Przeczytaj
Z żądzy zysku
Wiek XIX to okres ekspansji kolonialnej państw europejskich. Do dziś w wielu regionach świata są odczuwalne jej skutki. Obecne stosunki polityczne, gospodarcze i społeczne na świecie w dużej części są skutkiem kolonializmu. Polityka podboju i eksploatacji gospodarczej państw pozaeuropejskich odbywała się zazwyczaj kosztem ludności miejscowej. Ta ostatnia była w większości przypadków spychana do roli taniej siły roboczej, pozbawiona praw politycznych i poddawana silnym wpływom zachodnich instytucji, praw i zwyczajów sprzecznych z rodzimymi tradycjami, wierzeniami i stylem życia.
W wielu koloniach dochodziło też do eksterminacji miejscowej ludności. Ludy praktykujące sprzeczne z europejskimi zwyczaje czy wyznające odmienny światopogląd uznawano za „gorsze” i „niższe”. Stąd zaś już blisko było do tego, aby stały się one przedmiotem ludobójczych działań Europejczyków. W wyniku polityki eksterminacji radykalnie zmniejszyła się populacja m.in. ludów San (Buszmenów) i Hotentotów w Afryce Południowej, Aborygenów w Australii czy ludów zamieszkujących podbijane przez Rosjan tereny Syberii i Azji Centralnej. Przejaw wielkiej brutalności polityki kolonialnej stanowią rządy króla Belgów, Leopolda II, w Kongo. Władca ten uchodził za filantropa i cieszył się powszechnym szacunkiem w Europie. Do wyznawanych przez siebie zasad nie stosował się jednak w podległej mu kolonii afrykańskiej. Miejscowa ludność była poddawana morderczemu wyzyskowi i zmuszana do niewolniczej pracy, a wszelki opór tłumiono w sposób niezwykle krwawy. W ciągu zaledwie 30 lat zginęło w Kongu od 5 do 15 mln ludzi. Jest to jedna z najciemniejszych kart europejskiego kolonializmukolonializmu i jedna z najmniej zbadanych.
Wyjaśnij symboliczny przekaz karykatury.
BurowieBurowie i ich państwa
Jednym z największych konfliktów kolonialnych, który wstrząsnął opinią publiczną w Europie, były wojny burskie na południu Afryki. Stanowią one kolejny przykład eksterminacji miejscowej ludności prowadzonej przez państwa kolonizujące.
Burowie (zwani też Afrykanerami) byli holenderskimi chłopami, którzy w połowie XVII w. osiedlili się w okolicach Przylądka Dobrej Nadziei. Byli to ludzie religijni, praktykujący kalwinizm, pragnący żyć w zgodzie z tradycją, w jedności z naturą i z Bogiem. Utrzymywali się z rolnictwa i hodowli, posługiwali się językiem holenderskim lub własnym, zwanym afrikaans, powstałym na bazie holenderskiego. Gdy na początku XIX w. Afryka Południowa znalazła się pod zwierzchnictwem Wielkiej Brytanii, zaczęli do niej napływać także osadnicy brytyjscy. Stanowili oni mniejszość wśród miejscowej ludności i zachowywali wobec niej odrębność.
W 1835 r. Burowie, chcąc żyć z dala od Brytyjczyków, postanowili opuścić dotychczasowe siedziby i wyruszyli w Wielką Wędrówkę, zwaną Wielkim TrekiemWielkim Trekiem. Ich celem było utworzenie państwa dalej na północ od Kolonii Przylądkowej. Nowe obszary zdobywano w drodze krwawych wojen z ludnością miejscową (ludami San, Hotentotami, ludami Bantu, a zwłaszcza z ZulusamiZulusami). W połowie XIX w. Burowie założyli dwie republiki: Oranię i Transwal. W nowo powstałych państwach panowała segregacja rasowa: biali przybysze izolowali się od czarnoskórej ludności miejscowej i zakazywali bliższych kontaktów z nią.
Opisz na podstawie powyższego przedstawienia, w jaki sposób przemieszczali się Burowie w poszukiwaniu nowych siedzib.
Diamenty i złoto
Diament to bardzo rzadki minerał, który znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach. Niegdyś był szczególnie ceniony jako materiał wykorzystywany w jubilerstwie do wyrobu biżuterii. Oszlifowany diament staje się brylantem. Jedne z największych złóż tego minerału znajdują się w Afryce Południowej.
Czy zdjęcie przedstawiające królową angielską ma charakter oficjalny? Zwróć uwagę na strój.
Pierwsze złoża w na południu Afryki odkryto w połowie lat 60. XIX w. i od tej pory rozpoczęła się na tym obszarze prawdziwa gorączka diamentów. Szczególnie zainteresowani eksploatacją kopalni byli Brytyjczycy. W 1877 r. zbrojnie zajęli burskie republiki Transwal i Oranię, gdzie w tym czasie również odkryto złoża tego cennego surowca. Burowie rozpoczęli w 1880 r. zbrojne powstanie pod wodzą Paula Krugera.
Niewielkie konne oddziały farmerów, uzbrojonych i znakomicie znających teren, pokazały przewagę w starciu z siłami Korony Brytyjskiej. Traktat kończący tzw. I wojnę burską (1880–1881) gwarantował republikom burskim niezależność w zamian za formalne uznanie zwierzchnictwa Korony.
Ta sytuacja nie trwała jednak długo. Wkrótce odkryto kolejne złoża diamentów i do republik burskich zaczęli w coraz większej liczbie napływać osadnicy z Europy (głównie Brytyjczycy), zwani uitlanders. Stosunki między nimi a Burami nie układały się najlepiej, tym bardziej że władze podsycały wzajemną niechęć. Burowie obawiali się też dominacji przybyszy w swoim państwie. Kolejny konflikt wisiał w powietrzu.
Wielkie rozstrzygnięcie
W 1899 r. Burowie sprowokowani przez Brytyjczyków wypowiedzieli wojnę Koronie, rozpoczynając tym samym tzw. II wojnę burskąII wojnę burską. Głównym terenem walk stał się Natal, kolonia w południowo‑wschodniej Afryce. W początkowym okresie wojny Burowie odnosili zwycięstwa nad przeciwnikiem, zmuszając go do wycofania się z zajmowanych terytoriów. Szybko jednak ulegli zdecydowanej przewadze liczebnej oraz militarnej Brytyjczyków i zostali rozgromieni w bitwie pod Paardebergiem w 1902 roku.
Opisz, jak wyglądał oddział Burów walczący z Anglikami. Czy przypominają oni żołnierzy regularnej armii?
Po klęsce Burowie nie złożyli broni, ale zaczęli stosować taktykę walki partyzanckiejwalki partyzanckiej. Brytyjczycy, dążąc do stłumienia oporu, odwoływali się do bardzo brutalnych metod. Schwytanych partyzantów rozstrzeliwano na miejscu, palono farmy i niszczono pola uprawne. Zasieki z drutu kolczastego umieszczone na rozległych obszarach sawanny utrudniały ruchy oddziałom partyzanckim. Ludność burską zaczęto wysiedlać i zamykać w obozach koncentracyjnychobozach koncentracyjnych. Zginęło w nich (najczęściej z powodu głodu) ok. 30 tys. osób, głównie kobiet, starców i dzieci. Jeżeli burski mężczyzna walczył w szeregach partyzanckich przeciwko Brytyjczykom, to jego żona i dzieci, które trafiły do obozu, otrzymywały tak małe racje żywnościowe, że nie były w stanie przeżyć.
Jak myślisz, w jakim celu?
Pobyt w obozie koncentracyjnym tak wspominała ocalała Hester Johanna Maria Uys:
Postawili dla nas namioty dzwonowe, jeden obok drugiego. Jak okiem sięgnąć, setki okrągłych namiotów. […] Spaliśmy na gołej ziemi. Bez pościeli, bez poduszek, tylko koce z wozu. Bardzo padało. Na początku nie wiedzieliśmy, że podczas burzy musimy poluzować liny namiotu. Przemoczyliśmy się. […] O dziewiątej wszystkie światła musiały być zgaszone. Strażnicy kopali i bili kobiety, jeśli nie wykonywały ich rozkazów. Byliśmy posłuszni. […] Dostaliśmy kartki żywnościowe i stanęliśmy w kolejce po jedzenie. Mamy mięso, cukier, mączkę, mleko skondensowane. Mięso było schłodzone. Nawet po ugotowaniu miało w sobie kawałki lodu. […] Wodę przywożono z rzeki furmanką. Każdego ranka staliśmy w kolejce, aby napełnić nasze wiadra. Zawsze brakowało nam wody. […] Ludzie ginęli jak szczury. Wozy jeździły pomiędzy rzędami namiotów, aby zabrać zmarłych. Codziennie odbywały się pogrzeby.
Cytat za: artykuł Boer girl's memories of the war, tekst dostępny online: erroluys.com, tłum. K. Stojek-Sawicka.
Opisz warunki, jakie panowały w obozach koncentracyjnych w Afryce Południowej.
W 1902 r. ostatnie oddziały burskie skapitulowały. Transwal i Orania straciły niepodległość i zostały wcielone do imperium brytyjskiego. Po połączeniu w 1910 r. z Krajem Przylądkowym i Natalem utworzyły dominium pod nazwą Związek Południowej Afryki. W życiu politycznym, społecznym i ekonomicznym nadal ważną rolę odgrywała ludność pochodzenia burskiego, a sam kraj na długie lata stał się obszarem silnej segregacji rasowej.
Oceń, w jaki sposób Irlandczycy odnieśli się do klęski Burów.
Słownik
(łac. dominium – panowanie) terytorium cieszące się autonomią, forma pośrednia między suwerennym państwem a zależną kolonią; dominia tworzyła Wielka Brytania na terytoriach, gdzie dominowała ludność wywodząca się od europejskich osadników
(z jęz. niderlandzkiego boer – chłop, rolnik, farmer) ludność pochodzenia m.in. niderlandzkiego, niemieckiego, o wyznaniu protestanckim, która w XVI i XVII w. osiedliła się na obszarze Afryki Południowej; w XIX w. była stamtąd wypierana przez Brytyjczyków
lud afrykański z rodziny Bantu zamieszkujący tereny Afryki Południowej (okolice Natalu); w XIX w. toczyli z Burami i Brytyjczykami walki o terytoria; tradycyjnie zajmowali się hodowlą, zbieractwem i pasterstwem
wędrówka Burów z Kolonii Przylądkowej w kierunku południowo‑wschodnim i południowo‑zachodnim w poszukiwaniu nowych siedzib w latach 30. i 40. XIX w.; migrację spowodowała agresywna i dyskryminacyjna polityka Brytyjczyków
(z ang. colonialism od łac. colonia – osada rolnicza, od colonus – rolnik) polityka państw europejskich polegająca na utrzymywaniu w zależności politycznej i ekonomicznej państw słabiej rozwiniętych na kontynencie azjatyckim i afrykańskim; rozwinęła się w XIX w.
konflikt zbrojny między Burami a Wielką Brytanią w latach 1880–1881, zakończony układem, na mocy którego Transwal zachował niepodległość, ale kontrolę nad polityką zagraniczną przekazał Wielkiej Brytanii
konflikt zbrojny między republikami burskimi Transwalem i Oranią a Wielką Brytanią w latach 1899–1902, zakończony inkorporacją republik do Korony
miejsce przetrzymywania w trudnych warunkach dużej grupy osób uznawanych za niewygodnych dla władz lub represjonowanych
forma walki polegająca na stosowaniu różnych metod działań nieregularnych, takich jak przygotowanie zasadzek, ataków z ukrycia, wykorzystująca poparcie ludności cywilnej; różni się tym od tradycyjnego prowadzenia działań bojowych, że nie dochodzi do otwartych bitew i nie występuje regularna armia
sposób prowadzenia działań wojennych polegający na niszczeniu wszystkiego, co może być wykorzystane przez stronę przeciwną, np. budynków mieszkalnych, budynków użyteczności publicznej, zakładów przemysłowych
Słowa kluczowe
wojny burskie, kolonializm, obozy koncentracyjne, świat w drugiej połowie XIX w. świat na początku XX w.
Bibliografia
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, PWN, Warszawa 2008.
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.