Przeczytaj
Wyprzedzić ruch byłego sojusznika
Wyjaśnij, jakie były przyczyny niepowodzenia planu wojny błyskawicznej na froncie wschodnim.
Plan BarbarossaBarbarossa stanowił rezultat dążeń Adolfa Hitlera do podboju Związku Sowieckiego i realizacji postulatu zapewnienia przestrzeni życiowej narodowi niemieckiemu. Dokument ten zawiera ogólne założenia operacji. Hitler uważał, że jej realizację ułatwi pomoc ze strony Rumunii oraz Finlandii, które w 1940 r. poniosły straty terytorialne na rzecz ZSRS. Najwyżsi dowódcy wojskowi Trzeciej Rzeszy byli przeciwni wszczynaniu wojny z ZSRS w sytuacji, gdy nadal toczyły się działania na Zachodzie. Nie udało im się jednak odwieść Hitlera od ataku. Początkowo uderzenie planowano na 15 maja 1941 r., ale z powodu interwencji w Jugosławii zostało przełożone jednak na 22 czerwca. Trzecią Rzeszę i Związek Sowiecki obowiązywał pakt o nieagresji i aż do dnia ataku rozwijała się pomiędzy nimi współpraca gospodarcza, polityczna i wojskowa.
Stalin, który sam planował w przyszłości atak na Rzeszę, do ostatniej chwili nie wierzył w możliwość napaści Hitlera na ZSRS, dlatego niemieckie uderzenie zupełnie go zaskoczyło. Do początkowych spektakularnych sukcesów armii niemieckiej przyczyniły się także braki kadrowe w wojsku sowieckim związane z czystkączystką wśród oficerów przeprowadzoną w 1937 r. oraz gorsze uzbrojenie i mniejsza baza materiałowa Kraju RadKraju Rad. Poza tym ludność zajmowanych terytoriów przez pierwsze tygodnie witała wkraczające oddziały niemieckie jako wyzwolicieli spod bolszewickiego reżimu.
Po zajęciu krajów bałtyckich – Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej i Republiki Estońskiej, Niemcy wraz z Finami rozpoczęli blokadę Leningradu, trwającą prawie 900 dni. Trzecia Rzesza rozszerzyła swe panowanie na Białoruś, Smoleńszczyznę i większą część Ukrainy. W październiku 1941 r. wojska niemieckie rozpoczęły decydujące natarcie na Moskwę. Plan błyskawicznego opanowania Związku Sowieckiego jednak się nie powiódł, jesienne deszcze ograniczyły szybkość wojsk pancernych i zmotoryzowanych, a pod koniec października zaczęły się mrozy, na które Niemcy nie byli przygotowani. Stalin, wiedząc ze źródeł wywiadowczych, że Japonia nie zaatakuje ZSRS, przerzucił syberyjskie oddziały pod Moskwę. W grudniu odparto niemiecki atak na sowiecką stolicę.
Obszary ZSRS pod okupacją niemiecką
Wyjaśnij, z czego wynikała polityka rozstrzeliwania przedstawicieli wybranych grup społecznych przez specjalne wojskowe plutony egzekucyjne. Czy podczas ataku na Polskę podejmowano takie działania?
Na terenach zajętych przez wojska hitlerowskie powołano specjalne oddziały SS Einsatzgruppen, które systematycznie mordowały ludność żydowską. Zabijano też przedstawicieli władz sowieckich i oficerów politycznych. Generalny plan wschodni (niem. Generalplan Ost) przewidywał wysiedlenie ludności słowiańskiej z Europy, by stworzyć „przestrzeń życiową” dla niemieckich osadników. Słowianie mieli pełnić funkcję niewykwalifikowanej siły roboczej.
Okrucieństwa najeźdźców, początkowo przyjmowanych przez ludność miejscową z entuzjazmem, sprawiły, że wojna z Hitlerem stała się dla obywateli ZSRS wojną w obronie ojczyzny – historiografia sowiecka nazywała ją Wielką Wojną OjczyźnianąWielką Wojną Ojczyźnianą. Stalin wzywał do obrony kraju całe społeczeństwo. Każdą działalność obywateli na rzecz państwa propaganda sowiecka przedstawiała jako walkę z hitlerowcami, a wszelkie uchybienia czy niewykonanie planu produkcji traktowała jako sabotażsabotaż i dywersjędywersję. Partyzantka sowiecka na terenach okupowanych była wspierana bronią, zaopatrzeniem i specjalnie wyszkolonymi żołnierzami przez działający w głębi ZSRS Centralny Sztab Ruchu Partyzanckiego. Nie ustawał jednocześnie terror NKWD i kontrwywiadu wojskowego, zwanego Smiersz (skrót od rosyjskich słów „śmierć szpiegom”). Jednostki te szły za sowieckimi oddziałami frontowymi i strzelały do własnych żołnierzy, jeżeli ci próbowali się cofać.
Przełom pod Stalingradem i Kurskiem
Wyjaśnij, co zadecydowało o klęsce żołnierzy niemieckich pod Stalingradem.
Po odparciu niemieckiego ataku na Moskwę na początku 1942 r. wojska sowieckie przeszły do natarcia, zmuszając wojska hitlerowskie do cofnięcia środkowej części frontu. Latem ruszyła ofensywa niemiecka na południu Związku Sowieckiego, mająca na celu zdobycie Zagłębia Donieckiego (Donbasu). Hitlerowcy zajęli Donbas, doszli do Kaukazu i we wrześniu 1942 r. dotarli pod Stalingrad. Niemiecki atak wspierały ciężkie bombardowania Luftwaffe, które zniszczyły większą część liczącego ok. 400 tys. mieszkańców miasta. Zginęły dziesiątki tysięcy cywilów, ponieważ Stalin odmówił ich ewakuacji. Walki miejskie toczące się na zrujnowanych ulicach trwały do połowy listopada, kiedy to Rzesza przejęła kontrolę nad 90 proc. powierzchni miasta. Sowieci w odpowiedzi rozpoczęli 19 listopada operację „Uran” dowodzoną przez marszałka Aleksandra Wasilewskiego, polegającą na zastosowaniu manewru okrążającego. Wojska sowieckie przełamały linię frontu i zamknęły 300‑tysięczną armię niemiecką w tzw. kotle stalingradzkim. W dniu 2 lutego 1943 r. okrążeni hitlerowcy skapitulowali, wyczerpani nie tylko walką, lecz także cierpiąc z powodu mrozu i straszliwego głodu.
Ostatni raz Trzecia Rzesza podjęła próbę odzyskania inicjatywy na froncie wschodnim latem 1943 roku. Cały lipiec trwały walki na tzw. łuku kurskim, o miejscowości Kursk i Orzeł. Niemcy zaatakowali 5 lipca z północy i południa, żeby odciąć i zniszczyć wroga. Związek Sowiecki od początku starcia dysponowała większymi siłami - do walki rzucił 1,9 mln żołnierzy, prawie 5 tys. czołgów i dział samobieżnych oraz 2,9 tys. samolotów, Niemcy natomiast mieli wówczas 900 tys. żołnierzy, 2,7 tys. czołgów i dział szturmowych oraz nieco ponad 2 tys. samolotów. Sowieci dzięki raportom wywiadu własnego i brytyjskiego spodziewali się ataku i byli do niego dobrze przygotowani. Umocnili rejon kurski, budując m.in. silne linie obronne. Niemcy zaś opóźniali atak z powodu oczekiwania na nowe czołgi – średnie Pantery i ciężkie Tygrysy, dla których bitwa pod Kurskiem miała być debiutem.
Początkowo niemieckiej ofensywie udało się przełamać pierwsze linie obrony sowieckiej. Kluczowym momentem okazała się największa bitwa pancerna w dziejach świata, czyli bitwa pod Prochorowką stoczona 12 lipca, w której brało udział około 1500 czołgów. Wówczas to Sowieci przejęli inicjatywę i w końcu udało im się zatrzymać niemiecką ofensywę. Pięć dni później II Korpus Pancerny SS został wycofany w rejon na zachód od Biełgorodu z zamiarem dalszego przeniesienia do Włoch, gdzie alianci właśnie dokonali inwazji. Następnego dnia wycofały się kolejne dywizje. Walki trwały jeszcze do 25 sierpnia, kiedy to 3 Dywizja Pancerna oraz dywizje SS „Das Reich”, „Totenkopf” i „Wiking” zostały zlikwidowane. Dwa dni wcześniej Armia Czerwona wyzwoliła Charków.
Obydwie strony poniosły gigantyczne straty, ale dla Niemców były one bardziej dotkliwe, ponieważ w przeciwieństwie do Sowietów nie byli oni w stanie uzupełniać ubytków w maszynach na bieżąco. Niemcom już do końca wojny nie udało się odbudować swojego potencjału militarnego i z ofensywy przeszli do defensywy. Bitwa na łuku kurskim była największą bitwa pancerna w czasie II wojny światowej, zakończoną klęską Niemiec. W listopadzie 1943 r. Armia Czerwona opanowała Kijów. Od tego momentu inicjatywa na froncie wschodnim definitywnie przeszła na stronę ZSRS.
Słownik
kryptonim operacji ataku III Rzeszy na ZSRS w trakcie II wojny światowej; nazwa pochodzi od przydomku cesarza Fryderyka I Barbarossy
usuwanie przeciwników politycznych, np. z zajmowanych przez nich stanowisk, metodami nacisków, szantażu itp.; stosowane np. przez dyktatorów
(z łac. diversio – przewrót) działania prowadzone na zapleczu i tyłach wojsk nieprzyjaciela, których celem jest obniżenie wartości bojowej jego wojsk oraz utrudnienie prowadzenia działań na froncie
osoba o najwyższym stopniu wojskowym w armii niemieckiej i angielskiej
określenie Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich często stosowane w języku PRL‑owskiej propagandy
litera, cyfra lub wyraz używane w celu ukrycia właściwej nazwy rzeczy, miejscowości lub czyjegoś nazwiska
(franc. sabotage od saboter – stukać (sabotami), sabotować, partaczyć, od sabot – chodak) forma ruchu oporu polegająca na przeszkadzaniu w realizacji określonych działań militarnych, gospodarczych, politycznych i społecznych
rosyjski termin określający część II wojny światowej od ataku Niemiec na ZSRS (operacja „Barbarossa”) do 9 maja 1945 roku
Słowa kluczowe
II wojna światowa, III Rzesza, ZSRS, operacja Barbarossa, Wielka Wojna Ojczyźniana, przebieg II wojny światowej
Bibliografia
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S. B. Lenard, M. Sobańska- -Bondaruk, Warszawa 2002.
D. M. Glantz, Od Donu do Dniepru. Ofensywa sowiecka grudzień 1942‑sierpień 1943, Oświęcim 2015.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.