Przeczytaj
Substancje chemiczne mogą wpływać na organizm człowieka i wywoływać pożądany, zgodny z przeznaczeniem i oczekiwaniem skutek (kiedy zażywamy lekileki) albo mogą działać niekorzystnie, a wręcz toksycznie (w przypadku zażycia truciznytrucizny). Decyduje o tym przede wszystkim dawkadawka substancji oraz droga jej wnikania do organizmu (poprzez skórę, układ oddechowy lub układ pokarmowy). Przy stosowaniu leków bardzo ważne jest postępowanie zgodnie z zaleceniami lekarza – przestrzeganie dawek leku oraz okresu jego zażywania.
Czynniki decydujące o działaniu leków i trucizn przedstawiono w poniższej tabeli.
Lek | Trucizna | |
|---|---|---|
Czynniki warunkujące działanie substancji | struktura chemiczna | struktura chemiczna |
stopień rozdrobnienia | stopień rozdrobnienia | |
rozpuszczalność w wodzie | rozpuszczalność w wodzie | |
droga przenikania do organizmu | droga przenikania do organizmu | |
Dawka | dawka minimalna DM | dawka toksyczna DT |
dawka lecznicza DL | dawka śmiertelna |
Dawka - określa się ją w jednostkach masy substancji na jednostkę masy ciała.
DM – ilość substancji wywołująca pierwsze dostrzegalne zmiany w organizmie.
DT – (łac. dosis toxica) ilość substancji wywołująca wyraźne zatrucie organizmu.
LDIndeks dolny 5050 – (łac. dosis letalis) ilość substancji powodująca śmierć połowy doświadczalnych zwierząt.
DL – najmniejsza ilość substancji, która wywołuje pożądany efekt leczniczy, a przy tym nie powoduje poważniejszych zaburzeń w metabolizmie organizmu.
Droga przenikania do organizmu – substancje chemiczne mogą dostawać się do naszego organizmu przez układ oddechowy, pokarmowy oraz przez skórę i błony śluzowe.
Substancje lecznicze i leki
Lekarstwami mogą być związki chemiczne lub pierwiastki, które modyfikują czynności organizmu, aby zapobiec chorobie lub ją całkowicie powstrzymać. Są to mieszaniny substancji leczniczych oraz substancji pomocniczych.
Aspiryna – kwas acetylosalicylowy – była jednym z pierwszych na świecie leków przeciwbólowych. Po raz pierwszy zsyntezował ją w 1853 r. chemik Charles Frédéric Gerhardt, a już w 1899 r. koncern Bayer produkował lek o nazwie „Aspiryna” i sprzedawał go na całym świecie. Obecnie na rynku znajduje się bardzo wiele preparatów z kwasem acetylosalicylowym, w różnych postaciach: tabletki tradycyjnej, tabletki musującej czy również tabletki dojelitowej.
Sól kuchenna, niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, może być szkodliwa, jeśli regularnie będziemy spożyać jej zbyt dużo. Przekroczenie dozwolonej dziennej dawki soli kuchennej może skutkować zaburzeniami gospodarki wodno‑elektrolitowej oraz powodować choroby układu krążenia.
Substancje toksyczne
Jak alkohol działa na organizm człowieka? Napoje czasem określane żartobliwie mianem „wyskokowych” mają właściwości odurzające. Zawarty w nich alkohol atakuje przede wszystkim system nerwowy i powoduje zatrucie organizmu. W rezultacie następuje upośledzenie koordynacji ruchu, mowy, czucia oraz kontroli zachowania. Spożywanie alkoholu przez dłuższy czas powoduje trwałe uszkodzenia i zmiany w układzie nerwowym oraz innych organach, takich jak nerki czy wątroba.
Nikotyna jest dość silną neurotoksyną. Stosuje się ją jako środek owadobójczy. Dawka LDIndeks dolny 5050 to ok. 1–1,5 mg·kgIndeks górny -1-1 masy ciała. Zawartość nikotyny w dymie papierosowym jest rzędu 0,2–1 mg na jeden papieros (w zależności od rodzaju papierosów), w e‑papierosach od 0‑36 mg·mlIndeks górny -1-1. Wdycha się ją podczas palenia, w wyniku czego zwęża naczynia krwionośne palacza, co po dłuższym czasie prowadzi do chorób serca i całego układu krążenia, a płuca stają się o wiele mniej sprawne.
Nikotyna (w określonych dawkach) jest stosowana do leczenia dzieci z zespołem Tourette’a. Schorzenie to objawia się niekontrolowanymi ruchami kończyn oraz mimowolnym wydawaniem dźwięków. Plastry nikotynowe zwiększają skuteczność leków łagodzących te kłopotliwe symptomy.
Alkohol metylowy (metanol) jest cieczą bardzo podobną do etanolu, trudno je odróżnić! Jest to jednak substancja bardziej toksyczna niż alkohol etylowy. Wypicie lub wchłonięcie jego oparów przez drogi oddechowe poraża układ nerwowy, powodując ślepotę lub nawet śmierć.
Słownik
substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny lub objawów choroby
substancja, która po dostaniu się do organizmu, nawet w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, nie rzadko prowadzące nawet do śmierci
ilość substancji chemicznej pobrana przez organizm określoną drogą, warunkująca brak lub wystąpienie określonych efektów biologicznych; zwykle jest wyrażona w jednostkach wagowych na masę ciała, niekiedy dodatkowo na dobę
cechy substancji chemicznych wywołujące zaburzenia funkcji organizmów lub ich śmierć
Bibliografia
Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., To jest chemia. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Warszawa 2015.
Ortyl J., Galek M., Chemia leków - od starożytnych medykamentów po rewolucyjne odkrycia XXI w., „Chemia w szkole” 2010, 1, s. 17‑26.