Stanisław Pigoń Wstęp do Pana Tadeusza

Przyjaciel Mickiewicza, (...) Bohdan Zaleski, przekazał wiadomość, że pomysł „poematu sielskiego”, a nawet sam jego początek, sięga jeszcze roku 1831, czasów pobytu w Wielkopolsce.

„Ojciec twój – pisał on do Władysława Mickiewicza w r. 1874 (...) wydumał Pana Tadeusza na wsi, w Poznańskiem. Tam obmyślił pierwszy plan poematu i zaczął go od opisu dworu szlacheckiego w Polsce”.

pig5 Źródło: Stanisław Pigoń, Wstęp do Pana Tadeusza, Wrocław 1968, s. XV.

Stanisław Pigoń Wstęp do Pana Tadeusza

(...) liryzm żalu, bolesnej tęsknoty za krajem własnym, co był
„jak zdrowie”, za „ojczyzną myśli”, stanowi jeden z dominujących motywów poetyckiej twórczości [Mickiewicza]. Na określenie jego wartości używał poeta słów o najwyższym uczuciowym ładunku, a wreszcie ujął w wiersze niedościgłe chyba
co do zwartości i potęgi wyrazu:

„Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie,
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Nie podkopany nadziei złudzeniem
Ani zmieniony wypadków strumieniem”.

pig1 Źródło: Stanisław Pigoń, Wstęp do Pana Tadeusza, Wrocław 1968, s. IX.

Stanisław Pigoń Wstęp do Pana Tadeusza

Odtworzyć ową zanikającą dawność, uchwycić w rysach charakterystycznych epokę bytu narodowego, która się dopiero zamknęła i zapadła niepowrotnie w przeszłość jak zamczysko horeszkowskie (...), która nie zostanie już odbudowana nigdy, a zaludnić się ponownie i ożyć może już tylko w złudach wyobraźni poetyckiej; tym wyraziściej za to przed wyobraźnią owa dawność ujawniła się w całym bogactwie, w całej „ozdobie istnienia”.

pig2 Źródło: Stanisław Pigoń, Wstęp do Pana Tadeusza, Wrocław 1968, s. XXIX.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Świeciły się z daleka pobielane ściany,
Tem bielsze, że odbite od ciemnej zieleni
Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni.

6 Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 6.

Waldemar Baraniewski Kuchnia i stół w polskim dworze

Nowy typ przestrzenny i strukturalny budowli wiejskiej – samodzielny, parterowy dwór, kształtuje się od początku XVII wieku. (...) Ten rodzaj skromnej siedziby wiejskiej – wznoszonej zazwyczaj (...) z drewna – odpowiadał zarówno ambicjom, jak i możliwościom szerokich warstw szlacheckich. (...) Wznoszenie nowych dworów z drewna wynikało zarówno z taniości i dostępności materiału (...), jak i z utrwalonych tradycji, zwyczajów i upodobań. O ich sile świadczyć może anegdota o szlachcicu, który jadąc w interesach do Toskanii, gdzie nie znano drewnianych domów, zabrał ze sobą cieślę, który wystawił mu drewniany dworek, budzący zdziwienie miejscowych. Anegdota owa ukazuje również inny, kulturowy wymiar zjawiska, jakim stał się drewniany dwór wiejski. W powszechnym odczuciu jego formy stawały się manifestacją odrębności warstwy szlacheckiej, podkreśleniem przywiązania do tradycji i wartości własnego dziedzictwa wobec kosmopolityzmukosmopolityzmkosmopolityzmu magnaterii. Z drugiej strony, możemy je traktować jako wyraźny znak konserwatyzmukonserwatyzmkonserwatyzmu społecznego i lęku przed otwarciem się na świat niosący zmiany, jako wyraz izolacjonizmuizolacjonizmizolacjonizmu kulturowego i mitologizacji rodzimości.

kuch Źródło: Waldemar Baraniewski, Kuchnia i stół w polskim dworze, Warszawa 2004, s. 14–15.