Konstytucja marcowaKonstytucja marcowaKonstytucja marcowa

Nadrzędnym celem Sejmu UstawodawczegoSejm UstawodawczySejmu Ustawodawczego, powołanego do życia na początku 1919 r., było uchwalenie konstytucjikonstytucjakonstytucji, określającej ustrój państwa polskiego. Tak zwana mała konstytucja mogła stanowić jedynie tymczasowe rozwiązanie. Prace nad nową ustawą zasadniczą opóźniały się ze względu na walki prowadzone o granice państwa, a także brak porozumienia wśród licznych ugrupowań politycznych znajdujących się w parlamencie. W Sejmie dominowały dwa poglądy na przyszły ustrój państwa polskiego: zwolennicy republiki ludowej z jednoizbowym parlamentem i prezydentem wybieranym w wyborach powszechnych spierali się ze zwolennikami dwuizbowego parlamentu, w którym Senat miał dawać przewagę prawicy. Po dwuletnich pracach Komisji Konstytucyjnej (pod przewodnictwem Władysława Seydy, a następnie Macieja Rataja i Edwarda Dubanowiczora) i wielu debatach parlamentarnych pierwsza ustawa zasadnicza została uchwalona 17 marca 1921 r. (stąd jej nazwa: konstytucja marcowa).

RZDi9sJV9rDOG1

Ilustracja przedstawia jedną stronę druku konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Strona rozpoczyna się od słów W imię Boga Wszechmogącego my naród polski...

Zgodnie z nowo przyjętą konstytucją państwo polskie było Rzecząpospolitą, czyli republiką, a władza zwierzchnia należała do narodu, w imieniu którego sprawował ją dwuizbowy parlament (Sejm złożony z 444 posłów oraz Senat w składzie 111 senatorów, wybieranych w powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich i proporcjonalnych wyborach). Struktura państwa oparta została na zasadzie trójpodziału władzy: ustawodawczej wykonawczej i sądowniczej. Sejm stanowił główny organ państwa, miał nie tylko pełnię władzy ustawodawczej, ale także kontrolę nad Radą Ministrów (rządem).

Na czele władzy wykonawczej stał prezydent, wybierany na siedmioletnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe. Reprezentował państwo na arenie międzynarodowej i był zwierzchnikiem sił zbrojnych w czasie pokoju. Wprawdzie powoływał i odwoływał premiera, ale robił to zgodnie z wolą Sejmu. Ponadto zwoływał, zamykał i odraczał sesje Sejmu oraz Senatu. Prezydent nie posiadał inicjatywy ustawodawczej ani prawa weta wobec uchwalanych ustaw. Ponadto każdy akt prawny nabierał mocy po podpisaniu go przez prezydenta oraz przez premiera i odpowiedniego ministra (tzw. kontrasygnata). Obok prezydenta władzę wykonawczą sprawował rząd, który określał najważniejsze zadania polityki wewnętrznej i zagranicznej. Był to przykład rządów parlamentarno‑gabinetowych, gdzie kluczową rolę odgrywał parlament. To on wybierał uzależniony od siebie gabinet (rząd), na czele którego stał premier. Rola prezydenta była marginalna, sprowadzająca się do pełnienia czynności ceremonialnych. Władzę sądowniczą z kolei sprawować miały niezawisłe sądy, podzielone na sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Sędziów mianował Prezydent. 

Inne postanowienia konstytucji marcowej

Ustrój terytorialny II Rzeczypospolitej oparty był na zasadach samorządu terytorialnego - samorząd wyższego stopnia (województwa) nadzorował samorządy niższego stopnia (powiaty). Samorządy terytorialne miały prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie m.in. administracji i kultury.

RPqWzkVHaOFoV

Mapa przedstawia Drugą Rzeczpospolitą oraz jej podział administracyjny. Województwa: białostockie, miasto wojewódzkie: Białystok, miasta powiatowe: Suwałki, Augustów, Grodno, Sokółka, Grajewo, Kolno, Łomża, Ostrołęka, Mazowiecki, Wysokie Mazowsze, Bielsk Podlaski, Wołkowysk, Ostrów Mazowiecka. Województwo kieleckie, miasto powiatowe: Kielce, miasta wojewódzkie: Opoczno, Radom, Końskie, Wierzbnik, Opatów, Sandomierz, Tarnobrzeg, Busko, Miechów, Pińczów, Jędrzejów, Sosnowiec, Olkusz, Włoszczowa, Częstochowa. Województwo krakowskie: miasto powiatowe: Kraków, miasta wojewódzkie: Mielec, Tarnów, Dąbrowa, Ropczyce, Pilzno, Jasło, Gorlice, Brzesko, Bochnia, Grzybów, Nowy Sącz, Limanowa, Myślenice, Wieliczka, Oświęcim, Maków, Nowy Targ, Żywiec, Chrzanów. Województwo lubelskie, miasto powiatowe: Lublin, miasta wojewódzkie: Wegów, Sokół Podlaski, Siedlce, Janów Podlaski, Białą Podlaska, Radzyń Podlaski, Lubartów, Puławy, Garwolin, Chełm, Krasnystaw, Hrubieszów, Zamość, Janów Lubelski, Bigoraj, Tomaszów Lubelski. Województwo lwowskie, miasto powiatowe : Lwów, miasta wojewódzkie: Nisko, Kolbuszowa, Łańcut, Ropczyce, Strzyżów, Brzozów, Sanok, Stary Sambor, Lesko, Sambor, Drohobycz, Rudki, Mościcka, Jaworów, Żółkiew, Rawa Ruska, Gródek Jagielloński, Bóbrka. Województwo łódzkie, miasto powiatowe Łódź, miasta wojewódzkie: Słupca, Konin, Turek, Koło, Łęczyca, Kalisz, Sieradz, Wieluń, Piotrków, Łask, Radomsko, Brzeziny. Województwo nowogródzkie, miasto powiatowe: Nowogródek, miasta wojewódzkie: Lida, Szczuczyn, Słonim, Baranowicze, Nieśwież, Stołpce, Wołożyn. Województwo poleskie, miasto powiatowe: Brześć nad Bugiem, miasta wojewódzkie: Kobryń, Prużana, Drohiczyn, Iwacewicze, Pińsk, Łuniniec, Stolin, Sarny, Kamień Koszyrski. Województwo pomorskie, miasto powiatowe : Toruń, miasta wojewódzkie: Wejherowo, Gdynia, Kartuzy, Kościerzyna, Tczew, Starogard, Gniew, Grudziądz, Nowe Miasto, Brodnica, Świecie, Chełmno, Wąbrzeźno, Tuchola, Chojnice, Sępólno. Województwo poznańskie, miasto powiatowe : Poznań, miasta wojewódzkie: Bydgoszcz, Szubin, Inowrocław, Strzelno, Gniezno, Mogilno, Żnin, Oborniki, Wągrowiec, Chodzież, Wyrzysk, Czarnków, Międzychód, Szamotuły, Nowy Tomyśl, Grodzisk, Wolsztyn, Kościan, Śmigiel, Leszno, Jarocin, Śrem, Gostyń, Koźmin, Krotoszyn, Ostrów, Odolanów, Ostrzeszów, Kępno, Rawicz. Województwo stanisławowskie, miasto powiatowe: Stanisławów, miasta wojewódzkie: Stryj, Żydaczów, Rohatyń, Stryj, Skole, Turka, Kałusz, Dolia , Bohorodczany. Województwo śląskie, miasto powiatowe: Katowice, miasta wojewódzkie: Cieszyn, Bielsko, Pszczyna, Rybnik, Świętochłowice, Królewka Huta, Tarnowskie Góry, Lubliniec. Województwo tarnopolskie, miasto powiatowe: Tarnopol, miasta wojwódzkie: Radziechów, Brody, Kamionka Strumiłowa, Złoczów, Zborów, Zbaraż, Przemyślany, Brzeżany, Podhajce, Skałat, Tremblowa, Kopczyńce, Czortków, Borszczów, Zaleszczyki. Województwo warszawskie, miasto powiatowe: Warszawa, miasta wojewódzkie: Mława, Przasnysz, Maków Mazowiecki, Pułtusk, Płońsk, Radzymin, Grodzisk Mazowiecki, Grójec, Rawa Mazowiecka, Skierniewice, Łowicz, Sochaczew, Łowicz, Kutno, Gostynin, Płock, Włocławek, Sierpc, Lipno, Rypin, Ciechanów. Województwo wileńskie, miasto powiatowe: Wilno, miasta wojewódzkie: Święciany, Postawy, Brasław, Głębokie, Wilejka, Mołodeczno, Oszmiana. Województwo wołyńskie, miasto powiatowe: Łuck, miasta wojewódzkie: Kostopol, Równe, Zdołbunów, Dubno, Krzemieniec, Horochów, Włodziemierz, Luboml, Kowel.

Konstytucja marcowa gwarantowała też wolności i prawa obywatelskie. Każdemu obywatelowi, bez różnicy pochodzenia, wyznania, narodowości czy języka, przysługiwały prawa wyborcze. Obowiązywały również równość wobec prawa oraz prawo do ochrony życia, wolność słowa, wyznania, pracy, nauki i pobytu, własność prywatna była nienaruszalna. Mniejszości narodowe i etniczne miały zapewnioną ochronę grupową – każdy miał prawo do zachowania swej narodowości i pielęgnowania swej mowy i właściwości narodowych. Żaden obywatel nie mógł też być ograniczany w prawach z powodu swojego wyznania.

Konstytucja marcowa przetrwała w niezmienionej formie jedynie pięć lat, do 1926 roku. Po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego wprowadzono zmiany w postaci tzw. noweli sierpniowej, a całkowicie zastąpiła ją konstytucja kwietniowa uchwalona w 1935 r.

Reforma rolna

Oprócz uchwalenia konstytucji jednym z najpilniejszych zadań Sejmu ustawodawczego było podjęcie kwestii reformy rolnej. Miliony małorolnychmałorolnymałorolnych lub bezrolnych chłopów także należało włączyć do życia państwa jako pełnoprawnych obywateli. Z jednej strony strukturę gospodarki wiejskiej cechowała duża koncentracja własności w rękach ziemian, która stanowiła dziedzictwo feudalne i nie odpowiadała potrzebom nowoczesnego państwa. Z drugiej strony panowało ogromne rozdrobnienie gospodarstw chłopskich. Podstawowym celem reformy stało się więc założenie, aby duże majątki ziemskie, będące własnością państwa oraz osób prywatnych, rozdzielić między chłopów z pozostawieniem dotychczasowym gospodarzom części majątku.

Na czele reform społecznych stawiamy konieczność szybkiego i gruntownego przeprowadzenia reformy rolnej, która musi dać ziemię tym, którzy na niej pracują. Reformę pojmujemy nie tylko jako wielkie zagadnienie gospodarczo‑społeczne, ale jako wielki problem państwowy i narodowy, którego rozwiązanie rozszerzy granice naszej Ojczyzny. Utrwali po wieczne czasy pewność naszego narodowego posiadania i spotęguje opór w walce o ziemię, jako podstawę narodowego terytorium – przekonywał Wincenty Witos podczas posiedzenia Sejmu Ustawodawczego w 1919 r.

Rw7IJ0IR3alYF

Ilustracja przedstawia zdjęcie kilkunastu mężczyzn pozujących do fotografii na tle budynku. Ubrani są oni elegancko w płaszcze, garnitury, kapelusze. Jeden z nich jest wojskowym. Stoi po lewej stronie.

Kryzys wywołany przedłużającą się walką o granice, a także wyeksploatowaniem podczas zaborów odbił się na sytuacji gospodarczej państwa. Zubożenie wsi prowadziło z kolei do braku żywności w miastach. 70 proc. ludności mieszkało na wsi, która była przeludniona, a znaczna część ziem leżała odłogiem. By rozładować narastające przeludnienie wsi, proponowano chłopom także emigrację. W latach 1922–1924 do innych państw europejskich wyemigrowało ponad 150 tys. osób, natomiast do krajów zamorskich – ponad 115 tys.

RO9LRx47KbtOt

Ilustracja przedstawia grupę chłopów idących drogą na tle zabudowań wiejskich. Wśród chłopów znajdują się trzy kobiety ubrane w proste, lniane długie sukienki oraz chustki na głowach. Obok idą mężczyźni ubrani w luźne koszule i spodnie oraz kapelusze. Niosą oni kosy na plecach.

15 lipca 1920 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił jednogłośnie reformę rolną. Wpływ na to miała nie tylko radykalizacja nastrojów chłopskich, ale także chęć pozyskania spośród chłopów żołnierzy do udziału w konflikcie polsko‑bolszewickim. W lipcu nastąpiły bowiem załamanie frontu i ofensywa bolszewicka. Już w kolejnym roku niemożliwa okazała się pełna realizacja reformy, która stała w sprzeczności z artykułem 99 Konstytucji marcowej, dotyczącego własności.

Art.99. Rzeczpospolita Polska uznaje wszelką własność, czy to osobistą poszczególnych obywateli, czy to zbiorową związków obywateli, instytucji, ciał samorządowych i wreszcie samego Państwa, jako jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego, oraz poręcza wszystkim mieszkańcom, instytucjom i społecznościom ochronę ich mienia, a dopuszcza tylko w wypadkach, ustawą przewidzianych, zniesienie lub ograniczenie własności, czy to sobistej, czy to zbiorowej, ze względów wyższej użyteczności, za odszkodowaniem. Tylko ustawa może postanowić, jakie dobra i w jakim zakresie, ze względu na pożytek ogółu, mają stanowić wyłącznie własność Państwa, oraz o ile prawa obywateli i ich prawnie uznanych związków do swobodnego użytkowania ziemi, wód, minerałów i innych skarbów przyrody - mogą, ze względów publicznych, doznać ograniczenia.

Ziemia, jako jeden z najważniejszych czynników bytu Narodu i Państwa, nie może być przedmiotem nieograniczonego obrotu. Ustawy określą przysługujące Państwu prawo przymusowego wykupu ziemi, oraz regulowania obrotu ziemią, przy uwzględnieniu zasady, że ustrój rolny Rzeczypospolitej Polskiej ma się opierać na gospodarstwach rolnych, zdolnych do prawidłowej wytwórczości i stanowiących osobistą własność.

Dopiero w czerwcu 1925 r. rząd Władysława Grabskiego wniósł do Sejmu nowy projekt ustawy i pod koniec roku reforma rolna została uchwalona. Do 1939 r. rozparcelowano ok. 58 proc. gruntów podlegających ustawie i jednocześnie 1/5 własności majątków ziemskich.

Porównanie głównych założeń reform rolnych z 1920 i 1925 r.

Indeks górny Źródło: ContentPlus.sp. z o.o. Indeks górny koniec^{Źródło: ContentPlus.sp. z o.o.}

R1ACJDkRn9kot

Ilustracja przedstawia mężczyznę przemawiającego w sejmie. Stoi on pośrodku sali na mównicy. Dookoła niego w ławkach siedzą inni ludzie, którzy słuchają jego wystąpienia.

Uzupełnieniem reformy rolnej była uchwalona w grudniu 1920 r. ustawa o osadnictwie wojskowym. Przewidywała tworzenie osad zamieszkanych przez byłych żołnierzy Wojska Polskiego na ziemiach, na których mieszkała większość białoruska bądź ukraińska. Miało to na celu zmianę struktury narodowościowej na tych terenach na korzyść Polaków.

Słownik

Słowa kluczowe

parcelacja, konstytucja marcowa, Sejm Ustawodawczy, reforma rolna, Rzeczpospolita, Sejm RP, Senat RP, Prezydent RP, Rada Ministrów RP

Bibliografia

Z. Landau, J. Tomaszewski, Zarys historii gospodarczej Polski 1918‑1939, Warszawa 1999.

J. Pajewski, Budowa Drugiej Rzeczypospolitej 1918‑1926, Poznań 2007.

W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski, 1914‑1939, Warszawa 2011.