System kanclerski

Jedną z odmian systemu parlamentarno‑gabinetowego jest system kanclerskisystem kanclerskisystem kanclerski, w którym funkcję szefa rządu pełni kanclerzKanclerz Republiki Federalnej Niemieckanclerz, mający bardzo silną pozycję w państwie. W myśl postanowień konstytucji Niemiec kanclerz federalny wraz ministrami federalnymi tworzy rząd federalny, którego ministrowie są mianowani i odwoływani przez prezydenta na wniosek kanclerza. Kanclerz federalny ustala wytyczne polityki i jest za nie odpowiedzialny. W ramach tych wytycznych każdy minister federalny kieruje samodzielnie i na własną odpowiedzialność swoim resortem. W przypadku różnicy zdań między ministrami decyzje podejmuje rząd federalny. Kanclerz federalny kieruje pracami rządu federalnego zgodnie z regulaminem uchwalonym przez rząd federalny i zatwierdzonym przez prezydenta federalnego. By zdymisjonować kanclerza, musi dojść do procedury konstruktywnego wotum nieufnościkonstruktywne wotum nieufnościkonstruktywnego wotum nieufności, która polega na tym, że parlament, dążąc do jego odwołania, musi wskazać kandydata na to miejsce wraz ze składem nowego rządu. Zapobiega to ewentualnemu kryzysowi rządowemu. Tego rodzaju system wykształcił się w Republice Federalnej Niemiec i w Austrii.

System kanclerski w Republice Federalnej Niemiec

RkNnMo45BYAI21

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę. Jej twarz jest owalna, widoczne są na niej zmarszczki. Kobieta ma osadzone blisko siebie oczy. Jej włosy, są proste, krótko ostrzyżone. Kobieta ubrana jest w bluzkę i żakiet. Siedzi za stołem i podpisuje dokumenty.

Artykuł 62. konstytucji Niemiec stwierdza, że rząd związkowy składa się z kanclerza związkowego i ministrów związkowych. Kanclerz ma szczególną pozycję jako szef rządu, jest to nawiązanie do niemieckiej tradycji i pierwszego kanclerza Ottona von Bismarcka. Stąd też nazwa „system kanclerski”. Cechą charakterystyczną tego systemu jest specyficzna organizacja wewnętrzna gabinetu, w której kanclerz jest traktowany jako organ państwa odpowiedzialny za cały podległy mu aparat władzy.

Szczególna pozycja kanclerza Republiki Federalnej Niemiec znajduje wyraz w sposobie jego powoływania, w odpowiedzialności przed parlamentem oraz jego roli w systemie politycznym.

Kanclerza wybiera BundestagBundestagBundestag bezwzględną większością głosów na wniosek prezydenta. Gdyby zaproponowany przez prezydenta kandydat nie uzyskał w Bundestagu wymaganej większości, to prawo wyboru szefa rządu przechodzi w ręce Bundestagu, który wybiera kanclerza bezwzględną większością głosów. Wybrany przez parlament kanclerz jest mianowany przez prezydenta. Odwołanie kanclerza następuje w drodze udzielenia konstruktywnego wotum nieufności kanclerzowi przez Bundestag.

Kompetencje kanclerza RFN

Kompetencje kanclerza Niemiec określa konstytucja. Według niej kanclerz:

• określa skład rządu, decyduje o liczbie ministrów i zakresie ich odpowiedzialności;

• może zdymisjonować ministra przez złożenie takiego wniosku do prezydenta;

• kieruje pracami rządu i przewodniczy jego posiedzeniom;

• reprezentuje rząd na zewnątrz w stosunkach z innymi organami państwa oraz w kontaktach międzynarodowych;

• określa wytyczne polityki rządu i jest za nią odpowiedzialny;

• ma do dyspozycji aparat urzędniczy – urząd kanclerski.

W RFN klasyczny typ odpowiedzialności parlamentarnej jest przewidywany tylko dla kanclerza, konstytucja niemiecka w art. 67 przewiduje bowiem instytucję konstruktywnego wotum nieufności. Polega ona na tym, że parlament może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności tylko wtedy, gdy jednocześnie dokona wyboru jego następcy bezwzględną większością głosów. Ma to zapobiec kryzysowi rządowemu towarzyszącemu sytuacji odwołania kanclerza i problemom związanym z wyborem nowego. Przy wykorzystaniu konstruktywnego wotum nieufności zachowana jest ciągłość władzy, a tak wybrany kanclerz dysponuje poparciem kwalifikowanej większości w Bundestagu. Do wyboru kanclerza w wyniku konstruktywnego wotum nieufności doszło tylko raz – w 1982 roku, kiedy kanclerzem został wybrany Helmut Kohl. Głosowało na niego 256 deputowanych, przeciwko było 235, czterech wstrzymało się od głosu.

Konstytucja Niemiec przewiduje też sytuację utraty przez kanclerza zaufania parlamentu przy braku możliwości zastąpienia go nowym szefem rządu. Kanclerz może wtedy wykorzystać instytucję wotum zaufania. Wniosek musi być przyjęty bezwzględną większością głosów. W przypadku odrzucenia wniosku może dojść do wyboru nowego kanclerza. Jednak gdyby Bundestag odrzucił wniosek o wotum zaufania, ale nie był w stanie wybrać kanclerza bezwzględną większością głosów, konstytucja Niemiec przewiduje wtedy dwie możliwości:

• prezydent na wniosek kanclerza może rozwiązać parlament i ogłosić wybory parlamentarne;

• prezydent może udzielić kanclerzowi poparcia mniejszości parlamentarnej – może on jednak w każdej chwili zostać obalony przez uchwalenie konstruktywnego wotum nieufności.

Stan wyższej konieczności ustawodawczej

By chronić prace rządu kierowanego przez kanclerza mniejszości, konstytucja ustanowiła stan wyższej konieczności ustawodawczej, który zostaje ogłoszony przez prezydenta związku na wniosek kanclerza za zgodą BundesratuBundesratBundesratu. W tym czasie każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag może być po uzyskaniu zgody Bundesratu ogłoszony jako obowiązujące prawo. Nie dotyczy to jedynie zmiany, uchwalenia bądź zawieszenia konstytucji Niemiec. Stan taki nie może trwać dłużej niż sześć miesięcy i może być ogłoszony tylko raz podczas urzędowania tego samego kanclerza. Do tej pory z tej możliwości w RFN jeszcze nie korzystano.

Zalety i wady systemu kanclerskiego

Rozwiązania Konstytucji RP nawiązujące do kanclerskiego systemu rządów

Wszystkie te unormowania prawne wywodzące się z systemu kanclerskiego nie zostały przepisane czy skopiowane, lecz dostosowane do rzeczywistości i tradycji ustrojowej Rzeczypospolitej Polskiej.

Słownik