Akty prawne

Pod pojęciem aktu prawnego rozumiemy wyraz woli państwa, zarówno o charakterze ogólnym (np. ustawa), jak i indywidualnym (np. decyzja administracyjna).

Normatywne akty prawne powszechnie obowiązujące

Są to akty wydawane przez uprawnione organy prawodawcze, zawierające normy prawne. Reguły postępowania ujęte w takim akcie mają charakter powszechny i stanowią prawo (akty prawa powszechnie obowiązującego mogą być skierowane do wszystkich kategorii podmiotów w państwie). Mają one postać tekstu drukowanego, promulgowanegopromulgacjapromulgowanego w sposób przewidziany przez prawo (publikacja tych aktów w Dzienniku UstawDziennik UstawDzienniku Ustaw jest warunkiem wejścia ich w życie). Wejście w życie aktu normatywnego powszechnie obowiązującego poprzedza najczęściej okres vacatio legisvacatio legisvacatio legis.

Budowa aktu normatywnego

Akt normatywny powszechnie obowiązujący składa się z:

• nazwy (nagłówka);

• daty;

• tytułu;

• preambuły – uroczystego wstępu (zawierają ją tylko niektóre akty normatywne);

• wskazania podstawy prawnej (dotyczy tylko niektórych aktów normatywnych, np. rozporządzeń, które służą wykonaniu innych aktów normatywnych);

• części zasadniczej – zawierającej przepisy zawarte w artykułach ustaw i paragrafach rozporządzeń;

• przepisów przejściowych i końcowych, wśród których znajdują się: przepisy intertemporalne (wskazują, jakie przepisy powinny mieć zastosowanie do faktów powstałych przed dniem wejścia w życie aktu normatywnego), przepisy derogacyjne (określają, które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub ich części będą podlegały uchyleniu po wejściu w życie nowego aktu normatywnego), przepisy końcowe (określają termin wejścia w życie nowego aktu normatywnego);

• podpisu podmiotu, który wydał akt (np. ministra, który wydał rozporządzenie).

Podział aktów normatywnych

Konstytucja RP

Konstytucja jest ustawą zasadniczą i stanowi podstawę całego systemu prawnego RP.

Zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa, jest nadrzędna w stosunku do innych ustaw oraz wszystkich innych aktów normatywnych.

Określa ona:

• podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno‑gospodarczego państwa;

• strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych organów państwa;

• zasady stosunków między obywatelami i państwem.

Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej. Niezgodność aktu normatywnego z konstytucją jest podstawą uchylenia tego aktu przez kompetentny organ, którym w Polsce jest Trybunał Konstytucyjny. Konstytucja jest uchwalana i zmieniana w szczególnym trybie, co potwierdza jej najwyższe usytuowanie w polskim systemie prawa.

Ustawa

Ustawa jest aktem normatywnym powszechnie obowiązującym, uchwalanym przez parlament. Podlega ona badaniu pod względem zgodności z konstytucją i stanowi podstawę obowiązywania dla innych aktów, np. rozporządzeń, które nie mogą być z nią sprzeczne, a w przypadku sprzeczności są uchylane w trybie przewidzianym dla kontroli ich legalności. Ustawa jest uchwalana w procedurze legislacyjnej i stanowi podstawę dla regulowania wszystkich stosunków prawnych. W niektórych obszarach ustawa jest przewidziana jako wyłączna forma regulacji.

Obszary, w których ustawa może być wyłączną formą regulacji, dotyczą:

• sytuacji prawnej jednostki w państwie;

• praw, wolności i obowiązków przysługujących jednostce w państwie;

• zasad organizacji i działania naczelnych organów państwa;

• zasad uchwalania budżetu państwa; 

• ustroju i zakresu działania różnych form samorządności; 

• trybu postępowania przed organami państwa i kontroli legalności ich działania.

W hierarchii źródeł prawa ustawa jest umiejscowiona po konstytucji.

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie

Po zawarciu umowy międzynarodowej i wyrażeniu przez parlament zgody na jej ratyfikację (zgoda wyrażona w drodze ustawy), Prezydent RP ratyfikuje tę umowę. Może też przed ratyfikacją zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie jej zgodności z konstytucją. Umowa taka dla swojego obowiązywania wymaga publikacji w Dzienniku Ustaw. Ratyfikacja i wypowiedzenie umowy międzynarodowej wymaga ustawowej zgody parlamentu, jeśli umowa ta dotyczy:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych i układów wojskowych;

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji RP;

• członkostwa RP w organizacji międzynarodowej;

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja RP wymaga ustawy.

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą parlamentu w hierarchii źródeł prawa jest usytuowana wyżej od ustawy.

Umowa międzynarodowa ratyfikowana bez uprzedniej zgody parlamentu wyrażonej w ustawie

W przypadku tej umowy nie jest wymagana zgoda parlamentu wyrażona w ustawie na jej ratyfikację, ale niezbędne jest opublikowanie jej w Dzienniku Ustaw. O zamiarze przedłożenia głowie państwa umowy międzynarodowej, której ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm RP. Po ratyfikacji umowa ta wchodzi do porządku prawa krajowego i jest źródłem prawa.

Rozporządzenie

Rozporządzenie to akt wykonawczy w stosunku do ustawy (niższy od niej mocą). Jest wydawane przez organ wskazany w konstytucji na podstawie upoważnienia wynikającego z ustawy i w celu jej wykonania. Zawiera nakazy, zakazy oraz uprawnienia, których adresaci to zarówno organy państwa, obywatele, jak i inne podmioty. Upoważnienie dla właściwego organu do wydania rozporządzenia określa zakres spraw przekazanych do uregulowania, a także wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Organ, który jest upoważniony do wydania rozporządzenia, nie może przekazać swoich kompetencji w tym zakresie (wydania rozporządzenia) innemu organowi.

R14VwteQ8YIRN

Zdjęcie przedstawia witrynę internetową Dziennika Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej. W nagłówku widać wspomniany tytuł oraz godło Polski. Poniżej widoczny jest napis Dziennik Ustaw 2020 rok pozycja 433. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego.

Rozporządzenia z mocą ustawy

Są wydawane przez Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów, wyłącznie w czasie trwania stanu wojennego, jeśli Sejm RP nie może się zebrać na posiedzenie (w hierarchii źródeł prawa są równe ustawie). Akty te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm RP na najbliższym posiedzeniu.

Akty prawa miejscowego

Są one kierowane do nieokreślonej z góry liczby podmiotów i zawierają ogólne postanowienia. Prawo miejscowe ma ograniczony terytorialnie zakres obowiązywania. Ma moc prawną na obszarze działania organów, które je stanowią, czyli organów samorządu terytorialnegoorgany samorządu terytorialnegoorganów samorządu terytorialnego oraz terenowych organów administracji rządowejterenowe organy administracji rządowejterenowych organów administracji rządowej. Wydanie aktu prawa miejscowego wymaga upoważnienia ustawowego. Przykładem aktu prawa miejscowego jest uchwała rady gminy obowiązująca na terenie konkretnej gminy albo rozporządzenie wojewody obowiązujące na terenie całego województwa.

Usytuowanie normatywnych aktów prawnych powszechnie obowiązujących w systemie prawnym

Akty prawa powszechnie obowiązujące są jedną ze składowych całego systemu prawnego obowiązującego w Polsce. System prawny najkrócej można określić jako zbiór norm prawnych obowiązujących w danym państwie. Funkcjonuje on, opierając się na określonych zasadach. Należą do nich:

Słownik