Przeczytaj
Mała apokalipsaOto nadchodzi koniec świata. Oto nadciąga, zbliża się czy raczej przypełza mój własny koniec świata. Koniec mego osobistego świata. Ale zanim mój wszechświat rozpadnie się w gruzy, rozsypie na atomy, eksploduje w próżnię, czeka mnie jeszcze ostatni kilometr mojej Golgoty, ostatnie okrążenie w tym maratonie, ostatnich kilka szczebli w dół albo w górę po drabinie bezsensu.
Źródło: Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa, Warszawa 1997, s. 5.
Tak rozpoczyna się wydana w 1979 r. Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego. Tytuł odsyła do gatunku „apokalipsaapokalipsa”, funkcjonującego zarówno w religii, jak i literaturze. Najbardziej znana jest Apokalipsa św. Jana zawierająca mistyczne przepowiednie losów chrześcijaństwa i końca świata.
Potocznie tym terminem określa się rozmiar klęsk żywiołowych, różne zagłady (zagładę narodu, świata), wyobrażenia o końcu świata.
Głos na ten temat zabrała też Olga Tokarczuk (laureatka nagrody Nobla):
Okno. Olga Tokarczuk o pandemiiNa naszych oczach rozwiewa się jak dym paradygmat cywilizacyjny, który nas kształtował przez ostatnich dwieście lat: że jesteśmy panami stworzenia, możemy wszystko i świat należy do nas.
Źródło: Okno. Olga Tokarczuk o pandemii, dostępny w internecie: https://culture.pl/pl/artykul/okno-olga-tokarczuk-o-pandemii.
Znaczenie tytułu powieści
Tytuł powieści Tadeusza Konwickiego ma znaczenie symbolicznesymboliczne. Ukazuje wizję globalnej zagłady, odwołuje się do totalitarnego systemu komunistycznego, podkreśla zniszczenie hierarchii wartości normujących życie indywidualne i społeczne. Jak dodaje Danuta Wilczycka:
Mała apokalipsa Tadeusza KonwickiegoElementem tego uniwersalnego, ponadosobistego zagrożenia zagładą jest los jednostki. Bohater czuje się zmuszony do ofiary z własnego życia, ponieważ rozumie rangę narodowych problemów i sam również czuje się zdominowany przez reżim, a więc przeżywa swoją małą apokalipsę. [...] Mała, osobista apokalipsa, zło panoszące się w każdym biernym, obojętnym, nieodpowiedzialnym obywatelu, pomnożone przez liczbę osób, prowadzi do upadku w wymiarze uniwersalnym.
Źródło: Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego, oprac. Danuta Wilczycka, Lublin 2000, s. 43–44.
Odniesienia symboliczne
Utwór zawiera także wiele innych symbolicznych odniesień. Godło państwa polskiego na wystawie sklepowej ginie wśród snopów zboża. Na Pałacu Kultury straciło swoje barwy z powodu zmiennych warunków atmosferycznych.
Mała apokalipsaBiały nasz orzeł trzyma się nieźle, bo od spodu wspiera go ogromna kula ziemska opleciona ciasno sierpem i młotem.
Źródło: Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa, Warszawa 1997, s. 11.
Symboliczne są także: wywiedziona z Biblii wędrówka bohatera (skojarzenia z Golgotą), ofiara całopalna (nawiązanie do śmierci Chrystusa dla ocalenia ludzkości), tytuł nawiązujący do Apokalipsy św. Jana.
W ocenie Teresy Nowackiej utwór:
Literatura współczesnajest wielkim buntem przeciwko reżimowi totalitarnemu i próbą przezwyciężenia obojętności naszego narodu; akt samospalenia to główny alarm do przebudzenia się drzemiącego w letargu społeczeństwa polskiego.
Źródło: Teresa Nowacka, Literatura współczesna, Warszawa 1996, s. 80.
Symbolicznego znaczenia nabierają sceny dotyczące niszczenia budynków („środkowe przęsło, niczym potężna winda, osunęło się majestatycznie do wody”), wskazujące na połączenie, którego w jednej chwili zabrakło.
Wszystko to przywołuje refleksję o zdeprawowaniu ludzi.
Zwrócić też trzeba uwagę na zdrowotną kondycję społeczeństwa polskiego. Umiera wielu bohaterów, ale sekretarz partii czuje się znakomicie.
Literatura współczesnaSymboliczna warstwa tekstu prowadzi do wniosku, że niewola przybrała już rozmiary niewyobrażalnie wielkie, zaś naród zupełnie zatracił zdolność do obrony własnej tożsamości (akceptuje również zmianę polskiego godła i barw), nie czuje się odpowiedzialny za swój kraj i jego przyszłość.
Źródło: Teresa Nowacka, Literatura współczesna, Warszawa 1996, s. 43.
Słownik
(gr. apokalipsis - objawienie) 1. utwór, którego treścią są wizje dziejów i końca świata; 2. objawienie, wizja końca świata, zjawisko przerażające, tajemnicze; 3. ostatnia z ksiąg Nowego Testamentu
(gr. sýmbolon - znak rozpoznawczy, wiązać razem) – motyw lub zespół motywów występujących w dziele, który jest znakiem treści głęboko ukrytych, niejasnych i niejednoznacznych; symbol ma za zadanie kierować ku tym treściom myśl czytelnika; wyrażają go słowa, gesty, obrazy, przedmioty rozpoznawalne tylko dla członków danej kultury i stale się zmieniające; symbol jest znakiem językowym o wielu znaczeniach; na przykład kolor czerwony symbolizuje miłość, ale w zależności od kontekstu, w którym występuje – może też oznaczać wstyd, zagrożenie, ogień piekielny