Zbrojenia

R1A9btd1bZmnj1

Zdjęcie przedstawia żołnierza, który strzela z karabinu.

Z natury rzeczy najbardziej istotnym zagrożeniem od wieków pozostawał rozwój zbrojeń, rodzący nieodmienną pokusę „przetestowania” broni w warunkach prawdziwej wojny (np. wojna domowa w Hiszpanii i zaangażowanie III Rzeszy oraz ZSRS). Czasem militarna potęga stawała się wiodącą ideologią państwa, jak miało to miejsce w Prusach w XIX wieku czy w Niemczech i Japonii dwudziestolecia międzywojennego. Obecnie coraz częściej spotkać się można ze stwierdzeniem, że o znaczeniu państwa decydują banki, a nie armie. Jednak siła militarna wciąż pozostaje jednym z zasadniczych elementów polityki zagranicznej. Wydatki na zbrojenia systematycznie spadały po zakończeniu zimnej wojnyzimna wojnazimnej wojny, lecz w ostatnich latach obserwuje się trend odwrotny (np. naciski prezydenta USA Donalda Trumpa na członków NATO).

Ich rzetelne porównanie sprawia sporo kłopotów. Można bowiem przedstawić ich wielkość w liczbach bezwzględnych, per capita lub jako procent produktu krajowego brutto.

W porównaniu z latami przypadającymi na koniec zimnej wojny obecnie wydatki na zbrojenia spadły o około jedną trzecią. Dotyczy to przede wszystkim długoletnich liderów wyścigu zbrojeń – Stanów Zjednoczonych i ZSRS/Rosji. Stany Zjednoczone inwestują przede wszystkim w system obrony przeciwrakietowej i technologię nieatomową, Rosja zaś – w broń atomową: jednogłowicowe rakiety międzykontynentalne niewykrywalne przez najnowocześniejsze systemy obrony.

Wzrastają natomiast wydatki na zbrojenia w Afryce. Jednym z państw o najwyższych wydatkach tego typu na początku XXI wieku była Erytrea, która przeznaczała na zbrojenia aż 20,9% PKB (w 1999 r. – 34,4%; od 2003 r. brak danych). Niepokojące jest zwłaszcza to, że wzrost wydatków następuje przede wszystkim w państwach o niedemokratycznym ustroju (np. Korea Północna). Należy przy tym pamiętać, że sam potencjał militarny nie stanowi o bezpieczeństwie danego państwa. Miarą zagrożenia jest dopiero różnica w tych potencjałach.

Handel bronią

Poważnym problemem międzynarodowym jest handel bronią. W czołówce eksporterów od wielu lat nieodmiennie plasują się USA, ZSRS/Rosja, Wielka Brytania, Francja. Ostatnio dołączyły również Niemcy. Co ciekawe, bardzo aktywnym eksporterem broni jest również neutralna Szwajcaria. Głównymi importerami pozostają Arabia Saudyjska, Tajwan, Egipt, Turcja. Jak podaje Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem: 100 największych firm produkujących broń w 18 państwach OECDOrganizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)OECD i niektórych państwach rozwijających się sprzedało w 1999 r. broń wartości 157 mld USD, co stanowi wzrost o 16 mld USD w porównaniu z 1998 r.*1*.

Trzeba przy tym uwzględnić fakt, że znaczną część udziału w światowym handlu bronią ma handel nielegalny, którego nie ujmują żadne statystyki. Jego istnienie dowodzi, jak martwe są zapisy porozumienia Wassenaarporozumienie Wassenaarporozumienia Wassenaar (1995) o kontroli handlu bronią.

Podobnie martwe pozostają porozumienia o nieproliferacjinieproliferacjanieproliferacji broni niekonwencjonalnej. Według oficjalnych i nieoficjalnych danych coraz więcej państw dysponuje bombą atomową lub pracuje nad jej stworzeniem. Są wśród nich między innymi Stany Zjednoczone, Rosja, Wielka Brytania, Francja, Chiny, Indie, Pakistan, Izrael, Iran, Korea Północna.

RTkjsDXMts4yD1

Zdjęcie przedstawia podłużny kłąb dymu nad chmurami, który kształtem jest podobny do grzyba.

W czasie zimnej wojny świat wielokrotnie stawał na krawędzi wojny nuklearnej. W czerwcu 2006 roku światowe media alarmowały o próbie startu rakiety dalekiego zasięgu Taepodong‑2, jaką przeprowadziła Korea Północna. Stany Zjednoczone odpowiedziały natychmiastową groźbą o „podjęciu odpowiednich środków”, jeśli ich terytorium zostanie w jakikolwiek sposób naruszone. Nie powstrzymało to Kim Dzong Ila przed przeprowadzeniem kolejnych prób w lipcu oraz październiku tego samego roku. Słowa Stanisława Lema nadal więc mogą być ostrzeżeniem przed realnym niebezpieczeństwem:

O ile naturalnym ograniczeniem w przypadku programu badań nuklearnych są jego wysokie koszty, o tyle broń chemiczna i biologiczna dostępna jest dla każdego potencjalnego agresora. Badań tych nikt właściwie nie kontroluje. Bardzo często prowadzone są pod pozorem rozwoju biotechnologii. Bronią biologiczną i chemiczną chętnie posługują się terroryści, co sprawia, że jest ona jednym z poważniejszych zagrożeń dla współczesnego świata.

Problemy demograficzne

RYlxSZQxuDSO31

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi.

Kolejnym potencjalnym czynnikiem konfliktogennym są przemiany demograficznedemografiademograficzne zachodzące obecnie na świecie. Od stuleci każdy gwałtowny wzrost demograficzny, przypadający na okres względnego dobrobytu, regulowany był na dwa sposoby: przez wojny lub epidemie. Spośród tych ostatnich powszechnie znana jest epidemia dżumy, jaka rozlała się po Europie w latach 1347–1352. W jej wyniku zmarło około 25 milionów osób. Przez Europę przetaczały się jednak wielokrotnie – tak wcześniej, jak i później – różnego rodzaju „zarazy” i „morowe powietrze”, które w naturalnie obniżały przeludnienie. Jeśli ten sposób zawodził, wszczynano wojny.

Analitycy przewidują ciągły wzrost populacji na świecie. Jedna z prognoz demografów mówi o 8 miliardach 472 milionach ludzi w 2025 oraz 10 miliardach w 2050 roku. Dodatkowym problem jest fakt nierównomiernego przyrostu ludności. Wskaźnik dzietności w krajach najuboższych wynosi 5,8, natomiast w krajach rozwiniętych – 1,7. Tendencja ta będzie się pogłębiać. W 2050 roku udział Europy w populacji światowej spadnie według przewidywań do 7,2%, Ameryki Północnej – do 4,8%, Azji – do 57,5%, natomiast w przypadku Afryki wzrośnie do 21,3%. Skutkiem nierównomiernego przyrostu naturalnego będzie kolejna wielka wędrówka ludów. Jest prawdopodobne, że zjawisku temu towarzyszyć będą wojny, podobnie jak na przełomie starożytności i średniowiecza.

Współczesna fala migracji, tej legalnej i tej nielegalnej, osiąga coraz większe rozmiary. Budzi to niechęć obywateli „migracyjnych rajów”, obawiających się o własny dobrobyt, bezpieczeństwo i tożsamość kulturową. Restrykcyjna polityka wobec imigrantów zwykle przyczynia się do zaostrzenia napięć, jak pokazał to przykład Francji z początku 2006 roku.

RisCJedPks1gT

Zdjęcie przedstawia dwóch chłopców. Chłopcy mają brudne twarze. Za nimi znajdują się namioty oraz słup ciemnego dymu.

Z rosnącą liczbą ludności związana jest kwestia tzw. zdolności do dźwigania globu ziemskiego, czyli zdolności do zapewnienia ilości surowców wystarczającej, by ludzkość mogła przetrwać. Nie sprawdziła się wprawdzie maltuzjańska mroczna wizja powszechnego głodu przy wzrastającej w tempie geometrycznym liczbie ludności. Od 1950 roku światowa produkcja żywności zwiększyła się trzykrotnie, a liczba ludności wzrosła 2,2 razy. Nie oznacza to jednak, że żywności wszędzie jest pod dostatkiem i że groźba głodu, niosąca za sobą groźbę wojen, została wyeliminowana.

Surowce naturalne

Ropa naftowa i gaz ziemny

Kraje OPECOrganizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC)OPEC są w posiadaniu 76,9% wszystkich złóż ropy, z czego na państwa Bliskiego i Środkowego Wschodu przypada 63,3%. Światowe rezerwy tych dwóch surowców szacuje się różnie. Z dużym przybliżeniem oblicza się, że średnio zasobów ropy naftowej powinno starczyć całemu światu na 41 lat. Zużycie w Stanach Zjednoczonych jest tak duże, że prognozy zakładają korzystanie tam z ropy zaledwie przez 11,3 roku. Podobna sytuacja jest w wypadku gazu ziemnego – dla świata powinno starczyć jego zasobów na 67 lat, dla Stanów Zjednoczonych – na 9,5 roku, dla Unii Europejskiej – na 14 lat.

RURX8AutwXs0O1

Zdjęcie przedstawia pompy ropy naftowej na polu.

W świetle tych danych kwestia bezpieczeństwa energetycznego urasta do najwyższej rangi. Z jednej strony państwa wysoko rozwinięte, aby zachować swoje znaczenie, muszą mieć zapewnione stałe dostawy energii. Z drugiej strony państwa, na terenie których leżą złoża surowców energetycznych, mają świadomość swej przewagi i nie wahają się jej wykorzystać, stawiając polityczne żądania. Klasycznym przykładem takiej zależności był szok naftowy, będący odpowiedzią państw eksportujących ropę na wojnę Yom Kippur i na poparcie Izraela przez USA. W 2006 roku z podobnego straszaka skorzystał Iran, grożąc, że jakiekolwiek sankcje nałożone na to państwo pociągną za sobą wzrost cen baryłki ropy. Irański minister Kazem Vaziri‑Hamaneh powiedział wówczas w wystąpieniu telewizyjnym, że ropa naftowa jest jednym ze środków, które jego kraj może wykorzystać w walce o swoje prawa. Podkreślił, że świat potrzebuje energii i dlatego jakiekolwiek decyzje wobec Iranu, mogące skutkować niepokojem na rynku paliw, byłyby niedorzeczne.

Woda

Jednym z 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ jest zapewnienie wszystkim ludziom dostępu do wody i warunków sanitarnych przez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi. Mimo to ponad miliard ludzi na świecie cierpi z powodu braku dostępu do czystej wody pitnej, a do roku 2025 nie będzie go miało aż 1,8 mld ludzi. Szacuje się, że do 2050 roku co najmniej co czwarta osoba na świecie będzie mieszkać w kraju dotkniętym chronicznym lub okresowym deficytem wody pitnej.

Brak wody jest poważnym problemem, jedną z głównych przyczyn głodu i niedożywienia na świecie. Susza dotyka jedne z najbiedniejszych rejonów świata, co jeszcze bardziej ogranicza możliwości samodzielnej produkcji żywności.

Oszczędność wody wiąże się z koniecznością wykształcenia pewnych nawyków.

Neokolonializm

Na dziedzictwo kolonializmu i neokolonializmneokolonializmneokolonializm jako kolejny czynnik konfliktogenny zwrócił uwagę Boutros Ghali, sekretarz generalny ONZ w latach 1992–1996. Kolonizatorzy pozostawili po sobie przede wszystkim wytyczone za pomocą linijki granice, nieuwzględniające podziałów etnicznych, geograficznych ani historycznych. Nadal pozostaje to główną przyczyną większości konfliktów byłych krajów kolonialnych. Dekolonizację przeprowadzono na zasadzie „wyjść, aby pozostać”. Według globalistów, dawnych kolonizatorów zastąpiły wielkie koncerny. Ujęcie takie jest zbyt radykalne, niemniej pamiętać należy, że zadłużenie byłych kolonii, zwłaszcza w Afryce, wobec państw zachodnich jest jednym z głównych problemów tych krajów. Złożony pozostaje problem edukacji. Szkoły przeważnie prowadzone są przez białych misjonarzy, mimowolnie lub celowo narzucających obcą kulturę. Inteligencja studiuje zwykle na zachodnich uniwersytetach.

Wymienione wyżej problemy pozostają głównie udziałem Afryki, która według B. Ghalego przeżywa jeden z najtrudniejszych, najsmutniejszych i najtragiczniejszych okresów swej historii*Leksykon problemów międzynarodowych, str. 118*.

Słownik