Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Geneza i rozwój partii politycznych

Najpopularniejszą teorią przedstawiającą genezę partii politycznych jest ta, którą zaproponował Max Weber.

Wyróżnił trzy etapy genezy oraz rozwoju partii politycznych:

1. koterie arystokratyczne;

2. partie klubowe;

3. partie masowe.

Współcześnie wyróżnia się również partie wyborcze (interesów).

Koterie arystokratyczne

Powstały na przełomie XVII i XVIII wieku w Europie. Charakteryzowało je to, że nie miały ściśle określonych zasad działania. Brakowało im również formalnej organizacji. Celem ugrupowań było zapewnienie wpływów wąskiej grupie osób powiązanych rodzinnymi związkami. Za pierwsze koterie uznaje się wigów oraz torysów.

W Polsce do koterii należała rodzina Czartoryskich, obóz hetmański oraz królewski. Koterie powstały przed uchwaleniem Konstytucji 3 Maja.

Partie klubowe

Partie polityczne we współczesnym znaczeniu zaczęły powstawać na przełomie XVIII i XIX w. wraz z kształtowaniem się państwa konstytucyjnego i regularnym przeprowadzaniem wyborów do parlamentu. Najwcześniejszą formą organizacyjną były kluby polityczne (partie klubowe).

Istotnym elementem tego etapu było pojawienie się elementów organizacyjnych oraz ideologii.

Klasycznym przykładem partii klubowych mogą być jakobini i żyrondyści. W Polsce wymienić można Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej.

Późniejszym etapem były komitety wyborczekomitety wyborczekomitety wyborcze, które organizowały kampanie wyborcze, mobilizowały elektorat i umożliwiał na wzajemny przepływ informacji (ze względu na stan rozwoju mediów). Działały w wąskim kręgu wyborców, gdyż obowiązywał cenzus majątkowy, co przesądzało o ich elitarnym charakterze. Partie te cechował w znacznym stopniu klientelizm.

Partie masowe

Wraz z poszerzaniem prawa wyborczego w XIX i XX wieku, demokratyzacją stosunków społecznych, narodzinami i wzrostem popularności wielkich ideologii politycznych (socjalizm, liberalizm, nacjonalizm) oraz upowszechnieniem prasy (a później radia, telewizji i internetu), zmienił się charakter wyborów parlamentarnych. Stały się one areną starcia masowych ruchów politycznych prowadzących ostrą rywalizację rozgrywaną nie w mikroskali okręgu wyborczego, ale na ogólnopaństwowej scenie politycznej. Partie przystosowały swe formy organizacji i działania do nowych warunków.

Z partii powstałych z niewielkich komitetów wyborczych, aktywizujących się przeważnie w okresie kampanii, część zachowała swój komitetowy charakter i do dziś działa w ten sposób, np. w Stanach Zjednoczonych. Inne przekształciła się w struktury masowe, wielosetysięczne organizmy działające w sposób ciągły.

Powstałe partie masowe posiadały własne wewnętrzne struktury władzy, wyraźny profil ideologiczny, oparty na konkretnych założeniach doktryn, sformalizowany charakter przynależności oraz stosunkowo wysoki stopień dyscypliny politycznej. Ideologiczne partie masowe miały też dosyć wyraźnie określony elektorat, zazwyczaj adresowały bowiem swoją ofertę polityczną do konkretnej klasy społecznej. Dotyczy to przede wszystkim socjalistycznego i komunistycznego ruchu robotniczego oraz partii chłopskich opartych na doktrynie agraryzmu.

Szczególnym typem partii politycznej byli komuniści rosyjscy (bolszewicybolszewicybolszewicy). Wybór strategii rewolucyjnej i długotrwałe działanie w warunkach konspiracji doprowadziły do powstania ściśle scentralizowanej partii zawodowych rewolucjonistów poddanych żelaznej dyscyplinie organizacyjnej. Cechy te utrzymano, a nawet zaostrzono mimo zdobycia pełni władzy politycznej. Przyczyniło się to do nadania dyktaturze bezprecedensowo represyjnego charakteru.

Po II wojnie światowej, a zwłaszcza od początku lat 60. XX w., w warunkach stabilizacji systemu demokratycznego i sukcesu społecznej gospodarki rynkowej doszło do głębokich przeobrażeń społeczeństw zachodnich. Znacznie rozbudowała się klasa średnia, do której należy większość obywateli. Przyczyniło się to do łagodzenia napięć społecznych i dezaktualizacji lub osłabienia dominującego wcześniej konfliktu między kapitałem a pracą. Doświadczenia totalitaryzmów zmniejszyły popularność wielkich ideologii zakładających realizację globalnych wizji porządku społecznego. Pociągnęło to za sobą spadek znaczenia formacji skrajnych i radykalnych. Towarzyszyło temu osłabienie więzi elektoratu z preferowanymi wcześniej partiami, a zwiększyło podatność na okresowe przemieszczanie swego poparcia w ramach szerszego spektrum politycznego. Było to przesłanką powstania nowego typu organizacji partyjnej – catch all party (partia ponadklasowa).  Centralną rolę odgrywały elity partyjne i profesjonalne oraz eksperci dysponujący specjalistyczną wiedzą. Głównymi sposobami działania były apele do elektoratu i odwołanie się do jego opinii. W partiach tych można zaobserwować personalizację apelu wyborczego. Finansowane były z funduszy publicznych oraz dotacji przekazywanych przez zewnętrzne grupy interesu. W swoich programach partie te kładły nacisk na konkretne kwestie problemowe.

Niektórzy politolodzy dostrzegają obecnie kolejny typ partii nazwanej kartelowąpartia kartelowakartelową (partia interesów). Cechuje ją wysoki stopień pragmatyzmu i profesjonalizacji.  Centralną rolę odgrywają w nich specjaliści oraz liderzy partyjni. W swoich działaniach odwołują się do szerokiego elektoratu poprzez wysoce techniczne prezentowanie oferty oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menedżerskich organizacji. Ich działania oparte są na dominacji liderów partyjnych i ich konsultantów. We współczesnej rywalizacji politycznej występuje wykorzystywana przez partie polityczne zjawisko mediatyzacji apelu wyborczego, skierowanego podmiotowa do konkretnych grup społecznych. Partie finansowane są z funduszy publiczne i sponsoringu. W swojej działalności partie te kładą nacisk na diagnozowanie problemów i proponowanie sposobów ich rozwiązywania.

Struktura i funkcje partii politycznych podlegają ciągłym zmianom. Wbrew przewidywaniom nie wygasły zupełnie spory o podłożu ideologicznym, lecz przeniosły się na nowe obszary. Obejmują one sferę porządku cywilizacyjnego i kulturowego związaną z rozstrzyganiem doniosłych konfliktów wartości. Przykładami takich debat są m.in. spory o:

• status prawny związków partnerskich osób tej samej płci;

• zakres prawnej ochrony życia ludzkiego (wiąże się ze sporem światopoglądowym o definicję człowieczeństwa, początek życia ludzkiego, moment śmierci, obecność cierpienia);

• zakres autonomii jednostki przy podejmowaniu zasadniczych nieodwracalnych decyzji egzystencjalnych (aborcja, eutanazja);

• reguły współżycia w obrębie wspólnoty obywatelskiej mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych;

• obecność w sferze publicznej symboli i rytuałów religijnych.

Współczesne konstytucje coraz częściej regulują status partii politycznych, definiując jednocześnie ich rolę jako jednej z podstawowych instytucji demokracji. W zamian za uprzywilejowaną rolę w artykułowaniu dążeń politycznych społeczeństwa partie muszą spełniać wskazane kryteria. Należą do nich najczęściej:

• jawność struktur i członkostwa;

• demokratyzm struktur wewnętrznych;

• dobrowolność przynależności;

• transparentność finansowa (we współczesnych demokracjach przeważa model finansowania partii przez budżet państwa łączony z zakazem sponsorowania ich ze źródeł zewnętrznych – przez biznes czy ośrodki zagraniczne).

Słownik