Filozofia od momentu jej narodzin stawiała sobie szereg doniosłych celów. Jednym z najważniejszych było udzielenie ostatecznej, rozstrzygającej i niepowątpiewalnej odpowiedzi na pytanie o naturę rzeczywistości. Pokoleniom filozofów nie udało się przedstawić sytemu filozoficznego, który udzieliłby ostatecznych i pewnych odpowiedzi na te pytania. Zamiast tego w następujących po sobie stuleciach kolejni myśliciele przedstawiali coraz to nowsze wersje odpowiedzi na pytanie o naturę rzeczywistości. Na przełomie XIX i XX w. coraz częściej jednak zaczęły pojawiać się głosy, że ze względu na naturę naszego umysłu albo świata, albo i tego, i tego, nigdy nie odnajdziemy odpowiedzi na nurtujące nas fundamentalne pytania filozoficzne – musimy więc bądź z nich zrezygnować, bądź uprawiać filozofię jako sztukę dla sztuki.

R1DBpbc1E629T

Wśród filozofów, którzy nie chcieli pogodzić się z tym stanem rzeczy, był Edmund Husserl. Podjął on, bodaj ostatnią w historii, spektakularną próbę zbudowania filozofii od podstaw w postaci systemu, który udziela ostatecznych odpowiedzi na fundamentalne pytania filozoficzne, a w szczególności na pytanie o naturę rzeczywistości. System ten określamy mianem fenomenologiifenomenologiafenomenologii, czyli podstawowej nauki o tym, co bezpośrednio dane (w terminologii Husserla tym, co bezpośrednio dane, są fenomeny), oraz o poznaniu i sposobie, w jaki to coś jest dane.

Edmund Husserl i narodziny fenomenologii

RMQOvZB9DSEyS1

Zdjęcie przedstawia starszego, łysiejącego mężczyznę. Mężczyzna ma pociągłą twarz, zmarszczki, okulary w okrągłych oprawkach i brodę z wąsami. Ubrany jest w garnitur.

Edmund Husserl pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny. Urodził się w miejscowości Prossnitz na terenie ówczesnych Austro‑Węgier (dziś Czechy). W latach 1876–1878 studiował matematykę, fizykę i astronomię na Uniwersytecie w Lipsku. Edukację kontynuował na uniwersytetach w Berlinie oraz – po odbyciu służby wojskowej – w Wiedniu, gdzie uczęszczał na wykłady Franza Brentany, który wywarł na niego olbrzymi wpływ. Tam też w 1883 r. uzyskał tytuł doktorski z matematyki na podstawie pracy Przyczynki do rachunku wariacyjnego. W 1887 r. na uniwersytecie w Halle Husserl uzyskał habilitację na podstawie rozprawy z zakresu filozofii O pojęciu liczby. Analizy psychologiczne. Wykładał tam do roku 1901. Następnie pracował na uniwersytecie w Getyndze (od 1901), a w końcu, w charakterze profesora zwyczajnego, na uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim (od 1916). Pierwsza praca, która przyniosła mu uznanie, to poświęcone analizom czystej logiki Badania logiczne (1900). Kolejne prace, w których przedstawił idee nowej nauki, przyniosły mu światowy rozgłos. W 1928 r. przeszedł na emeryturę, wykłady prowadził do roku 1933, kiedy to władze nazistowskie zakazały mu działalności dydaktycznej. Nie przeszkodziło mu to jednak w przyjmowaniu zaproszeń i wygłaszaniu odczytów na licznych europejskich uczelniach, m.in. w Paryżu, Pradze czy Wiedniu. Do końca pracował nad pogłębianiem swojego systemu – pozostawił po sobie około trzydziestu tysięcy stronic niepublikowanych zapisków, z których znaczna część została opublikowana dopiero po 1950 r. (Husserliana).

Do najważniejszych prac Edmunda Husserla zaliczamy: Badania logiczne (1900), Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii (1913), Medytacje kartezjańskie (1931), Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna (1936).

Najwybitniejszym uczniem Husserla był Roman Ingarden, a silny wpływ myśli niemieckiego filozofa widać także w pracach Martina Heideggera.

R1HRKooY00O011

Zdjęcie przedstawia mężczyznę o półdługich, kręconych włosach oraz gęstej brodzie z wąsami. Mężczyzna ma pociągłą twarz. Ubrany jest w garnitur.

Psycholog i filozof niemiecki. Studiował w Trandenburgu, piastował katedrę filozofii najpierw w Würzburgu (od 1872), następnie w Wiedniu (od 1874). W 1895 r. porzucił nauczanie i przeniósł się do Florencji, a po wybuchu I wojny światowej – do Szwajcarii. Początkowo był księdzem katolickim, ale w 1873 r. zrzucił sutannę, wystąpił z Kościoła i zawarł związek małżeński.

Za najważniejszą jego pracę uważa się Psychologię z empirycznego punktu widzenia (1874).

W swoich badaniach Brentano przedstawił krytyczną analizę psychologii empirycznejempiryzmempirycznej. Zwrócił uwagę, że przedmiotem jej badań nie jest, wbrew jej etymologii, jakaś dusza, czyli byt metafizycznybyt metafizycznybyt metafizyczny, ale tzw. akty psychiczne, które określał także mianem aktów świadomości. Wykazał następnie, że wspólną cechą wszystkich aktów psychicznych jest ich intencjonalność, tzn. że są one zawsze uchwyceniem czegoś, czyli ich intencja zawsze skierowana jest na jakiś przedmiot. Zdaniem Brentano, w badaniach psychologicznych nie jest istotne, czy przedmiot aktu świadomości istnieje w rzeczywistości i jak istnieje. Psychologia opisowa bada bowiem, jak jawią się przedmioty w psychice ludzkiej, a nie czy one istnieją. Przyjmując takie nastawienie, niemiecki filozof zauważa, że istnieją trzy główne typy odniesienia intencjonalnego, tj. trzy sposoby ujmowania jakiejś rzeczy przez świadomość:

• przedstawienie – kiedy mam świadomość, że czegoś doświadczam bądź o tym myślę;

• sąd (uznanie bądź odrzucenie) – kiedy orzekam, że to, co ujmuję w doświadczeniu, istnieje bądź nie istnieje;

• uczucie (fenomenfenomenfenomen zainteresowania) – kiedy przeżywam w związku z ujmowanym przedmiotem stany miłości, nienawiści, przyjemności, przykrości.

Brentano uważał, że tak jak sądy logiczne mogą być prawdziwe bądź fałszywe, podobnie uczucia moralne mogą być słuszne bądź niesłuszne.

Słownik