Przeczytaj
Fascynacja Orientem
Romantycy odkryli Wschód (inaczej Orient lub Lewant) dla siebie i dla literatury. U źródeł romantycznego orientalizmuorientalizmu leżały kryzys kultury europejskiej i sprzeciw wobec wzorców racjonalistycznych, powstanie u schyłku oświecenia nowych dyscyplin naukowych, takich jak filologie orientalne czy archeologia, a przede wszystkim liczne podróże. Przemawiająca do wyobraźni wschodnia egzotykaegzotyka zainspirowała licznych twórców epoki. Wśród pisarzy wykorzystujących obraz Wschodu można wymienić między innymi Johanna Wolfganga Goethego jako twórcę cyklu poetyckiego Dywan Zachodu i Wschodu, Lorda Byrona, autora wschodnich powieści poetyckich (m.in. Giaur, Korsarz), czy François‑René de Chateaubrianda, który opublikował Opis podróży z Paryża do Jerozolimy. W literaturze polskiej do najważniejszych dzieł o tematyce wschodniej należą liczne utwory Juliusza Słowackiego (m.in. Lambro, Arab, Ojciec zadżumionych), ale przede wszystkim Sonety krymskie Adama Mickiewicza – cykl 18 utworów napisanych pod wpływem wrażeń z podróży na Krym.
Orientalizm romantyczny wynikał z fascynacji opozycyjnym wobec zachodniego wzorcem kultury. Orient postrzegany był jako specyficzny, nieznany obszar cywilizacyjny. Zainteresowanie budziła tamtejsza przyroda. Objawiała ona swoją siłę, panowała nad tym, co stwarza człowiek. Dla Europejczyka, przekonanego do tej pory o wyższości cywilizacji nad naturą, było to nowe, intrygujące poznawczo doświadczenie. Romantycy patrzyli na człowieka Orientu jak na obcego – zarazem z lękiem i fascynacją. Obcy posiadał nieznaną Europejczykom mądrość, co pociągało romantyków (taką rolę u Mickiewicza odgrywa Mirza). Jednocześnie był nieodgadniony, tajemniczy, a nawet groźny.
Widok gór ze stepów KozłowaPIELGRZYM I MIRZA
PIELGRZYM
Tam!... czy Allah postawił ścianą morze lodu?
Czy aniołom tron odlał z zamrożonéj chmury?
Czy DiwyIndeks górny 11Indeks górny 11 z ćwierci lądu dźwignęli te mury,
Aby gwiazd karawanę nie puszczać ze wschodu?
Na szczycie jaka łuna!Indeks górny 22Indeks górny 22 pożar Carogrodu!
Czy Allah, gdy noc chylatIndeks górny 33Indeks górny 33 rozciągnęła buryIndeks górny 44Indeks górny 44,
Dla światów, żeglujących po morzu natury,
Tę latarnię zawiesił śród niebios obwodu?MIRZA
Tam? — Byłem: zima siedzi; tam dzioby potoków
I gardła rzek widziałem, pijące z jéj gniazda.
Tchnąłem, z ust mych śnieg leciał; pomykałem kroków,
Gdzie orły dróg nie wiedzą, kończy się chmur jazda,
Minąłem grom, drzémiący w kolebce z obłoków,
Aż tam, gdzie nad mój turban była tylko gwiazda.
To Czatyrdah!Indeks górny 55 66 Indeks górny koniec55 66PIELGRZYM
Aa!!
Stepy Kozłowa – Kozłów, małe miasteczko leżące na zachodnim wybrzeżu Krymu. Trzy mile od niego znajduje się zatoka Achmaczecka, która była wówczas pierwszą przystanią dla okrętów płynących z Odessy do Krymu. Cała ta przestrzeń aż po Tarkankut nazywa się „stepami Kozłowa” i z tych to stepów Mickiewicz ujrzał po raz pierwszy góry krymskie, pośród których najwspanialej zarysowuje się w formie namiotu Czatyrdah. (Rzętkowski, str. 172).
Konfrontacja stereotypów z rzeczywistością Lewantu prowadziła jednak nie tyle do zrozumienia tamtejszego człowieka, ile do zbudowania nowego stereotypu, który zdominował myślenie zachodnie na następne stulecie. W istocie człowiek Zachodu szukał na Wschodzie siebie samego i w egzotycznej przestrzeni znajdował odbicie własnych lęków, przesądów i nadziei. W sonetach Mickiewicza to przeżycia Pielgrzyma (alter ego poety) są najistotniejszym tematem cyklu.
Opis niecodziennych przeżyć i odmiennego świata wymagał szukania nowych środków wyrazu. Obrazowanie poetyckieObrazowanie poetyckie Mickiewicza opiera się na egzotyce językowych zapożyczeń, ale także na metaforycznym ujęciu otaczającej rzeczywistości, dzięki czemu krajobraz Krymu zmienia się w przestrzeń na poły realną, na poły zaś wizyjną.
Ałuszta w nocyRzeźwią się wiatry, dzienna wolnieje posucha,
Na barki Czatyrdahu spada lampa światówIndeks górny 77 Indeks górny koniec77,
Rozbija się, rozlewa strumienie szkarłatów
I gaśnie. Błędny pielgrzym ogląda się, słucha:Już góry poczerniały, w dolinach noc głucha,
Źródła szemrzą jak przez sen na łożu z bławatów,
Powietrze, tchnące wonią, tą muzyką kwiatów,
Mówi do serca głosem, tajemnym dla ucha.Usypiam pod skrzydłami ciszy i ciemnoty:
Wtem budzą mię rażące meteoru błyski,
Niebo, ziemię i góry oblał potop złoty!Nocy wschodnia! ty na kształt wschodniéj odaliskiIndeks górny 88 Indeks górny koniec88,
Pieszczotami usypiasz, a kiedym snu bliski,
Ty iskrą oka znowu budzisz do pieszczoty.
Ałuszta
Jedno z miejsc najrozkoszniejszych Krymu; tam już wiatry północne nigdy nie dochodzą, i podróżny w listopadzie szuka częstokroć chłodu pod cieniem ogromnych orzechów włoskich, jeszcze zielonych.
Krańcowy punkt południowego Krymu, leży Ałuszta u wstępu iście rajskiej doliny. Dwa okoliczne wąwozy stanowią jeden nieprzerwany ciąg ogrodów i winnic, urozmaiconych gdzieniegdzie grupami wysmukłych cyprysów i ogromnych włoskich topoli
. Dzisiejsza wieś Ałuszta stoi na gruzach zamku Alustan, zbudowanego w VI w. przez Justyniana I, i słynie z obfitości win i wybornych owoców (Rzętkowski, 183).
Poeta kreuje koloryt lokalnykoloryt lokalny świata Wschodu, a jednocześnie akcentuje siłę uczuć, jakie wzbudza ta obca przestrzeń. Podróży przez nieznany kraj towarzyszy tym samym podróż do swojego wnętrza i do nieznanych obszarów psychiki.
Słownik
(gr. eksotikos – daleki, cudzoziemski) wprowadzanie do utworu elementów nawiązujących do odległych krajów i kultur. W romantyzmie najczęściej nawiązywano do świata orientu i krajów arabskich (np. Algierii, Egiptu)
sposób konstruowania obrazu poetyckiego, wizja świata przedstawiona w utworze; obraz poetycki kształtuje się poprzez warstwę znaków językowych i ich znaczeń. Wyróżniamy kilka sposobów obrazowania: realistyczne, fantastyczne, przekształcające
(łac.oriens – wschód) powszechna w romantyzmie fascynacja Orientem (Wschodem)
obecność w utworze elementów charakterystycznych dla opisywanego kraju czy obszaru. Służy ukazaniu odmienności i egzotyki danego miejsca