Planowanie, a następnie prowadzenie badań, nie jest przedsięwzięciem łatwym. Jest to działanie rozłożone na etapy, dlatego bardzo ważna jest kolejność podejmowanych czynności.

Etap 1 – sformułowanie celu badań i hipotezy badawczej

Na początku musisz mieć pomysł na badanie, zastanowić się, czego chcesz się dowiedzieć. Czy chcesz poznać strukturę środowiska swojego regionu albo cechy jego poszczególnych komponentów? A może interesują Cię zagadnienia związane z użytkowaniem terenu i ich zmianami w czasie albo chcesz poznać zagrożenia środowiska i zidentyfikować ich źródła? Może interesują Cię także opinie mieszkańców na temat jakości życia w regionie i problemy z tym związane? Zagadnień, którymi możesz się zająć, jest bardzo wiele, nie sposób je wszystkie wymienić. Ważne jest, aby na początku wyraźnie i szczegółowo określić cel prowadzonych badań. W przeciwnym razie nie będziesz wiedzieć, jakie dane masz zgromadzić i jakimi metodami możesz je pozyskać. Należy także sformułować hipotezę badawcząhipoteza badawczahipotezę badawczą, którą w trakcie prowadzonych badań potwierdzisz lub jej zaprzeczysz. Przykładowo prowadząc badania dotyczące zagrożenia środowiska, możesz przyjąć na podstawie dostępnych materiałów i swojej wiedzy, że środowisko w Twoim regionie jest zagrożone przez emisje zakładów przemysłowych. Dalsze działania, w tym dobór metod badawczych, prowadzisz tak, żeby tę hipotezę móc zweryfikować, potwierdzić ją lub jej zaprzeczyć. Dla ułatwienia możesz także sformułować pytania badawczepytania badawczepytania badawcze, które pozwolą Ci rozwiązywać cząstkowe problemy. Mogą być one ogólne lub szczegółowe, nie warto tworzyć zbyt szczegółowych pytań badawczych i zwiększać ich liczby, ponieważ w toku dalszej analizy możesz mieć trudności z powiązaniem wszystkich uzyskanych odpowiedzi.

Etap 2 – analiza istniejących materiałów źródłowych

Może się okazać, że ktoś przez Tobą zainteresował się wybranym przez Ciebie problemem i przeprowadził na ten temat badania albo istnieją na ten temat dane w dostępnych bazach. Musisz to sprawdzić, ponieważ wyniki innych badań pozwolą Ci zweryfikować poprawność i wiarygodność rezultatów Twojej pracy albo umożliwią stwierdzenie zmian zachodzących w czasie i przestrzeni. Poza tym dane zgromadzone w różnych bazach i systemach informacji przestrzennej, mapy tematyczne, materiały źródłowe i publikacje umożliwią Ci zastosowanie metod pośrednich zbierania informacji geograficznej. Warto więc zebrać informacje pozwalające określić:

• Czy prowadzono dotychczas badania na podejmowany temat?

• Gdzie prowadzono te badania? Jakie metody wykorzystano?

• Jakie były wyniki i wnioski?

Etap 3 – ustalenie skali i szczegółowości badań

Ważną sprawą jest, jak duży teren chcesz objąć badaniami – czy ma to być najbliższa okolica Twojego domu lub szkoły, czy też większy obszar, np. gminy. Wpływa to bowiem na dobór metod badawczych i rodzaj danych, jakie uzyskasz w wyniku ich zastosowania. Jeżeli interesuje Cię najbliższa okolica, możesz przeprowadzić pomiarypomiarpomiary i obserwacjeobserwacjaobserwacje terenowe, np. badania ankietowe, wywiady czy też obserwacje i instrumentalne pomiary cech poszczególnych komponentów środowiska (gleb, form rzeźby, klimatu lokalnego, wód powierzchniowych itp.). Jeżeli jednak planujesz objąć badaniami większy teren, nie dasz rady przeprowadzić badań samodzielnie. Wtedy lepiej skorzystaj z istniejących danych zgromadzonych w różnych bazach, w systemach informacji przestrzennej, z map tematycznych, materiałów źródłowych i publikacji.

Etap 4 – dobór odpowiednich metod badań, technik i narzędzi badawczych

Do celu badań i skali przestrzennej powinny być dobrane odpowiednie metody badawcze. Tylko wtedy wyniki uzyskane przy ich wykorzystaniu będą wiarygodne.   Do dyspozycji masz ogromny zbiór metod bezpośrednich i pośrednich, ilościowych i jakościowych. Możesz zbierać dane dotyczące interesującego Cię zagadnienia poprzez pomiar, obserwację, monitoring, wywiad czy ankietę. Możesz też skorzystać z różnych udostępnionych źródeł informacji i danych zgromadzonych w tematycznych bazach danych i systemach informacji przestrzennej. Ważną częścią tego etapu jest więc:

• ustalenie źródła danych,

• ustalenie sposobu pozyskiwania danych,

• opracowanie instrukcji postępowania, zwłaszcza jeżeli nie wykonujesz badań samodzielnie tylko w większej grupie uczestników,

• opracowanie formularzy lub kwestionariuszy wykorzystywanych do gromadzenia danych,

• ustalenie metody gromadzenia danych,

• określenie zasad kontroli prawidłowości zebranych danych.

Staraj się jednak nie pozyskiwać i nie gromadzić zbyt dużej ilości informacji. Zgromadź i wykorzystaj tylko te, które rzeczywiście są Ci potrzebne do realizacji celu badań. Poza tym oceń realnie, które metody (z grupy przydatnych) możesz zastosować, a które nie. Jeżeli np. planujesz zbadać zanieczyszczenie powietrza, prawdopodobnie nie będziesz mieć do dyspozycji aparatury pomiarowej, którą dysponują służby ochrony środowiska. Zamiast tego możesz przeprowadzić obserwacje bioindykacyjneobserwacje bioindykacyjneobserwacje bioindykacyjne (np. skala porostowaskala porostowaskala porostowa), które także dostarczą Ci potrzebnych, choć nie tak szczegółowych informacji.

R1ATcRj5tbnug

Schemat przedstawia źródła wiedzy geograficznej. Metody bezpośrednie to obserwacja, pomiar, monitoring, wywiad, kwestionariusz oraz ankieta. Metody pośrednie to mapy, książki i czasopisma, GPS Global Positioning System, GIS Geographic Information System, zestawienie statystyczne, rysunki, fotografie i inne materiały z zakresu geografii.

Etap 5 – opracowanie harmonogramu badań

Ustalenie harmonogramu badań przed ich rozpoczęciem porządkuje całą procedurę badawczą i ogranicza ryzyko uzyskania niemiarodajnych danych. Jeżeli zdasz się na przypadek, może okazać się, że nie uzyskasz reprezentatywnych i wiarygodnych wyników. Ma to szczególne znaczenie w przypadku pomiarów i obserwacji terenowych, które powinno się prowadzić w określonych sezonach (np. badań gleb i roślinności nie prowadzi się w sezonie zimowym). Podobne ryzyko istnieje, gdybyś np. metodą ankietową chciał zbadać, jakie – w opinii turystów – walory turystyczne występują w Twoim regionie i przeprowadził badania w sezonie, kiedy ruch turystyczny okresowo zamiera (np. późną jesienią). Szansa, że w grupie respondentów znajdą się turyści, jest wtedy bardzo mała. Pamiętaj też, że niektóre badania wymagają powtórzenia w różnych sezonach – są to np. badania atrakcyjności krajobrazu, który zmienia się w poszczególnych porach roku, albo badania stanu wód.

Etap 6 – prowadzenie badań

Wiesz już, co chcesz zbadać, jakie dane należy pozyskać, jakimi metodami i w jakim czasie. Teraz możesz już przystąpić do realizacji zaplanowanych badań. Pamiętaj, żeby trzymać się ściśle harmonogramu i stosować metody badawcze zgodnie z ich przeznaczeniem. Zachowuj dokumentację przeprowadzonych badań – druki, kwestionariusze, formularze – i na bieżąco wprowadzaj dane do bazy stworzonej na potrzeby badań. Z uwagi na to, że nie wszystko da się przewidzieć na etapie planowania badań, jeżeli zajdzie taka konieczność, możesz wprowadzać zmiany i modyfikacje dotyczące przebiegu prac terenowych i zakresu elementów uwzględnionych w bazach danych.

Etap 7 – opracowanie wyników

Przedostatnim etapem badań jest dokonanie opisu i dyskusja wyników przeprowadzonych badań. Opis stanowi sprawozdanie z przeprowadzonych działań służących realizacji celu badań i odpowiedzi na pytania badawcze wraz z objaśnieniem, które analizy co oznaczają i w jakim celu zostały przeprowadzone. W opisie należy uwzględnić także wszelkie odstępstwa od wstępnie zaplanowanego harmonogramu badań i ewentualne zmiany w stosowanych metodach. Oprócz opisu uzyskane wyniki możesz przedstawić w formie graficznej (szkice, wykresy, mapy, tabele). Warto też porównać uzyskane wyniki z danymi z materiałów źródłowych i prac innych autorów. Na przykład wyniki obserwacji bioindykacyjnych możesz skonfrontować z wynikami pomiarów zanieczyszczeń powietrza prowadzonych przez służby ochrony środowiska.

Etap 8 – formułowanie wniosków

Na koniec należy sformułować wnioski. Uwaga, nie pomyl ich z wynikami! Wnioski są uogólnieniem wyników, pozwalającym wskazać prawidłowości związane z danym zjawiskiem lub procesem, który podlegał badaniu. Przykładowo, wynikiem jest konkretny, procentowy udział poszczególnych odpowiedzi w ankiecie. Wnioskiem będzie natomiast określenie ogólnych preferencji respondentów, dotyczących tematu ankiety, wynikających ze wszystkich udzielonych w ankiecie odpowiedzi. We wnioskach należy również określić, czy postawiona wcześniej hipoteza została potwierdzona czy też nie. Nie próbuj jednak za wszelką cenę jej potwierdzić. Uwaga, zarówno wynik pozytywny, jak i negatywny, jeśli jest poparty uzyskanymi w toku badań danymi, jest merytorycznie prawidłowy. We wnioskach możesz też zawrzeć informacje dotyczące np. konieczności modyfikacji stosowanych metod albo perspektywy dalszych badań.

Słownik