoryfeuszów, rzucających tłumowi pytania, dały początek dialogowidialogdialogowi. Szybko zmieniono jednak formę tych zabaw: najpierw jedna osoba rozmawiała z tłumem, z czasem dochodziła druga, a później – trzecia. Dialog między nimi stał się podwaliną greckiego dramatu.

Tak jak Apollo był bogiem sztuki naśladowczej, tak Dionizos był dla Nietzschego bogiem upojenia i zabaw, misteriów i obrzędów. Postawa apollińska tworzy świat pozoru, postawa dionizyjska – świat ekstatycznego uniesienia. Pierwsza z nich odwzorowuje świat, druga – poza ten świat wykracza. Obie te postawy są jednak ograniczone, dotyczą przecież różnych sfer i potrzeb ludzkiego życia. Dopiero ich połączenie pozwala przekroczyć ograniczenia, jakie posiadają, działając osobno. W wyniku ich połączenia powstaje także jedno z największych osiągnięć greckiej kultury i sztuki – teatr antyczny.

R1MYvnwN7snY9

Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Jest ono wykonane z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Twarz mężczyzny jest owalna. Mężczyzna ma prosty nos. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

Bez pierwiastka dionizyjskiego teatr staje się miałkim odwzorowaniem rzeczywistości, niezdolnym do wzbudzania w widzu jakichkolwiek uniesień. Bez pierwiastka apollińskiego teatr zmieniłby się w pijacką orgię, a w najlepszym razie – w miejsce religijnego obrzędu. Dzięki scaleniu obu pierwiastków jest jednak miejscem, które pozwala nam zarazem poznać i przekroczyć świat – rozpłynąć się w zbiorowym przeżyciu estetycznym, czyniąc nas ludźmi wolnymi i wartościowymi, miłującymi życie, los i wysokie, intelektualne uciechy. A stało się to możliwe, gdy na deskach teatru Apollo spotkał Dionizosa.

Słownik