Jonathan Jacobs Filozofia stawia ważne pytania

Jak odróżnić rzetelną filozofię od nierzetelnej?

R18T3I2TRZNzt1

Ilustracja przedstawia kulę zbudowaną z wielu obręczy. Pod kulą jest szarfa z napisem po łacinie. Wokół znajdują się roślinne ornamenty. Po obu bokach kuli stoją dwaj starcy. Po lewej stronie starzec z gęstą brodą, który ubrany jest w długie szaty. Ma na głowie koronę. W rękach trzyma duży cyrkiel oraz kulę. Po prawej stronie znajduje się także brodaty starzec, który ubrany jest w długie szaty. Mężczyzna trzyma w lewej ręce dużą, pustą tablicę, a w prawej ręce cyrkiel, którym wskazuje coś na tablicy.

Jeśli pytania i metody filozoficzne różnią się od pytań i metod nauk przyrodniczych oraz od zdroworozsądkowego poglądu na świat, to jak można by pytania i metody filozoficzne opisać? Skąd wiemy, czy dane twierdzenie filozoficzne jest wiarygodne, czy rzeczywiście coś wyjaśnia, faktycznie poszerza nasze rozumienie? W tym miejscu ważne jest, aby dostrzec różnicę między (1) istnieniem lepszych i gorszych racji za utrzymywaniem pewnego poglądu, a (2) istnieniem zgodnych z faktami odpowiedzi na pytania. Chociaż na filozoficzne pytania nie można odpowiedzieć, odkrywając taki czy inny fakt, to istnieje wyraźna różnica między poglądem filozoficznym, który jest spójny, analitycznie jasny, coś wyjaśnia i opiera się na poprawnym rozumowaniu, a poglądem, który jest mętny, słabo poparty argumentacją i niepowiązany w pomocny dla nas sposób z rzeczami, w które mamy dobre powody wierzyć. Trudno jest określić filozofię w taki sposób, aby dokładnie powiedzieć, na czym polega myślenie filozoficzne. Filozofii nie można uchwycić w postaci formuły, jednak można spokojnie założyć, że filozofia to myślenie świadome tego, że projekt rozumienia nigdy nie jest zakończony.

Na czym polega postęp w filozofii?

R1CiTeGK1p6eL1

Ilustracja przedstawia rysunki kobiet, które oddzielone są od siebie kolumną. Kobieta po lewej stronie ma długą suknię i spięte włosy. W lewej ręce trzyma długą, sięgającą ziemi linijkę, a w prawej trzyma zegar z obciążnikami. Pod kobietą leży otwarta książka, obok stoi tabliczka z cyframi. Za kobietą widoczne są morze, statki, palmy oraz grupa mężczyzn przy stole. Kobieta po prawej stronie ilustracji ma długą, wzorzystą suknię, stoi tyłem ze zwróconą na bok głową, ma spięte włosy z chustą. W prawej ręce trzyma bukiet, a lewą dotyka tabliczki, która niesiona jest przez dziecko. Stoi ono na zamkniętej książce. Na ziemi leży lutnia częściowo zasłonięta suknią kobiety. W tle widoczne są rośliny. Na ilustracji znajdują się napisy po łacinie, kolumny oraz roślinne ornamenty.

Chociaż problemów filozoficznych nie rozstrzygniemy raz na zawsze, to jednak wciąż można mówić o filozoficznym postępie w tym sensie, że za pomocą rozumowania identyfikowane i wyjaśniane są niejednoznaczności, odrzucane argumenty i hipotezy, zaś podstawy opowiadania się za lub przeciw poszczególnym poglądom są wzmacniane poprzez analizę i badania relacji między różnymi rodzajami rozważań. Na przykład empiryczneempirycznyempiryczne nauki polityczne nie mogą nam powiedzieć, jakie są podstawy dla prawomocności poszczególnych systemów politycznych, czy też w jaki sposób prawo i moralność powinny się ze sobą pokrywać. Mogą nam powiedzieć, jakie są przekonania ludzi na te tematy, jednak samo pytanie dotyczące podstawy politycznej prawomocności jest pytaniem filozoficznym, podobnie jak pytanie dotyczące relacji między prawem a moralnością. Poza samymi faktami zawsze jest jeszcze coś, nad czym się można gruntownie zastanawiać.

R1OEwh8zBDrLJ1

Ilustracja przedstawia dwanaście głów ustawionych w trzech rzędach po cztery. Zaprezentowane są ich lewe profile. Są to głowy kobiet i mężczyzn. W głowy postaci wrysowane są napisy w różnorodnych kształtach.

W dociekaniach wszelkiego rodzaju czy innych dziedzinach ludzkiego życia możemy znaleźć przesłanki do stawiania pytań doniosłych filozoficznie. Nie są one jałowe, zaś próba podjęcia odpowiedzi na nie nie jest jedynie intelektualnym luksusem, formą rozrywki, z której nic nie wynika. Podnoszenie takich kwestii jest formą ćwiczenia naszej zdolności rozumienia samych siebie jako istot racjonalnych, zdolnych do myślenia, które nie ma ściśle określonego punktu docelowego, miejsca, w którym moglibyśmy powiedzieć: „Teraz posiedliśmy rozumienie tak pełne, jak to tylko możliwe. Nasza myśl nie ma już co odkrywać”. Zawsze możemy to rozumienie pogłębiać, poszerzać, a czyniąc tak – dochodzić do jeszcze pełniejszego rozumienia natury nas samych.

R1G6s33Fhut9b1

Ilustracja przedstawia pulchne dziecko, które obejmuje czaszkę. Dziecko oraz czaszka są częściowo owinięte materiałem. Dziecko dotyka ręką zwiędły kwiat. Po prawej stronie widoczna jest klepsydra.

Abstrakcyjny charakter wielu kwestii filozoficznych nie dystansuje ich od realnych spraw życiowych ani realnego zrozumienia. Po pierwsze, abstrakcyjność to nie to samo, co mętność; idee mogą być dość abstrakcyjne, ale też jasne i precyzyjne. Ponadto abstrakcyjny charakter filozofii odzwierciedla naszą zdolność do rozpoznawania i używania architektury pojęciowej na kilku poziomach. Nie jesteśmy zamknięci do sfery percepcji zmysłowej ani nawet do sfery empirycznej teorii. Nasza zdolność do angażowania się w refleksję i analizę nie ma jakiegoś ustalonego kresu. Zawsze możemy szukać większej jasności i spójności, precyzyjniejszych związków między pojęciami oraz wydobywania coraz szerszego zakresu założeń i konsekwencji. Uzasadnienie przekonań, teorii i postaw to projekt, którego nie sposób wyczerpać, nawet jeśli uznamy, że pod wieloma względami dysponujemy odpowiednimi podstawami dla naszych przekonań. Uprawiając filozofię, ujawniamy naszą gotowość, aby z całą powagą ujmować siebie jako myślicieli, istoty zdolne do zadomowienia się w świecie poprzez dążenie do jego zrozumienia oraz zrozumienia samych siebie. Filozoficzne myślenie prowadzi nas do uznania, że chociaż jesteśmy ograniczeni przez naturę, to zadanie realizowania tej natury zawsze pozostawia miejsce na dalsze zrozumienie.

jacobs Źródło: Jonathan Jacobs, Filozofia stawia ważne pytania, „Filozofuj!” 2015/1, s. 11–15.