Jak analizować dramat? Jak na jego kształt wpływają klasyczne zasady i artystyczne nurty danej epoki? Co należy wiedzieć, zanim przystąpi się do interpretacji tekstu? Te i inne ważne pytania pomogą ci w interpretacji dramatu Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej.

Źródłem istotnych informacji są już didaskalia, o ile dramat je zawiera.

Postaci: Analiza głównego tekstu może rozpocząć się od określenia liczby i roli postaci. Należy zwrócić przy tym uwagę na stopień skomplikowania postaci i sposób ich wypowiedzi, określić typ głównego bohatera, opisać jego osobowość i styl, przyjrzeć się motywom jego postępowania. Dzięki temu można rozpoznać konflikt w dramacie, co ma znaczenie podstawowe dla jego interpretacji.

Język dramatu bywa zindywidualizowany, a jego bohaterowie wyrażają się również przez zachowania, gesty i rekwizyty, które mogą mieć charakter symboliczny.

Dla analizy gatunku dramatu istotne jest podejście autora do czasu i przestrzeni. Czy antyczna zasada jedności czasu i przestrzeni została zachowana w tekście, czy też utwór od niej odchodzi?

Czy świat przedstawiony jest realistyczny, czy też pojawiają się w nim elementy fantastyczne i czy wynikają z psychologii postaci? Jak skonstruowana została akcja dramatu? Czy odpowiada klasycznym zasadom kompozycji, czy też autor świadomie je łamie? Czy między przedstawianymi wydarzeniami istnieją związki przyczynowo‑skutkowe? Jakie znaczenie ma warstwa metafizyczna dzieła i jak wpływa na jego kształt artystyczny?

Polecenie 1

Zapoznaj się uważnie ze sceną 1. aktu I i odpowiedz na poniższe pytania. Następnie skonfrontuj swoje spostrzeżenia z zamieszczoną na schemacie analizą.

R84CHs8iUXLKS
Jaką funkcję pełni tekst poboczny? (Uzupełnij). W jaki sposób została scharakteryzowana główna bohaterka? (Uzupełnij).
R1XnAozD9LUSG1
Ilustracja interaktywna Tekst: AKT PIERWSZY SCENA PIERWSZA Scena przedstawia salon w burżuazyjnym domu. Dywany, meble solidne, na ścianach w złoconych ramach premia i Bóg wie jakie obrazy. Rogi obfitości, sztuczne palmy, landszaft haftowany za szkłem. Pomiędzy tym stara piękna serwantka mahoniowa i empirowy ekranik. Lampa z abażurem z bibuły, stoliki, a na nich fotografie. Rolety pospuszczane, na scenie ciemno. Gdy zasłona się podnosi, zegar w jadalni bije godzinę szóstą. W czasie pierwszych scen powoli rozwidnia się, wreszcie rozwidnia się zupełnie, gdy story podniosą. Chwilę scena pozostaje pusta. Słychać za kulisami człapanie pantofli. Z lewej (sypialnia małżeńska) wchodzi Dulska w stroju niedbałym. Papiloty, z tyłu cienki kosmyk, kaftanik biały wątpliwej czystości, halka włóczkowa krótka, poddarta na brzuchu. Idzie mrucząc, świeca w ręku. Stawia świecę na stole, idzie do kuchni. DULSKA Kucharka! Hanka! wstawać!... (mruczenie w kuchni) Co? jeszcze czas? Księżniczki! Nie z waszym nosem, a już wstałam... Cicho, kucharka, nie rezonować. Palić pod kuchnią. Hanka! chodź palić w piecu w salonie. A żywo!... (idzie ku drzwiom na prawo) Heśka! Mela! wstawać! lekcje przepowiedzieć, gamy do grania... prędzej... nie gnić w łóżkach!... Chwilę chodzi po scenie, mrucząc. Idzie do pierwszych drzwi na prawo, zagląda, łamie ręce, wchodzi do pokoju ze świecą. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Scena przedstawia salon w burżuazyjnym domu. Dywany, meble solidne, na ścianach w złoconych ramach premia i Bóg wie jakie obrazy. Rogi obfitości, sztuczne palmy, landszaft haftowany za szkłem. Pomiędzy tym stara piękna serwantka mahoniowa i empirowy ekranik. Lampa z abażurem z bibuły, stoliki, a na nich fotografie. Rolety pospuszczane, na scenie ciemno. Gdy zasłona się podnosi, zegar w jadalni bije godzinę szóstą. W czasie pierwszych scen powoli rozwidnia się, wreszcie rozwidnia się zupełnie, gdy story podniosą. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Rozbudowane didaskalia – dokładny, szczegółowy opis miejsca. Zapolska dąży do maksymalnie realistycznego odtworzenia wyglądu mieszczańskiego salonu. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Scena przedstawia salon w burżuazyjnym domu. Dywany, meble solidne, na ścianach w złoconych ramach premia i Bóg wie jakie obrazy. Rogi obfitości, sztuczne palmy, landszaft haftowany za szkłem. Pomiędzy tym stara piękna serwantka mahoniowa i empirowy ekranik. Lampa z abażurem z bibuły, stoliki, a na nich fotografie. Rolety pospuszczane, na scenie ciemno. Gdy zasłona się podnosi, zegar w jadalni bije godzinę szóstą. W czasie pierwszych scen powoli rozwidnia się, wreszcie rozwidnia się zupełnie, gdy story podniosą. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Pośrednia charakterystyka bohaterki poprzez scenografię – bogaty, a równocześnie pozbawiony dobrego smaku wystrój wnętrza wskazuje na zamożność Dulskiej i jej drobnomieszczański gust – obok kiczowatych ozdób pojawiają się też przedmioty niepozbawione wartości estetycznej. Warstwa formalna. Fragment tekstu: zegar w jadalni bije godzinę szóstą Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Dokładne określenie czasu akcji. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: zegar w jadalni bije godzinę szóstą Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Czas akcji nie jest wybrany przypadkowo – pora, w której wszyscy domownicy są jeszcze (albo – jak Zbyszko – już) w domu, stwarza naturalne uzasadnienie dla ich prezentacji. Poranek to także czas największej aktywności Dulskiej, która pilnuje, by nikt nie zaniedbał swoich obowiązków. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Słychać za kulisami człapanie pantofli. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Dźwięk Warstwa formalna. Fragment tekstu: Z lewej (sypialnia małżeńska), idzie do kuchni Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Dokładne wskazówki na temat przestrzeni scenicznej. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Dulska w stroju niedbałym. Papiloty, z tyłu cienki kosmyk, kaftanik biały wątpliwej czystości, halka włóczkowa krótka, poddarta na brzuchu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 7. Niechlujny strój domowy, świadczy o prawdziwym charakterze Dulskiej. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Dulska w stroju niedbałym. Papiloty, z tyłu cienki kosmyk, kaftanik biały wątpliwej czystości, halka włóczkowa krótka, poddarta na brzuchu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 8. Wygląd zewnętrzny – ważny element charakterystyki. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharka! Hanka! wstawać!... (mruczenie w kuchni) Co? jeszcze czas? Księżniczki! Nie z waszym nosem, a już wstałam... Cicho, kucharka, nie rezonować. Palić pod kuchnią. Hanka! chodź palić w piecu w salonie. A żywo!... (idzie ku drzwiom na prawo) Heśka! Mela! wstawać! lekcje przepowiedzieć, gamy do grania... prędzej... nie gnić w łóżkach!... Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 9. Charakterystyka bohaterki poprzez sytuację sceniczną; scena 1, chociaż występuje w niej tylko Dulska, jest niezwykle dynamiczna poprzez zastosowanie krótkich zdań wykrzyknikowych. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kucharka! Hanka! wstawać!... (mruczenie w kuchni) Co? jeszcze czas? Księżniczki! Nie z waszym nosem, a już wstałam... Cicho, kucharka, nie rezonować. Palić pod kuchnią. Hanka! chodź palić w piecu w salonie. A żywo!... (idzie ku drzwiom na prawo) Heśka! Mela! wstawać! lekcje przepowiedzieć, gamy do grania... prędzej... nie gnić w łóżkach!... Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 10. Dulska rządzi całym domem, pilnując, aby wszystko było w porządku. Sposób jej wypowiadania się świadczy o pozycji zajmowanej w rodzinie i charakterze bohaterki – jest despotyczna i złośliwa. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Chwilę chodzi po scenie, mrucząc. Idzie do pierwszych drzwi na prawo, zagląda, łamie ręce, wchodzi do pokoju ze świecą. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 11. Przestrzeń współprzedstawiona (wnętrze pokoju Zbyszka). Warstwa formalna. Fragment tekstu: Chwilę chodzi po scenie, mrucząc. Idzie do pierwszych drzwi na prawo, zagląda, łamie ręce, wchodzi do pokoju ze świecą. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 12. Wejście Dulskiej do pokoju jest wyraźnym zamknięciem sceny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Chwilę chodzi po scenie, mrucząc. Idzie do pierwszych drzwi na prawo, zagląda, łamie ręce, wchodzi do pokoju ze świecą. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 13. Nagła zmiana w zachowaniu Dulskiej, związana z niewidoczną dla widza przestrzenią, zasygnalizowana tylko gestem budzi zaciekawienie – jej reakcja znajduje wyjaśnienie w kolejnych scenach, kiedy w mieszkaniu pojawia się Zbyszko. Dulska jest zatroskana faktem, że syn nie wrócił na noc do domu. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: łamie ręce Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 14. Gest – znak teatralny, wpisany w tekst.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Zapoznaj się uważnie ze sceną 5. aktu I dramatu i odpowiedz na poniższe pytania. Następnie skonfrontuj swoje spostrzeżenia z zamieszczoną na schemacie analizą.

R8ne7DK8w8lVz
Jaką funkcję pełni dialog? (Uzupełnij). jakie relacje panują między parą rozmówców? (Uzupełnij). Czy postacie są pogłębionymi psychologicznie indywidualnościami czy raczej typowymi przedstawicielami określonej klasy społecznej? (Uzupełnij). Jakie rodzaje komizmu występują w tej scenie i jaką funkcję pełni komizm? (Uzupełnij).
1
Polecenie 3

Zapoznaj się uważnie ze sceną 12. aktu I i odpowiedz na poniższe pytania, a następnie porównaj swoje odpowiedzi z poniższą analizą

RwBovyaKQ8Vl0
Jaką funkcję pełni dialog? (Uzupełnij). W jaki sposób zostali scharakteryzowani bohaterowie? (Uzupełnij). Jakie relacje panują między bohaterami dramatu? (Uzupełnij).
1
1
Ćwiczenie 1

Do wybranych cech dramatu naturalistycznego umieszczonych w mapie myśli dopisz ich realizacje, które zauważasz w powyższych scenach Moralności Pani Dulskiej.

Rq7USdtjaClyh
R1WoMUAV402Vw
Ćwiczenie 2
Łączenie par. . W opisanym w tej scenie konflikcie Dulska reprezentuje wartości młodopolskiej cyganerii artystycznej.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Konflikt między Dulską a synem jest konfliktem światopoglądowym i pokoleniowym.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Zbyszek jest świadomy swojego "kołtuństwa".. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Relacja Dulskiej i Zbyszka jest przedstawiona utworze w sposób idealistyczny - syn oddany swej matce.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz