Program Nowej Fali

RrcOmdXUeDLpF1

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi znajdujących się na fabrycznym placu. Na płocie widnieje napis: Uchwały (zasłonięty wyraz) prawem wszystkich Polaków.

W zakresie programu społeczno‑politycznego poetów Nowej Fali łączyły zaangażowanie w aktualną problematykę społeczną i krytyczny stosunek do ówczesnej rzeczywistości. Wiele nowofalowych tekstów, wskutek interwencji cenzury, nie trafiało do druku w pismach oficjalnego życia literackiego, a poeci tej grupy zamieszczali swe utwory w tzw. drugim obiegu. Przedstawicieli tego pokolenia łączyły przekonania o totalitarnym charakterze władzy i ustroju PRL, o absurdach i niewydolnościach ekonomicznych państwa, o politycznej opresji wobec obywateli. W szczególności dostrzegali oni rozziew pomiędzy oficjalną propagandąpropagandapropagandą, prezentującą PRL jako państwo rządzone przez klasę robotniczą i chłopską a realnymi warunkami życia i pracy większości społeczeństwa. Zauważali i piętnowali nierówności dochodów i praw pomiędzy uprzywilejowanymi kręgami (partią, milicją, kadrą wojskową) a pozostałymi grupami. Poddawali krytyce arogancję rządzących i ich bezwzględność wobec tych, których władza uznała za swych wrogów. Byli także wrażliwi na powszechne ubóstwo, poczucie niepewności i strach przed władzą. Negowali zideologizowaną, tandetną kulturę popularną, obnażali zafałszowanie oficjalnego przekazu o świecie w ocenzurowanych, podlegających pełnej kontroli mediach. Domagali się wolności, rozumianej jako nieograniczoność słowa i wyrażania poglądów.

Wśród przekonań estetycznych i literackich pokolenia dominował pogląd o konieczności zmiany sposobu opisywania otaczającej rzeczywistości. Nowa Fala postulowała bezkompromisowe zmaganie się w literaturze ze światem komunistycznego państwa, domagała się mówienia wprost – bezpośredniego obnażania prawdy o realiach świata PRL. Odrzucała niedosłowną, alegorycznąalegoriaalegoryczną krytykę rzeczywistości społecznej. Nie przyjmowała estetyzujących wzorców literackich, realizowanych przez starsze pokolenia. Funkcja estetyczna tekstu była dla tej generacji drugorzędna. Nowa Fala wyrażała program mocnego, niemal publicystycznego przekazu społecznego. Odrzucała zatem także postawy eskapistyczne (ucieczki od rzeczywistości) w literaturze. Chciała realizmu, nieunikającego brutalnej prawdy o świecie, choć przedstawianej bardziej za pomocą ironii niż obrazowania naturalistycznegonaturalizmnaturalistycznego. Była głosem inteligenckiej opozycji wobec PRL i wyrażała ówczesną inteligencką świadomość, której główny rys stanowiło poczucie sprzeciwu wobec polityki, ekonomii i społecznych rozwiązań ówczesnej Polski.

RVWn3vQIR6rTy

Galeria zdjęć przedstawiająca portrety: Stanisława Barańczaka z żoną (1946-2014), Adama Zagajewskiego (1945-2021), Ryszarda Krynickiego (urodzonego w 1943 roku), Krzysztofa Karaska (urodzonego w 1937 roku), Ewę Lipską (urodzoną w 1945 roku).

Co jest grane Stanisława Barańczaka – wstęp do analizy

R1b5Sdmi61iiA

Zdjęcie przedstawia orkiestrę wojskową grającą w plenerze. Mężczyźni stoją w czterech rzędach. Przed nimi kapelmistrz.

Ten charakterystyczny dla poezji Barańczaka wiersz jest swoistą grą z językiem PRL‑owskiej nowomowy. Używając idiomów języka codziennego (puszczać oko, puszczać farbę, tracić głowę) i schematów komunistycznej propagandy (np. Międzynarodówka, wizja świetlanej przyszłości narodu), mówi o tym, „co jest grane” w PRL. Dekonstruujące frazeologiczne związkifrazeologizmyfrazeologiczne związki, porozcinane zakończeniami wersów, wydobywają nowe sensy zarówno z języka kolokwialnego, używanego na co dzień, jak i z propagandowych sztamp (np. tracimy/ głos i głowę - aluzja do działań propagandowych mających na celu ogłupienie społeczeństwa (tracimy głowę) oraz ograniczenia swobód obywatelskich w PRL, wyrażających się m.in. niemożliwością wzięcia udziału w wolnych wyborach rządu (tracimy głos). Tematem wiersza jest muzyka komunistycznej rzeczywistości. W różnych odmianach muzycznego życia ówczesnej Polski ujawnia się prawda o kulturze, władzy i społeczeństwie PRL. Wiersz nie posługuje się niemal tradycyjnymi środkami poetyckimi, w centrum swej poetyki stawiając defrazeologizacjedefrazeologizacjadefrazeologizacje (np. tracimy/ głos i głowę - utrata głosu i głowy w tym przypadku jako realne zagrożenie, a nie tylko metaforyczne) i kontaminacjekontaminacjakontaminacje (np. puszczamy do siebie oko, nie puszczając farby - wszyscy znają prawdę, ale nikt nie mówi o niej głośno) istniejących związków frazeologicznych.

Poezja lingwistyczna Zdzisława Jaskuły – wstęp do analizy

RXmErwZTBn7ai

Zdjęcie przedstawia witrynę sklepu Cepelia. Za szybą widoczne są wyroby rękodzielnicze: rzeźby, hafty, obrazy.

Podobny do wiersza Barańczaka pod względem poetyki, żonglujący znaczeniami związków frazeologicznych odnoszących się do języka, wiersz Zdzisława Jaskuły dotyczy samej mowy – języka. Podmiot liryczny udziela rad i przestróg na temat użyć tego języka w rzeczywistości realnego socjalizmu. Obnaża też prawdę i demaskuje kłamstwo, bo narzędziem kłamstwa jest język. Podobnie jak w wierszu Barańczaka, mówi o społecznych emocjach (zwłaszcza lękach) i wyraża je, przedstawiając prawdziwy obraz społecznych nastrojów Polaków żyjących w tamtym czasie (np. słowa Czasami wielojęzyczny/ niech gryzie się w porę wyrażają lęk i ograniczenia narzucone obywatelowi przez władze PRL‑u). Jednak w odróżnieniu od tamtego Poezja lingwistyczna posługuje się także aluzjami do kodu kulturowego ludzi wykształconych (np. słowa chwilo trwaj to aluzja do dramatu Faust Johanna Wolfganga von Goethego; refleksja o języku to z kolei nawiązanie do wiersza Juliusza Słowackiego zaczynającego się od słów Chodzi mi o to, aby język giętki/ Powiedział wszystko, co pomyśli głowa, a także do „Wielkiej improwizacji” z Dziadów cz. III Adama Mickiewicza, w której Konrad mówi o niemożności wypowiedzenia myśli w słowie) – jest więc wyrazem inteligenckiej misji walki o wolność i jednocześnie głosem pokolenia Nowej Fali – ludzi wykształconych, sprzeciwiających się komunistycznej rzeczywistości.

Słownik