Przeczytaj
Polityka mocarstw w Niemczech
Okupacja państwa niemieckiego miała trwać krótko i zakładała stopniowe przekazywanie władzy cywilom. Strefa amerykańska obejmowała środkową i południową część kraju, z takimi miastami jak Stuttgart, Norymberga i Monachium. Amerykanie bazowali na bliskim im federalizmiefederalizmie, tworząc landy (kraje związkowe) i stopniowo przekazując władzę rządom tymczasowym. Już pod koniec 1946 r. odbyły się pierwsze wybory, w których zwyciężyła chadecjachadecja. Anglicy zajęli północno‑zachodnią część kraju z Bonn, Düsseldorfem, Hanowerem i Hamburgiem. Rząd w Londynie niechętnie ponosił koszty związane z obecnością swoich wojsk na kontynencie, dlatego konsekwentnie oddawał władzę cywilom. Francuzi opanowali pas przygraniczny w południowo‑zachodnich Niemczech. Dążyli do maksymalnego osłabienia politycznego i gospodarczego swojego sektora: podporządkowali sobie Zagłębie Saary i przystąpili do kulturalnej reedukacji Niemców. Początkowo powierzali im jedynie niższe stanowiska urzędnicze, a kontrolę nad życiem społeczno‑gospodarczym sprawowało wojsko francuskie. W pierwszych wyborach w 1947 r. również i tu wygrali chadecy.
Z jakich innych terenów obywatele niemieccy zostali przesiedleni do alianckich stref okupacyjnych?
Natomiast strefa sowiecka obejmowała północno‑wschodnie tereny państwa niemieckiego. Od samego początku sowiecka administracja wojskowa faworyzowała działaczy komunistycznych i promowała socjalizm. Już w kwietniu 1946 r. Stalin nakazał połączenie środowisk lewicowych w jedną partię − Socjalistyczną Partię Jedności, zdominowaną przez komunistów.
DenazyfikacjaDenazyfikacja i dekartelizacjadekartelizacja
Zaraz po wojnie we wszystkich strefach przeprowadzono denazyfikację. W jej ramach zmieniano nazwy ulic, a z administracji państwowej usuwano ludzi, którzy popierali NSDAP. W zachodniej części Niemiec akcja denazyfikacyjna objęła ok. 3,6 mln osób, z czego prawie połowę uniewinniono. Inne były natomiast doświadczenia osób, które znalazły się pod okupacją sowiecką − z zarzutów oczyszczono nieco ponad 10 proc. wszystkich oskarżonych. Związek Sowiecki bardzo skrupulatnie podszedł do denazyfikacji, przy okazji wykorzystując ją do obsadzania stanowisk w administracji działaczami komunistycznymi oraz eliminacji wielkich właścicieli ziemskich i przedsiębiorców.
Równocześnie z denazyfikacją ruszyła dekartelizacja. Polegała ona na rozbiciu na mniejsze wielkich monopolistycznych organizacji przemysłowych zwanych kartelamikartelami, które napędzały niemiecką machinę wojenną. Także i w tym procesie największą konsekwencją wykazał się Związek Sowiecki, który do 1947 r. zdemontował 75 proc. zakładów zbrojeniowych znajdujących się na terenie podporządkowanej mu strefy, wywiózł przy tym do Rosji maszyny i umiejących je obsługiwać specjalistów. W ramach dekartelizacji Francuzi zajęli Zagłębie Saary.
Przyszłe Niemcy
Wśród aliantów szybko doszło do sporów dotyczących tego, na jakich zasadach dojdzie do zjednoczenia stref okupacyjnych. ZSRS sprzeciwił się amerykańskiej wizji Niemiec federalistycznych i politycznie neutralnych, zdemilitaryzowanych i pozbawionych przemysłu, pozostających pod kontrolą czterech mocarstw. Z perspektywy Kremla byłoby to rozwiązanie niekorzystne, ponieważ wiązałoby się ze stałą obecnością w Europie Środkowej jej głównego rywala − Stanów Zjednoczonych. Ponadto Stalin chciał zapewnić partiom komunistycznym możliwie szeroki udział w rządach. W drugiej połowie 1946 r. Amerykanie zmienili swoje nastawienie, optując za Niemcami w pełni niezależnymi i demokratycznymi. Podjęli również działania niosące pomoc materialną wyniszczonemu wojną społeczeństwu, co ostatecznie doprowadziło do powstania planu Marshallaplanu Marshalla. W styczniu 1947 r. w porozumieniu z Londynem złączyli anglosaskie strefy, tworząc Bizonię, a rok później, wobec rosnących napięć zimnowojennych, przekonali początkowo niechętnych Francuzów do złączenia wszystkich trzech zachodnich stref. Tak w sierpniu 1948 r. powstała Trizonia.
Która część Niemiec – Trizonia czy strefa sowiecka – była bardziej zurbanizowana i rozwinięta gospodarczo?
Kryzys berliński
W czerwcu 1948 r. mocarstwa zachodnie w celu zahamowania galopującej inflacji przeprowadziły w swoich strefach okupacyjnych reformę walutową. Zrobiły to bez uzgodnienia z ZSRS, który drukował niebotyczne ilości pieniędzy. Dla Stalina był to kolejny sygnał, że traci kontrolę nad sytuacją. Zarządziwszy więc blokadę Berlina, zamknął wszystkie połączenia lądowe i kolejowe, które łączyły sektor sowiecki z pozostałymi strefami. W ten sposób chciał wymusić na Amerykanach, Anglikach i Francuzach utworzenie ogólnoniemieckiego rządu, w którym komuniści mieliby swoje wpływy.
Odizolowani berlińczycy dysponowali zapasami, które wystarczyłyby co najwyżej na miesiąc, jednak ku zaskoczeniu władz Związku Sowieckiego Stany Zjednoczone i Wielka Brytania zorganizowały most powietrzny i dostarczały do zachodniej części miasta niezbędne produkty drogą lotniczą. Taka sytuacja trwała 11 miesięcy, a o skali przedsięwzięcia świadczy ilość przewiezionych towarów − 2,3 mln ton! Związek Sowiecki nie odważył się na zbrojną interwencję i 12 maja 1949 r. blokada Berlina została zniesiona. Mocarstwa zachodnie odniosły pierwsze psychologiczne zwycięstwo w zimnej wojnie.
Jakie emocje musiały im towarzyszyć?
Na co osoby odpowiedzialne za logistykę musiały zwracać szczególną uwagę przy planowaniu transportów takich produktów jak mleko, chleb czy owoce i warzywa?
Powstanie RFN i NRD
Zaraz po zakończeniu blokady Berlina w Trizonii uchwalono konstytucję, która ustanawiała ustrój federacyjny z silnym rządem, na którego czele stał kanclerz. Latem 1949 r. odbyły się wybory do nowego parlamentu niemieckiego, Bundestagu, w których wygrała Unia Chrześcijańsko‑Demokratyczna (CDU). Pierwszym kanclerzem został Konrad Adenauer. W powstałej 21 września 1949 r. Republice Federalnej Niemiec (ze stolicą w Bonn) alianci wciąż mieli wiele do powiedzenia. Uchwalono Statut Okupacyjny, który ograniczał kompetencje rządu niemieckiego na rzecz Wysokiej Komisji Sojuszniczej, sprawującej kontrolę m.in. nad polityką zagraniczną, handlem zagranicznym i ustawodawstwem. Mocarstwa zachodnie miały nadzór nad Zagłębiem Ruhry, a RFN nie mogła się zbroić.
Porównaj symbole państwowe funkcjonujące w RFN z tymi obowiązującymi we współczesnych Niemczech. Czy uległy zmianie?
Wobec powstania Republiki Federalnej Niemiec na Kremlu zapadła decyzja o przekształceniu sowieckiej strefy okupacyjnej w Niemiecką Republikę Demokratyczną, którą rządziła Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec (SED). Wbrew wcześniejszym ustaleniom między mocarstwami stolicą komunistycznego państwa niemieckiego ogłoszono wschodnią część Berlina. Pozostała część miasta była odtąd nazywana Berlinem Zachodnim.
Udowodnij, że godło NRD posiadało typową dla tzw. demokracji ludowych symbolikę socjalistyczną.
Okupacja Austrii
Również w Austrii i jej stolicy, Wiedniu, alianci dokonali podziału na strefy okupacyjne. We wrześniu 1945 r. uformowała się Aliancka Komisja ds. Austrii, która przystąpiła do denazyfikacji, a już w listopadzie tego samego roku przeprowadzono wybory we wszystkich sektorach. Powstał wówczas rząd koalicyjny złożony z chadeków i socjaldemokratów, przywrócono też konstytucję obowiązującą przed rokiem 1938. Władze austriackie uzyskały sporą niezależność, ponieważ przyjęte przez parlament uchwały mogły zostać uchylone głosami wszystkich czterech (skłóconych przecież) mocarstw. Pełną niezależność Austria otrzymała wspólną decyzją państw sojuszniczych w maju 1955 r., a 19 października tego roku opuścili ją ostatni żołnierze sowieccy. Kilka dni później ogłosiła wieczystą neutralność.
W której strefie okupacyjnej znaleźli się mieszkańcy Grazu, a w której Austriacy z Innsbrucka?
Słownik
potoczne określenie stronnictw chrześcijańsko‑demokratycznych, odwołujących się w swoich programach do społecznej nauki Kościoła
demonopolizacja gospodarki; proces polegający na rozbiciu wielkich organizacji przemysłowych zwanych kartelami
działania mające na celu wyeliminowanie wszelkich śladów nazizmu w powojennych Niemczech
(z łac. foederatio – sprzymierzenie, foedus – związek, układ) idea organizacji państwa lub społeczeństwa na zasadzie federacji − podzielonego na części obdarzone autonomią
(z franc. cartel – wyzwanie, wł. cartello – afisz) związek przedsiębiorstw jednej gałęzi produkcji, który zwykle monopolizuje konkretną część rynku
plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych. Nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych gen. George’a Marshalla, który przemawiając 5 czerwca 1947 na Uniwersytecie Harvarda, przedstawił deklarację pomocy gospodarczej dla krajów Europy, określił jej charakter i warunki otrzymania. Plan odbudowy został opracowany na spotkaniu państw europejskich latem 1947 r.
Słowa kluczowe
zimna wojna, okupacja Niemiec, okupacja Austrii, kryzys berliński, NRD, RFN, denazyfikacja, dekartelizacja, II wojna światowa
Bibliografia
T. Garton Ash, W imię Europy − Niemcy i podzielony kontynent, tłum. S. Kowalski, Londyn 1996.
E. Cziomer, Historia Niemiec 1945–1991. Zarys rozwoju problemu niemieckiego od podziału do jedności, Kraków 1992.
J. Krasuski, Historia RFN, Warszawa 1987.
U. Mählert, Krótka historia NRD, tłum. A. Soróbka, T. Soróbka, Wrocław 2007.