Przeczytaj
Stosunki z Turcją w XVI i na początku XVII w.
Określ, czy Żółkiewski jest przedstawiony w stroju szlacheckim. Odpowiedź uzasadnij.
Objęcie tronu Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez Stefana Batorego w 1576 r. otworzyło nowy etap w stosunkach polsko‑tureckich. Pochodzący z SiedmiogroduSiedmiogrodu władca planował stworzenie koalicjikoalicji antyosmańskiej, która wypędziłaby Turków z Węgier, a być może i z Bałkanów. Rzeczpospolita mogłaby wówczas oprzeć swe granice o Morze Czarne. Jednak konflikty z Gdańskiem i państwem moskiewskim, a potem śmierć króla przekreśliły te plany. Politykę Batorego starał się kontynuować kanclerzkanclerz Jan Zamojski, choć jego ambicje nie wykraczały poza ponowne uzależnienie Mołdawii i Wołoszczyzny od Polski. Dowodził on wyprawami, które wprowadziły na oba trony władców popieranych przez Rzeczpospolitą. Już jednak w 1601 r. Turcy odzyskali wpływy w Mołdawii i na Wołoszczyźnie.
Przyczyny konfliktu
Co wskazuje na to, że na obrazie ukazany został hetman?
Punktami zapalnymi w stosunkach polsko‑tureckich pozostawały, z jednej strony, samowolne wyprawy Kozaków i magnatów kresowych przeciw chanatowi krymskiemu i prowincjom tureckim nad Morzem Czarnym, z drugiej zaś – najazdy tatarskie na południowo‑wschodnie ziemie Rzeczypospolitej. Gdy w 1615 r. Kozacy najechali i obrabowali okolice Stambułu, cierpliwość sułtanasułtana się wyczerpała. HetmanHetman Żółkiewski zapobiegł wówczas wybuchowi wojny, złożywszy obietnicę powstrzymania najazdów kozackich. Kiedy jednak cztery lata później król Zygmunt III na prośbę zajętych tłumieniem powstania czeskiego Habsburgów zgodził się, by polskie oddziały lisowczykówlisowczyków splądrowały Siedmiogród, pozostający pod luźną zwierzchnością lenną Turcji, sułtan uznał to za powód do wypowiedzenia Polsce wojny. Próba powstrzymania agresji tureckiej na terenie Mołdawii zakończyła się klęską pod Cecorą w 1620 r. i śmiercią Żółkiewskiego. Kolejny najazd Turków udało się Polakom zatrzymać pod Chocimiem w 1621 roku. Dowodzone przez hetmana Jana Karola Chodkiewicza i Stanisława Lubomirskiego wojska polskie, wzmocnione oddziałami kozackimi, dzięki silnej artylerii i talentowi inżynierów wojskowych zdołały utrzymać pozycje obronne. Podpisany w tym samym roku pokój chocimski ustalił granicę stref wpływów na Dniestrze.
Lisowczycy
Byli polskim odpowiednikiem zachodnioeuropejskich najemników, zwanych z włoska kondotierami. To bractwo żołnierskie powstało podczas wojny polsko‑szwedzkiej w InflantachInflantach na początku XVII w. i składało się z nieopłaconych na czas żołnierzy hetmana Chodkiewicza. Najczęściej byli to przedstawiciele drobnej szlachty mazowieckiej oraz wzbogaceni na wojnie plebejuszeplebejusze. Aby wymusić żołd, zawiązali oni konfederację, której głównym zajęciem stało się rabowanie dóbr królewskich i duchownych. Na ich czele stanął w 1604 r. były husarz Aleksander Lisowski, od którego nazwiska ukuto nazwę formacji. Lisowczycy, skompromitowani łupiestwami w Polsce, najęli się na służbę u drugiego Dymitra Samozwańca. W 1610 r. część z nich włączono do armii Rzeczypospolitej.
Opisz uzbrojenie lisowczyka ukazanego na obrazie.
Lisowczycy byli lekką jazdą. W walce ich atutem była szybkość i zaskoczenie, gdyż poruszali się bez taboru, a zaopatrywali się, grabiąc i rabując. Używano ich do rajdów kawaleryjskich w celu zniszczenia kraju przeciwnika, aby uniemożliwić mu utrzymanie w terenie własnej armii. W 1618 r. lisowczycy splądrowali Siedmiogród, następnie wynajęci przez Habsburgów uczestniczyli w wojnie trzydziestoletniej. W połowie lat 30. XVII w. formacja została rozproszona.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DrFG3fK7n
Nagranie filmowe dotyczące pogranicza Rzeczpospolitej z Turcją.
Słownik
(niem. Hauptmann) najwyższy dowódca wojsk w Polsce i na Litwie od XV w. do rozbiorów; w dawnej Rzeczpospolitej początkowo tytuł hetmana nadawany był osobie, która w imieniu króla dowodziła całością lub częścią wojsk; stanowisko to nadawane było na okres wojny lub kampanii, lecz od 1581 r. funkcja hetmana stała się dożywotnią
(łac. Livonia, Lieflant) nazwa pochodzi od plemienia Liwów; nadana została w XIII w. krainie historycznej nad rzeką Dźwiną i Zatoką Ryską, powstałej w obrębie posiadłości zakonu kawalerów mieczowych; zamieszkane przez plemiona bałtyckie i ugrofińskie; dawne Inflanty obejmują terytoria dzisiejszej Estonii oraz Łotwy
(z łac. cancellarius od cancelli – kratki sądowej) dawniej urzędnik kierujący kancelarią królewską; w Polsce urząd ten pojawił się na początku XII w., w latach późniejszych nazywano go kanclerzem Królestwa Polskiego, jeszcze później kanclerzem koronnym; po unii lubelskiej pojawił się urząd kanclerza wielkiego litewskiego; kanclerz koronny kierował polityką zagraniczną wobec państw Europy Zachodniej, zaś kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec państw położonych na wschód od Rzeczypospolitej; kanclerz koronny był najważniejszym urzędnikiem państwowym; dbał m.in. o praworządność i pilnował, by król przestrzegał praw i zachowywał pacta conventa
porozumienie zawarte pomiędzy dwoma podmiotami (np. partiami bądź krajami), którego celem jest prowadzenie wspólnej polityki
lekka, nieregularna polska kawaleria, zorganizowana na początku XVII w. przez Lisowskiego, odznaczająca się sprawności bojową i ruchliwością
(łac. plebes – lud) w dawnej Polsce warstwa społeczna nienależąca do stanu szlacheckiego
(niem. Siebenbürgen,) historyczna kraina położona na terenie dzisiejszej Rumunii; w X w. została podporządkowana Węgrom, w XIII w. rezydowali tu Krzyżacy, a w XVI w. Siedmiogród przeszedł pod panowanie tureckie aż do końca XVII w.
(arab. sulṭān) tytuł władcy używany w państwach muzułmańskich, m.in. przez Seldżuków, mameluckich władców Egiptu i monarchów osmańskich
Słowa kluczowe
Rzeczypospolita Obojga Narodów, polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI- XVIIw., Turcja w XVI- XVIIw., lisowczycy, koalicja antyosmańska, Siedmiogród, bitwa pod Cecorą, pokój chocimski
Bibliografia
H. Widacka, Lew Lechistanu, Warszawa 2010.
Historia Polski nowożytnej. Wybór tekstów źródłowych, cz. I, oprac. S. Ochmann, K. Matwijowski, Wrocław 1980.
F. Babinger, Z dziejów imperium Osmanów, Warszawa 1977.
S. J. Shaw, Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej. Tom 1. 1208‑1808, Warszawa 2016.
Ł. Pabich, Wojna polsko‑turecka w latach 1633‑1634, Grojec 2020.