Fizykalizm był jednym z kilku najważniejszych postulatów programowych filozofii neopozytywistycznej (logicznego empiryzmu). Najmocniej wybrzmiał w poglądach Rudolfa CarnapaRudolf CarnapRudolfa Carnapa i Ottona Neuratha.

RUUB8y2ksqa3o1

Ilustracja przedstawia kobietę w długiej sukni, która siedzi na tronie. Ma spięte włosy i wieniec laurowy na głowie. Lewą ręką podpiera głowę. Na jej kolanach leży zwój papieru. Ma założoną nogę na nogę.

Aby rzecz dobrze zrozumieć, należy wyjaśnić użyte przez Carnapa pojęcie „język fizykalny”. Jest to język, który mówi o ciałach fizycznych (lokalizowanych czasowo i przestrzennie) oraz o ich fizycznych właściwościach i zachowaniach. Są to wszystko dane empiryczne (obserwowalne). Matecznikiem takiego języka jest fizyka i dlatego ta dziedzina nauki została uznana przez neopozytywistów za wiodącą, a także za wzorcową dla innych nauk. Według Carnapa język fizykalny miał ogarniać coraz to nowsze dziedziny wiedzy, prowadząc do realizacji hasła jedności nauk.

RVFqqnAwXGENj1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Jego twarz jest owalna, nos wydatny, czoło wysokie. Włosy mężczyzny są krótkie. Mężczyzna nosi druciane okulary. Ubrany jest w garnitur.

Przekładalność zdań nauk jak psychologia, socjologia czy kulturoznawstwo na język fizykalny likwidowałaby zasadnicze podziały nauk, zwłaszcza różnicę między naukami przyrodniczymi i humanistycznymi.

Z punktu widzenia neopozytywistów – realizacja postulatu fizykalizmu korespondowała z dwoma innymi dezyderatami. Po pierwsze, ponieważ zdania języka fizykalnego są weryfikowalne empirycznie, to przedmiotem badań każdej nauki będą jedynie te obiekty, które dają się empirycznie uchwycić i zweryfikować. Po drugie, ponieważ w języku fizykalizmu nie da się wyrazić sądów metafizycznych oraz wartościujących i są one tym samym nieweryfikowalne, to nauka nareszcie zrezygnuje z nich jako bezsensownych poznawczo, czyli takich, o których nie można orzec, czy są prawdziwe, czy fałszywe.

W kontekście problemu języka fizykalnego należało również zapytać o zdania zaliczane do wiedzy filozoficznej. Czy zdania filozoficzne są również przekładalne na język fizykalny? Rozstrzygnięcie tego problemu oparło się o ogólne rozumienie filozofii w ramach neopozytywizmu. Według neopozytywistów zadaniem filozofii powinna być wyłącznie logiczna analiza wyrażeń językowych w celu wyłonienia spośród nich zdań poznawczo sensownych, czyli takich, o których można orzec, czy są prawdziwe, czy fałszywe. Tak rozumiana filozofia nie dysponuje samodzielnym przedmiotem badań w świecie i dlatego Carnap nie uważał filozofii za naukę:

W tym kontekście postulat fizykalizmu nie ma zastosowania do filozofii, która w ogóle nie formułuje zdań o świecie. Natomiast działalność filozoficzna (analiza logiczna) powinna prowadzić do eliminacji z nauki zdań pozbawionych poznawczego sensu.

Czy program fizykalizmu powiódł się? Na przykład na gruncie psychologii jego realizacja zakładała, że:

Aby jednak powyższe zdanie przyjąć, należało również przyjąć, że psychologia jako nauka opisuje tylko fakty psychiczne, ponieważ te można wyrazić w języku fizykalnym. Stanowisko to korespondowało z wpływową ówcześnie w psychologii teorią behawiorystycznąbehawioryzmbehawiorystyczną. Widoczne jednak było, że program fizykalizmu redukował obszar psychologii do badania obserwowalnych i mierzalnych zachowań człowieka. Podobnie rzecz miała się z socjologią, którą projekt fizykalizmu redukował do badania zachowań zbiorowych. Taki model badawczy obu dyscyplin owocował upowszechnieniem i  udoskonaleniem badań empirycznych w każdej z nich oraz wzbogacił metodologiczną samoświadomość psychologów i socjologów, ale trudno powiedzieć, by którąś z dyscyplin zdominował. Leszek Kołakowski pisał, że:

RJRDD9CIRJLFl1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę, który stoi na tle półki z książkami. Ma krótkie włosy, pociągłą twarz oraz jest lekko uśmiechnięty. Ubrany jest w garnitur. W ręku trzyma papierosa.

Jakkolwiek fizykalistyczne postulaty nie przyniosły rewolucji w nauce i filozofii, to zawarte w nich rygory – przede wszystkim ścisłość myślenia i powściągliwość sądów – miały i mają krytyczny sens wobec manipulacji znaczeniami słów i rozmywania granic między nauką i jej pozorami.

Słownik