Podsumowanie analizy sceny 1. aktu I

Didaskalia

Tekst poboczny zawiera teatralną wizję dramatu – została w nim określona przestrzeń i ruch sceniczny.

Miejsce akcji

Jest nim bogato wyposażony i niegustownie urządzony mieszczański salon. Uwagę zwraca dążenie autorki do maksymalnie realistycznego odtworzenia konkretnej przestrzeni, jednak nie chodzi tu tylko o naśladowanie rzeczywistości, ale o jej krytyczną analizę.

Czas akcji

Został dokładnie określony – zegar bije godzinę szóstą. Poranne zamieszanie jest typową sytuacją, która – jak można się domyślać – powtarza się w domu Dulskich każdego dnia.

Postacie

Dulska – informacji na jej temat dostarczają: sposób ukształtowania przestrzeni (scenografia), kostium i fryzura bohaterki, jej gestykulacja i sposób poruszania się, sposób wypowiadania (dobór słownictwa i intonacja). Zastosowane przez Zapolską środki artystyczne określają status społeczny i majątkowy Dulskiej (stosunkowo zamożna przedstawicielka mieszczaństwa), sytuację rodzinną (jest matką), pozycję zajmowaną w rodzinie (jest głową rodziny), cechy charakteru (jest despotyczna, złośliwa, prymitywna, niechlujna), temperament (energiczna), a także poziom intelektualny (nie jest zbyt inteligentna, ma kiepski gust).

R1S78d3cJ6Mqr

Zdjęcie przedstawia młodą kobietę. Jej włosy są krótkie i bujne, twarz pociągła. Oczy są duże, brwi wyraźnie zaznaczone, nos prosty. Kobieta uśmiecha się. Jej ręce są podniesione do góry, palce u rąk są rozszerzone. Na prawej ręce ma grubą bransoletę, zakończoną ozdobnym chwostem. Na lewej ręce ma cienką bransoletę.

Cechy gatunku

W sposobie budowania przestrzeni (scenografia) i charakterystyki bohaterki (kostium itd.) widoczny jest weryzm, czyli dbałość o wierne odtworzenie rzeczywistości.

Podsumowanie analizy sceny 5. aktu 1

Sposób ukształtowania dialogu

R1VNljlr6Sfez1

Zdjęcie przedstawia kadr z filmu. Na pierwszym planie znajduje się starsza kobieta. Jej włosy są upięte, jej twarz jest okrągła. Na szyi ma ozdobną obrożę, w uszach małe kolczyki. W dłoniach trzyma butelkę. Na drugim planie znajdują się mężczyzna i kobieta. Stoją oni w korytarzu mieszkalnym: po lewej stronie wisi wieszak i stoi krzesło. Obok stoi mała szafka. W tle znajdują się drzwi. Mężczyzna obejmuje kobietę. Mężczyzna jest ubrany w ciemny garnitur i muszkę. Kobieta ubrana jest w jasną bluzkę i ciemną spódnicę w kwiatki. Na górze, w środku i na dole plakatu znajduje się drukowanymi literami tytuł filmu: Moralność Pani Dulskiej.

Służy charakterystyce bohaterów – Dulska i Zbyszko są postaciami pogłębionymi psychologicznie. Reprezentują oni odmienne typy psychiczne, różny poziom inteligencji oraz przeciwstawne stanowiska moralne i światopoglądowe. Konflikt między Dulską a Zbyszkiem, pojawiający się w tej scenie, jest przede wszystkim konfliktem światopoglądowym i pokoleniowym – matka reprezentuje drobnomieszczańską moralność, a syn opowiada się za wartościami młodopolskiej cyganerii artystycznej. Wydarzenie, które stało się pretekstem dla dialogu, nie ma charakteru jednorazowego, ale powtarzalny – Zbyszko notorycznie powraca do domu nad ranem po „lumpce”. Konsekwencją jego trybu życia są zaniedbania w pracy i prawdopodobnie długi, o czym świadczy niechęć Zbyszka do podejmowania rozmowy na ten temat. Zapolska dba o realistyczną motywację działań bohaterów, które są uzasadnione społecznie, obyczajowo i psychologicznie.

Dialog ze sceny 5 służy zdemaskowaniu Dulskiej, ukazaniu jej prawdziwego charakteru – ujawniona zostaje jej obłuda moralna i niski poziom inteligencji. Naiwne usprawiedliwianie własnego postępowania wywołuje efekt komiczny, ukazując zarazem poważny problem. Dialog charakteryzuje też Zbyszka, ukazując cechy jego osobowości: inteligencję i krytycyzm, zdolność właściwej oceny postawy matki (dystans wobec niej wyrażający się w dowcipie i ironii), świadomość własnego „kołtuństwa”. Rozmowa Zbyszka z matką przekazuje informacje dotyczące nie tylko tej jednej konkretnej sytuacji, ale także odzwierciedla relacje panujące między parą bohaterów – Zbyszko unika przebywania w domu, wolny czas spędza w kawiarniach, tłumacząc się koniecznością zaspokojenia potrzeb intelektualnych. Jego zachowanie przysparza matce zmartwień, ponieważ jest bezsilna, nie ma wpływu na syna. Zbyszko jest postacią pogłębioną psychologicznie, niejednoznaczną, motywacje jego działań są złożone. Scena wzbogaca także charakterystykę Dulskiej, której wypowiedzi i gesty nie wynikają wyłącznie z tendencji do „moralizowania”, ale świadczą o autentycznej trosce o syna.

Zapolska posłużyła się tutaj komizmem słownym, który pojawia się w wypowiedziach Zbyszka, nacechowanych ironią.

Kompozycja

Głównym zabiegiem kompozycyjnym – obecnym nie tylko w tej scenie, ale w całym dramacie – jest kontrast i łączenie przeciwieństw. Jest on źródłem komizmu, a zarazem ukazuje konflikt między matką a synem.

Podsumowanie analizy sceny 12. aktu I

Warstwa słowna

Dialog charakteryzuje bohaterów – ukazuje ich motywacje, panujące między nimi relacje, demaskuje ich postawy.

Postacie

Zbyszko i Juliasiewiczowa reprezentują to samo pokolenie. Oboje interpretują wyzwalanie się od mieszczańskiej moralności i światopoglądu w sposób, który usprawiedliwia ich zachowanie – Juliasiewiczowa utożsamia go ze swobodą obyczajową, podobnie jest w przypadku Zbyszka. Młody Dulski jest jednak obdarzony większą inteligencją i świadomością pozornego charakteru wyzwalania się od „kołtuństwa” – jego refleksja prowadzi jednak do biernej postawy, poddania się fatalizmowifatalizmfatalizmowi. Relacje między tą parą bohaterów są zabarwione erotyką – flirt Zbyszka i Juliasiewiczowej, którego świadkiem jest Hanka, dostarcza informacji na temat relacji panujących między nią a Zbyszkiem.

Znaki teatralne

Muzyka (sposób gry na fortepianie), ruch sceniczny, gest i mimika charakteryzują bohaterów i ukazują ich intencje, które nie są przekazywane w dialogach.

Cechy gatunku

W scenie pojawia się charakterystyczny dla ideologii dramatu naturalistycznego motyw fatalizmu dziedziczności – Zbyszko jest przekonany, że od wrodzonego „kołtuństwa” nie ma ucieczki, a jego przyszłość będzie powielaniem scenariusza, według którego żyją rodzice. Biologiczny determinizm jest widoczny także w motywacjach bohaterów – ważnym czynnikiem, który kieruje ich zachowaniami, jest popęd płciowy.

Słownik