Przeczytaj
Azotan(V) srebra o bardzo wysokiej czystości jest materiałem wyjściowym do wszystkich fotografii dawnych, tzw. analogowych. Był znany już alchemikom i nazywany kamieniem piekielnym, ponieważ w kontakcie ze skórą i po wystawieniu na światło powodował powstawanie ciemnych plam, które trudno było usunąć. Jednak to nie azotan(V) srebra jest wrażliwy na światło, a halogenki srebra.
Halogenki srebra – zastosowanie w fotografii
Halogenki srebra(I), takie jak chlorek, bromek i jodek srebra(I), są solami. Ulegają rozkładowi pod wpływem światła. Film (klisza), stosowany w fotografii analogowej, zawiera starannie opracowaną powłokę z chlorku srebra(I), bromku srebra(I) i jodku srebra(I). Substancje te są najpierw mielone, a następnie mieszane z żelatynążelatyną. Następnie tak powstałą emulsją (bazą filmową) pokrywa się kliszę. Cały proces odbywa się w całkowitej ciemności. Emulsja światłoczuła to nic innego jak zawiesina światłoczułych kryształów halogenków srebra(I) w żelatynie. Najczęściej rozmiar takich ziaren nie przekracza 1 mum.
Najstarszym termoplastycznym tworzywem sztucznym, stosowanym do produkcji pierwszych błon fotograficznych, był celuloid.
Naświetlenie kliszy
Pod wpływem światła, w czasie wykonywania zdjęcia, następuje rozkład halogenku srebra. Tworzy się bardzo mała ilość jonów srebra oraz powstają aniony halogenku.
Aniony, np. aniony bromu, wiązane są przez żelatynę.
Jest to tzw. efekt fotochemiczny, w którym następuje zmiana składu substancji światłoczułej pod wpływem światła naturalnego lub sztucznego. Zarodki srebra tworzą tzw. obraz utajony.
Na długo przed pierwszą trwałą fotografią, Ibn al.-Hajsam (965–1040) opisał ***camera obscura***, tj. światłoszczelną skrzynkę z niewielkim otworem, umożliwiającą rzutowanie obrazu na jedną z wewnętrznych jej ścian.
Wywołanie kliszy
Wywołanie kliszy (obrazu utajonego) następuje przy użyciu łagodnego reduktora i polega na redukcji jonów . Proces zachodzi najłatwiej w miejscach, gdzie w wyniku naświetlenia powstały zarodki srebra – z czasem te miejsca staną się najciemniejsze. Reduktorem są zwykle hydrochinon, fenidon bądź szczawian żelaza(II).
Równanie reakcji z hydrochinonem:
Równanie reakcji ze szczawianem żelaza(II):
Utrwalenie kliszy
Po wywołaniu, film zawiera jeszcze dużo nieprzereagowanego bromku lub chlorku srebra(I), które muszą być wypłukane, aby nie ulec rozkładowi zaraz po wystawieniu filmu na działanie światła. To spowodowałoby utratę obrazu. Proces wypłukiwania nazwany jest utrwalaniem. Odbywa się to przy zastosowaniu utrwalaczautrwalacza (np. tiosiarczanu(VI) sodu), który usuwa z kliszy nierozłożoną światłoczułą substancję poprzez związanie srebra w rozpuszczalne w wodzie związki kompleksowe.
Czasami między etapem wywołania i utrwalenia stosuje się „przerywacze”, czyli roztwory szybko wypłukujące z powierzchni filmu czy papieru roztwór wywoływacza. Takim najprostszym jest woda destylowana lub 0,1% roztwór kwasu octowego. Czasami też, gdy proces wywoływania przebiegł zbyt daleko, stosuje się z kolei tzw. cofacze, czyli roztwory odpowiednio dobranych kompleksująco‑utleniających odczynników (np. manganian(VII) sodu), powodujących przemianę srebra w rozpuszczalne sole. Po wywołaniu i utrwaleniu, na filmie powstaje obraz negatywowy. Wówczas zaczernione są bowiem te obszary kadru, na które w trakcie wykonywania zdjęcia padło światło, ponieważ zostały na nim drobiny koloidalnego srebra, z kolei przezroczyste zostają te obszary, na które światło nie padło – z nich bowiem został wypłukany nieprzereagowany bromek lub chlorek srebra(I). Naświetlanie papieru fotograficznego poprzez negatywnegatyw, z odpowiednim rozłożeniem światła i cienia, daje pozytywpozytyw, który dalej jest obrabiany, tak jak przy wywołaniu i utrwaleniu kliszy.
Dagerotypia
W latach 20. XIX w. stosowano dagerotyp, czyli obraz, który powstawał na metalowej płytce. Do jego wykonania wykorzystywano płytki miedziane, posrebrzone po jednej stronie, oczyszczone i wypolerowane. Po poddaniu płyty na działanie oparów jodu, na jej powierzchni powstawał światłoczuły jodek srebra(I). Tak uczulona powierzchnia była umieszczana w kamerze i naświetlana. Obraz na płycie stawał się widoczny dopiero po wywołaniu w oparach rtęci. Następnie płytę poddawano utrwaleniu w kąpieli zawierającej chlorek sodu lub tiosiarczan sodu.
Słownik
kąpiel fotograficzna, w której następuje utrwalenie obrazu naświetlonego i wywołanego na materiale światłoczułym (np. filmie lub papierze fotograficznym) poprzez trwałe pozbawienie tego materiału właściwości światłoczułych, zapewniając obojętność na działanie promieniowania; jego zadaniem jest rozpuszczenie i wypłukanie z emulsji fotograficznej pozostałych po procesie wywoływania, niezredukowanych ziaren soli srebrowych – najczęściej bromku srebra(I) lub chlorku srebra(I); stosowany jest w fotografii w celu zachowania wywołanego obrazu srebrowego, ponieważ w świetle dziennym nienaświetlone przed wywołaniem halogenki srebra(I) uległyby zaczernieniu
obraz fotograficzny na błonie światłoczułej, a także błona fotograficzna z takim obrazem
otrzymywany z negatywu obraz fotograficzny, na którym rozkład ciemnych i jasnych miejsc oraz barw jest taki jak fotografowanego obiektu
naturalne rozpuszczalne białko, żelujące lub nieżelujące, uzyskane w wyniku częściowej hydrolizy kolagenu pochodzącego z kości, skóry i skórek oraz ścięgien zwierząt. Składa się z glicyny, proliny i hydroksyproliny. Rozpuszczona w wodzie tworzy zol liofilowy (układ koloidalny), łatwo przechodzący w żel, jeśli temperatura otoczenia nie jest zbyt wysoka
najstarsze termoplastyczne tworzywo sztuczne, które otrzymuje się z azotanu(V) celulozy z dodatkiem kamfory (plastyfikator)
właściwość materiału, polegająca na tym, że może ono przechodzić w stan plastyczny podczas ogrzewania i twardnieć po ochłodzeniu
organiczne związki aromatyczne; sole diazoniowe powstają w reakcji diazowania pierwszorzędowych amin za pomocą kwasu azotowego(III); wodorotlenki diazoniowe powstają w wyniku działania tlenku srebra(I) na dole diazoniowe
Bibliografia
Encyklopedia PWN
Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 1987.
Iliński M., Materiały fotograficzne czarno‑białe, Warszawa 1965.
Kaczyński J., Czaplicki A., Chemia ogólna, Warszawa 1974.
Litwin M., Styka – Wlazło Sz., Szymońska J., Chemia ogólna i nieorganiczna, Warszawa 2002.
Pazdro K. M., Podręcznik do liceów i techników. Część 2. Zakres rozszerzony, Warszawa 2020.