Gospodarkę narodową państw można podzielić najprościej na trzy sektory:

• sektor Isektor I gospodarkisektor I – rolnictwo, rybactwo, rybołówstwo, leśnictwo i łowiectwo,

• sektor IIsektor II gospodarkisektor II – przemysł wydobywczy, przetwórczy i budownictwo,

• sektor IIIsektor III gospodarkisektor III – usługi.

R1R4kg6PJWbfk

Wykres kołowy przedstawia podział gospodarki narodowej na sektory. Sektor I – rolnictwo, rybactwo, rybołówstwo, leśnictwo, łowiectwo. Sektor II – budownictwo, przemysł przetwórczy, przemysł wydobywczy. Sektor III - usługi.

Czasem usługi dzieli się jeszcze na trzy grupy. Wówczas do sektora III zalicza się tylko usługi podstawowe, na przykład komunikację, handel, naprawy, usługi hotelarskie, gastronomiczne, bytowe czy gospodarkę mieszkaniowo‑komunalną. Na sektor IVsektor IV gospodarkisektor IV składają się m.in. usługi finansowe, bankowe, ubezpieczeniowe, reklama i obrót nieruchomościami. Natomiast V sektorsektor V gospodarkiV sektor stanowią na przykład: ochrona zdrowia, edukacja, badania naukowe, administracja, wymiar sprawiedliwości, sport, turystyka, policja i wojsko.

Jednak w tym e‑materiale, ze względu na dostępność danych, zastosowano podział gospodarki na trzy sektory, traktując sektory III, IV i V łącznie jako sektor III.

Jednym ze wskaźników rozwoju gospodarczego państw i regionów jest produkt krajowy brutto (PKB), obliczany w różny sposób, np.:

• metodą wydatkową, która opiera się na założeniu, że PKB jest w przybliżeniu równy wydatkom wszystkich nabywców dóbr końcowych wytworzonych w ciągu roku,

• metodą dochodową, zakładającą, że wielkość PKB jest równa sumie dochodów wszystkich właścicieli czynników produkcji,

• metodą produkcyjną, według której wartość wytworzonych usług i dóbr końcowych oblicza się, pomniejszając wartość ich całkowitej produkcji o zużyte środki.

Wartość PKB (bez względu na metodę obliczania) i dynamika wzrostu realnego PKB są powszechnie przyjętymi miarami wielkości gospodarki, wzrostu gospodarczego i zamożności społeczeństwa – im wartości te są większe, tym poziom ten jest wyższy. Nie jest to jednak wskaźnik optymalny, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności kraju czerpiącej korzyści z wytworzonych dóbr i usług. Przykładem mogą być Francja i Indie, w przypadku których bezwzględna wartość PKB obliczana wg parytetu siły nabywczej jest zbliżona (odpowiednio 2 603 004 i 2 622 984 mln USD w 2020 roku), natomiast poziom rozwoju gospodarczego i zamożności społeczeństwa tych krajów różni się zasadniczo. Z tego względu powszechnie stosuje się inny wskaźnik, jakim jest PKB per capita (PKB na mieszkańca). Jest to wskaźnik wykorzystujący wartość PKB danego państwa dzieloną przez liczbę jego mieszkańców. Dopiero przy jego użyciu uwidaczniają się różnice w poziomie rozwoju gospodarczego – we wspomnianym przykładzie Francja osiągnęła w 2020 roku PKB per capita 46 062 USD, a Indie 6 461 USD, co odzwierciedla rzeczywiste różnice w rozwoju gospodarek tych krajów.

Zróżnicowanie rozwoju we współczesnym świecie znajduje odzwierciedlenie w dzieleniu krajów na wysoko, średnio i słabo rozwinięte. O poziomie rozwoju gospodarczego oprócz wartości PKB informuje również procentowy udział w PKB poszczególnych sektorów gospodarki. Szczególnie istotny jest tu udział sektora I i III w tworzeniu PKB. Zależność ta wynika z prawidłowości rozwoju gospodarczego.

W krajach słabo rozwiniętych przeważająca część ludności jest zatrudniona w rolnictwie, ma ono również największy udział w strukturze PKB. W krajach średnio rozwiniętych, będących bardzo zróżnicowaną pod względem gospodarczym grupą, przeważa zatrudnienie w przemyśle bądź w przemyśle i rolnictwie – sektory te dominują również w strukturze PKB, choć czasem występuje także stan zrównoważenia udziału wszystkich trzech sektorów. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych zdecydowanie przeważa zatrudnienie w usługach – sektor ten ma również największy udział w PKB tych krajów. Więcej informacji na temat przyczyn tego stanu znajdziesz w e‑materiałach: „Cechy gospodarcze, społeczne i demograficzne państw o różnym poziomie rozwoju” oraz „Prawidłowości w zakresie zmiany roli sektorów gospodarki w rozwoju cywilizacyjnym dla wybranych krajów świata”.

Ponieważ temu podziałowi odpowiadają również różnice dochodu na głowę mieszkańca w każdej z tych grup, wartość PKB per capita jest jednym z powszechnie stosowanych kryteriów podziału na kraje wysoko, średnio oraz słabo rozwinięte.

Kraje wysoko rozwinięte gospodarczo charakteryzują się w większości PKB per capita powyżej 10 000 USD (najwyżej rozwinięte powyżej 50 000 USD) oraz przewagą usług w strukturze zatrudnienia i w tworzeniu PKB (z reguły powyżej 65–70%). Występuje w nich m.in. wszechstronnie rozwinięta infrastruktura techniczna i usługowa, duża wydajność pracy, duży udział przemysłu zaawansowanych technologii, spadająca energochłonność produkcji dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań technicznych, duży wskaźnik urbanizacji. Do grupy tych państwa należą m.in. kraje Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Izrael, Singapur i Korea Południowa. Wyjątkiem od tej reguły są niektóre kraje naftowe (np. Brunei, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie), mające bardzo duże wskaźniki PKB per capita, których rozwój gospodarczy oparty jest na eksploatacji złóż ropy naftowej. Nie można ich jednak zaliczyć do państw wysoko rozwiniętych ze względu na odmienną strukturę tworzenia PKB.

Kraje średnio rozwinięte gospodarczo tworzą bardzo zróżnicowaną grupę. W znacznej części charakteryzują się wielkością PKB per capita między 10 000 a 2000 USD i zbliżonym procentowym udziałem wszystkich trzech sektorów w PKB, często z podwyższonym udziałem przemysłu. Występuje w nich m.in. rosnący udział usług w strukturze zatrudnienia, dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna, słabiej usługowa, przewaga tradycyjnego przemysłu przetwórczego nad przemysłem zaawansowanych technologii i zwiększająca się wydajność pracy. Do państw średnio rozwiniętych można zaliczyć m.in. Filipiny, Gwatemalę, Indie, Pakistan, Nikaraguę, Nigerię.

Państwa słabo rozwinięte gospodarczo charakteryzują się wielkością PKB per capita z reguły poniżej 2000 USD i zdecydowaną przewagą rolnictwa w strukturze zatrudnienia i w tworzeniu PKB. Występuje w nich m.in. słabo rozwinięta infrastruktura techniczna i usługowa, przewaga przemysłu wydobywczego, przy słabym rozwoju przemysłu przetwórczego, rosnące zadłużenie, niska wydajność pracy i wzrastające bezrobocie. Najbiedniejsze kraje, w których PKB per capita nie przekracza 1000 USD, leżą w strefie zwrotnikowej suchej (np. Burundi, Malawi, Republika Środkowoafrykańska, Sudan Południowy, Somalia), co utrudnia czerpanie dochodów z rolnictwa stanowiącego podstawę ich gospodarek.

R4fXjKUwqgQg2

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita (2020 r.). Sektor I – 12%, sektor II – 27%, sektor III – 61%.

REuGQ5y8nvTmf

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita powyżej 50 000 USD (2020 r.). Sektor I – 1%, sektor II – 29%, sektor III – 70%.

R1Iz4qMLXGCOW

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita od 25 000 do 50 000 USD (2020 r.). Sektor I – 3%, sektor II – 29%, sektor III – 68%.

RPwhXnhxw4gG1

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita od 10 000 do 25 000 USD (2020 r.). Sektor I – 8%, sektor II – 30%, sektor III – 62%.

RYrUHpHwWZ6pz

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita od 5 000 do 10 000 USD (2020 r.). Sektor I – 13%, sektor II – 30%, sektor III – 57%.

R9iuLS7SwvP1T

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita od 2 000 do 5 000 USD (2020 r.). Sektor I – 25%, sektor II – 22%, sektor III – 53%.

RqHtnsOvG2aGU

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita od 1 000 do 2 000 USD (2020 r.). Sektor I – 32%, sektor II – 20%, sektor III – 48%.

Rg6Tg6ZKi3yx8

Wykres kołowy przedstawia udział sektorów gospodarki w PKB w zależności od wielkości PKB per capita poniżej 1 000 USD (2020 r.). Sektor I – 43%, sektor II – 14%, sektor III – 43%.

Słownik