Historia modelu przejścia epidemiologicznego

Model przejścia epidemiologicznego, zwany także teorią przejścia epidemiologicznego, przedstawia zmienność wartości współczynnika zgonów i jego struktury według przyczyn oraz wieku ludności w czasie. Powstał na bazie modelu przejścia demograficznego, który został zmodyfikowany przez Thomasa McKeowna, a następnie przez Abdela Omrana. Wspomniani badacze przedstawili koncepcję przyczyn zgonów oraz czynników pozwalających ograniczyć śmiertelnośćśmiertelność/umieralnośćśmiertelność w poszczególnych fazach modelu.

Rrg8fSQu47ep5
Thomas McKeown żył w latach 1912–1988. Był brytyjskim lekarzem, epidemiologiem i historykiem medycyny. Zasłynął między innymi z tworzenia podwalin przejścia epidemiologicznego. Jedną z jego najbardziej znanych prac jest książka The Origins of Human Disease.
Źródło: Ljstalpers, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Thomas McKeown zauważył, że spadek śmiertelności mieszkańców Wielkiej Brytanii w połowie XIX w. nastąpił w wyniku postępu higieny, polepszenia sytuacji społecznej i poprawy kondycji materialnej. Jego zdaniem wzrost dochodów spowodował poprawę odżywiania i urządzeń sanitarnych. Natomiast Abdel Omran na początku lat 70. XX w. sformułował trzy fazy przejścia epidemiologicznego:

  1. faza głodu oraz epidemiiepidemiaepidemii chorób zakaźnychchoroby zakaźnechorób zakaźnychpasożytniczychchoroby pasożytniczepasożytniczych wywołujących cykliczne wzrosty i spadki poziomu umieralności,

  2. faza cofających się epidemii chorób zakaźnych i pasożytniczych powodująca względne ustabilizowanie się stopy zgonów,

  3. faza dominacji chorób zwyrodnieniowychchoroby zwyrodnieniowechorób zwyrodnieniowychcywilizacyjnychchoroby cywilizacyjnecywilizacyjnych.

Badacz ten zwrócił największą uwagę na czas jako czynnik przechodzenia społeczeństw w kolejne fazy tego modelu, natomiast wskazał jedynie na minimalne zmiany w strukturze wiekowej populacji poszczególnych faz modelu.

W kolejnym etapie amerykański naukowiec Stuart Jay Olshansky dodał do powyższego modelu jeszcze dwie fazy (czwartą i piątą):

  1. faza cofania się chorób zwyrodnieniowych i cywilizacyjnych przy jednoczesnej kontynuacji ich dominującej roli w strukturze zgonów,

  2. faza powrotu chorób zakaźnych i pasożytniczych (przy wciąż dominującej roli chorób zwyrodnieniowych i cywilizacyjnych w strukturze zgonów).

Fazy przejścia epidemiologicznego

Polecenie 1

Korzystając z nabytej już wiedzy, podaj przykłady państw będących obecnie w poszczególnych fazach przejścia epidemiologicznego.

R116Um39SU55C
(Uzupełnij).
RNARoKjCsTZzL
Faza głodu oraz epidemii chorób zakaźnych i pasożytniczych Jest to pierwsza z faz przejścia epidemiologicznego. Niewielki rozwój medycyny, słabe warunki sanitarne, braki żywności, wojny i klęski żywiołowe wpływają na wysoką umieralność ludności, szczególnie dzieci. Natomiast pandemie i epidemie chorób zakaźnych i pasożytniczych (np. dżumy, cholery, trądu, czarnej ospy, grypy czy malarii) powodują wahania tego współczynnika. Faza ta jest związana z I fazą przejścia demograficznego. opis WCAG Jedną z największych epidemii w dziejach ludzkości była epidemia dżumy w Europie
w XIV w. Przyczyniła się do wyginięcia od 30 do 60% populacji ówczesnego Starego Świata., Faza cofających się epidemii chorób zakaźnych i pasożytniczych Druga faza przejścia epidemiologicznego jest jednocześnie tożsama z drugą fazą przejścia demograficznego. Dzięki zwiększonej dostępności do leków poprawie ulegają warunki sanitarne, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia współczynnika zgonów. Ponadto rzadko wybuchające epidemie znacznie zmniejszają jego wahania., Faza dominacji chorób zwyrodnieniowych i cywilizacyjnych Trzecia faza przejścia epidemiologicznego jest związana z trzecią fazą przejścia demograficznego. Współczynnik zgonów jest coraz niższy, jednakże zmianie ulega struktura zgonów według przyczyn. Głównymi przyczynami zgonów ludności są w tej fazie choroby zwyrodnieniowe i cywilizacyjne - choroby układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze), układu oddechowego (np. alergia), cukrzyca, nowotwory, Alzheimer czy Parkinson. Są one związane z nieodpowiednim stylem życia, dietą, dymem papierosowym czy zanieczyszczeniami powietrza. O ile w poprzednich fazach duża umieralność dotyczyła zarówno osób młodych, jak i starszych, o tyle, począwszy od tej fazy, choroby te dotykają w większości ludzi w średnim wieku i osób starszych. opis WCAG Parkinson to choroba układu nerwowego. Dotyczy najczęściej osób od 40. do 60. roku życia. Objawami tej choroby jest między innymi spowolnienie ruchowe, jak i opóźnienie procesów psychicznych. Mimo leczenia, prowadzi do inwalidztwa., Faza cofania się chorób zwyrodnieniowych i cywilizacyjnych Czwarta faza przejścia epidemiologicznego jest związana z czwartą fazą przejścia demograficznego. Współczynnik zgonów maleje w małym tempie w związku z niemożnością eliminacji części zgonów - spowodowanych chorobami zwyrodnieniowymi i cywilizacyjnymi. Choroby te nadal dominują w strukturze zgonów według przyczyn, jednakże ich procent zmniejsza się., Faza powrotu chorób zakaźnych i pasożytniczych Piąta faz przejścia epidemiologicznego różni się tym od fazy czwartej, że oprócz dużej roli chorób zwyrodnieniowych i cywilizacyjnych w strukturze zgonów zaczynają pojawiać się także epidemie chorób zakaźnych wywołane zaprzestaniem szczepień ochronnych. Wpływa to na wahanie współczynnika zgonów, który utrzymuje się na bardzo niskim poziomie (najniższym spośród wszystkich faz). Co prawda, współczesnych ognisk chorób zakaźnych i pasożytniczych w krajach wysoko rozwiniętych nie można nazwać mianem epidemii, ponieważ nie prowadzą one do znaczącego podwyższenia śmiertelności. opis WCAG Wirus Ebola. Gorączka krwotoczna wywołana przez wirus Ebola zebrała najkrwawsze żniwo w Afryce Zachodniej. Jednakże wiele ognisk zapalnych odnotowano także w Europie - jeszcze kilka lat temu. opis WCAG Niedawno odnotowano zwiększoną zachorowalność na odrę. Powodem mogą być kontrowersje wokół słuszności szczepień ochronnych.
Źródło: 1. domena publiczna, commons.wikimedia.org, 2. domena publiczna, commons.wikimedia.org, 3. CDC, domena publiczna, commons.wikimedia.org, 4. CDC, licencja: CC BY 2.0, flickr.com.

Warianty przejścia epidemiologicznego

Istnieją trzy wersje modelu przejścia epidemiologicznego (według Omrana): klasyczna, przyspieszona i opóźniona (współczesna). Pierwsza z nich dotyczy krajów Europy Zachodniej i polega na stałym przejściu od wysokiej umieralności (powyżej 30‰) i wysokiej rozrodczościrozrodczośćrozrodczości (współczynnik urodzeń powyżej 40‰) do niskiej umieralności i niskiej rozrodczości (odpowiednio wskaźnik zgonów 10‰ i wskaźnik urodzeń 20‰). Model przyspieszony dotyczy zwłaszcza Japonii. Dwie pierwsze fazy następują po sobie nieco później, lecz przejście do każdej kolejnej fazy następuje znacznie szybciej. Natomiast model opóźniony (współczesny) występuje w wielu krajach rozwijających się. Społeczeństwa te wciąż znajdują się w II–III fazie, a na wysokim poziomie jest w szczególności umieralność okołoporodowa.

Słownik

choroby cywilizacyjne
choroby cywilizacyjne

schorzenia związane z ujemnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

choroby pasożytnicze
choroby pasożytnicze

liczna grupa chorób wywoływanych przez żywe organizmy żyjące i rozwijające się kosztem gospodarza
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

choroby zakaźne
choroby zakaźne

choroby ludzi, zwierząt i roślin wywoływane przez bakterie, wirusy, grzyby i biologicznie czynne substancje przez nie wytwarzane
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

choroby zwyrodnieniowe
choroby zwyrodnieniowe

choroby związane ze zwyrodnieniami (zmiana patologiczna powstała w komórkach, tkankach lub narządach żywych organizmów)
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

epidemia
epidemia

pojawienie się wśród ludności danego terenu dużej liczby zachorowań na określoną chorobę
Indeks dolny Źródło: SJP PWN Indeks dolny koniec

epidemiolog
epidemiolog

specjalista w dziedzinie epidemiologii (nauki zajmującej się badaniem czynników i warunków związanych z powstawaniem i szerzeniem się epidemii)
Indeks dolny Źródło: SJP PWN Indeks dolny koniec

pandemia
pandemia

epidemia obejmująca swym zasięgiem bardzo duże obszary 
Indeks dolny Źródło: SJP PWN Indeks dolny koniec

rozrodczość
rozrodczość

współczynnik urodzeń (stosunek liczby urodzeń do liczby ludności w danym miejscu i czasie, wyrażany najczęściej w promilach)

śmiertelność/umieralność
śmiertelność/umieralność

współczynnik zgonów (stosunek liczby zgonów do liczby ludności w danym miejscu i czasie, wyrażany najczęściej w promilach)