Komórki tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej tworzą długie, nawet kilkucentymetrowe włókna o cylindrycznym kształcie. Włókna mięśni szkieletowych są syncytiami (zespólniami) – powstają w wyniku połączenia się wielu pojedynczych komórek mięśniowych, dlatego zawierają od kilkudziesięciu do kilkuset jąder komórkowych, ułożonych na peryferiach cytoplazmy, tuż pod błoną komórkową. We włóknach występują również licznie mitochondria.

Miofilamenty grube i cienkie leżą równolegle wzdłuż włókna i częściowo na siebie zachodzą. Różnią się sposobem załamywania światła. Włókna miozyny mocniej załamują światło i widoczne są w postaci ciemnych fragmentów, natomiast włókna aktyny, które słabiej załamują światło, tworzą jasne odcinki. Daje to charakterystyczny efekt prążkowania widoczny pod mikroskopem.

Włókna kurczą się bardzo szybko, ale też szybko się męczą. Skurcz mięśni poprzecznie prążkowanych jest silny i zależny od woli. Tkanka mięśniowa szkieletowa cechuje się dobrym unaczynieniem i unerwieniem.

Tkanka mięśnia sercowego zbudowana jest z włókien mięśniowych. Każde włókno składa się z wielu cylindrycznych, widlasto rozgałęzionych, jedno- lub dwujądrowych komórek, które zawierają liczne mitochondria.

Wewnątrz komórek, podobnie jak w mięśniu szkieletowym, można zaobserwować wyraźne prążki, ale jądra komórkowe położone są w centrum. Komórki we włóknie układają się szeregiem, jedna za drugą. Na powierzchniach ich styku obecne są wyspecjalizowane połączenia, tzw. wstawki. Włókna łączą się bocznymi odgałęzieniami z sąsiednimi włóknami, tworząc przestrzenną sieć. Zapewnia to synchronizację skurczu mięśnia sercowego, który kurczy się dość szybko, ale słabiej niż mięśnie szkieletowe – wynika to z mniejszej liczby miofibryli. Tkanka mięśniowa serca jest dobrze unaczyniona, a jej skurcze są niezależne od woli.

Tkanka ta składa się z wrzecionowatych komórek mających jedno, centralnie położone jądro komórkowe. Zawiera kilkakrotnie mniej włókien kurczliwych niż pozostałe rodzaje tkanki mięśniowej (poprzecznie prążkowana szkieletowa i  poprzecznie prążkowana serca). Miofibryle zaś ułożone są nieregularnie, przez co skurcze mięśni są powolne, długotrwałe i odporne na zmęczenie. Takie ułożenie miofibryli wpływa także na brak widocznego prążkowania (stąd nazwa tej tkanki – tkanka mięśniowa gładka). Skurcze mięśni gładkich nie zależą od woli człowieka.

Do obserwacji struktur tkankowych i komórkowych używa się głównie mikroskopów (z gr. mikros – mały, skopeo – patrzę, obserwuję) – przyrządów optycznych pozwalających na otrzymywanie powiększonych obrazów obiektów niewidocznych gołym okiem.

Ciekawostka

Wynalezienie mikroskopu najczęściej przypisuje się dwóm Holendrom – Hansowi i Zachariaszowi Janssenom (ojcu i synowi) – którzy na przełomie XVI i XVII w. skonstruowali urządzenie składające się z dwóch soczewek zamocowanych na obu końcach rury. Przyrząd ten, zwany mikroskopem sprzężonym, pozwalał na zaledwie 10‑krotne powiększenie obserwowanego obiektu. Obserwacja komórek stała się możliwa nieco później – w połowie XVII w. – dzięki wynalezieniu mikroskopu optycznego (świetlnego) przez angielskiego przyrodnika i eksperymentatora Roberta Hooke’a (1635–1703).

RrUXnmSGdCGwx

Rysunek przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma pociągłą, szczupłą twarz, wydatny, orli nos, kruczoczarne, półdługie kręcone włosy i wąsy. Ubrany jest w kaftan z rękawami, który zapinany jest na drobne guziczki. Spod kaftana wychodzi na zewnątrz duży kołnierz.

RA4tl36e7jAX9

Zdjęcie przedstawia mikroskop sprzężony. To walcowata tuba, na końcach której są osadzone soczewki, pełniące funkcję obiektywu i okularu.

R16ZBJtYc2NJ8

Rysunek zdjęcia mikroskopowego przedstawia zwartą strukturę komórek korka. Komórki są połączone ścianami bocznymi. Ich formy są nieregularne. Komórki po lewej stronie schematu mają prostokątny kształt, a po prawej są owalne. Pod rysunkiem przedstawiającym komórki narysowana została gałąź. Na gałęzi znajdują się unerwione, lancetowate liście odchodzące od nerwu głównego.

R8tR8Vw6SDi4N

Zdjęcie przedstawia siedemnastowieczny mikroskop. Stolik mikroskopu jest drewniany, ośmiokątny, a poszczególne jego elementy są pozłacane. Główna część mikroskopu przymocowana jest do długiego pręta i ma kształt zwężającej się ku górze tuby. Na dole jest obiektyw, przed którym znajduje się szklany stolik. Tuż pod nim na ruchomym uchwycie umieszczone jest okrągłe lusterko, będące źródłem światła do obserwowania próbki.

Współcześnie najczęściej stosowanymi mikroskopami są: mikroskopy optyczne (świetlne), mikroskopy fluorescencyjne oraz mikroskopy elektronowe.

W obserwacji mikroskopowej komórki i ich elementy nie wykazują różnic w absorpcji promieniowania elektromagnetycznego, co przekłada się na brak wyraźnego kontrastu między poszczególnymi elementami. Nie ma więc możliwości rozróżnienia szczegółów budowy danej tkanki czy też elementów komórki. Z tego powodu w preparatach mikroskopowych niezbędne jest zastosowanie barwników histologicznych, które wybarwiają komórki wraz z ich elementami strukturalnymi, a tym samym umożliwiają ich dokładną obserwację i identyfikację.

Barwniki histologiczne to związki chemiczne wykorzystywane w mikroskopii świetlnej do wybarwiania struktur komórkowych i tkankowych. Typowy barwnik zawiera dwie grupy chemiczne: chwytną i barwną. Część chwytna łączy się z elementami komórkowymi o określonym składzie chemicznym, natomiast barwna absorbuje światło o określonej długości fali, dzięki czemu możliwe jest dostrzeżenie wybarwionych struktur.

W zależności od struktury, jaką się będzie obserwować, należy zastosować odpowiedni barwnik histologiczny.

Poniżej przedstawiono przykładowe metody barwienia preparatów histologicznych.

Najczęściej stosowanymi barwnikami w histologii są hematoksylinahematoksylinahematoksylina oraz eozynaeozynaeozyna (H+E).

• Hematoksylina to niebieski barwnik, którym wykrywa się kwasowe (zasadochłonne) elementy komórki, takie jak jądro komórkowe czy siateczka śródplazmatyczna szorstka. Zazwyczaj stosowana jest w połączeniu z eozyną.

• Eozyna to kwasowy barwnik o czerwonej barwie służący do wykrywania zasadowych (kwasochłonnych) struktur komórkowych, takich jak cytoplazma i włókna kolagenowe.

• 2 × 5 min w ksylenie (rozpuszcza parafinę)

• 2 × 3 min w etanolu 99,8%

• 1 × 3 min w etanolu 96%

• 1 × 3 min w etanolu 90%

• 1 × 3 min w etanolu 80%

• 1 × 3 min w etanolu 70%

• 1 × 3 min w etanolu 50%

• 1 × 3 min w etanolu 30%

• 1 × 3 min w dHIndeks dolny 2₂O

• Zanurz skrawki na 3 minuty w wodzie destylowanej.

• Umieść skrawki na 5 minut w roztworze hematoksylinyhematoksylinahematoksyliny.

• Przebarwione skrawki odbarw przez 2–3 sekundy w zakwaszonym alkoholu (0,25 ml HCl na 100 ml alkoholu 70%).

• Przepłucz skrawki pod bieżącą wodą i skontroluj ich jakość pod mikroskopem.

• Zanurz skrawki na minutę w roztworze eozynyeozynaeozyny.

• Przepłucz je wodą destylowaną.

• 1 × 5 min w etanolu 96%

• 2 × 5 min w etanolu 100%

• 2 × 10 min w ksylenie (wcześniej usuń nadmiar etanolu)

• Zamknij preparat w kropli DPX (nie osuszaj preparatu z ksylenu).

• Susz preparat w 37°C przez noc lub 2 godziny w 45°C.

Elementy zasadochłonne (np. jądra komórkowe) barwią się na niebiesko, a elementy kwasochłonne na czerwono.

• Jądra komórkowe – chromatyna: niebieska

• Cytoplazma: różowa

• Tkanka łączna: szarofioletowa

Słownik