Na początku była mowa

R12PHSqq1ElJy1

Zdjęcie przedstawia dużą kartę papieru. Jest ona zapisana odręcznie łacińskim pismem. Na karcie są zagniecenia od składania.

Przyjęcie chrztu w obrządku łacińskim spowodowało wkroczenie w przestrzeń kultury tekstów rękopiśmiennych. W XII w. Polacy przyjęli alfabet łaciński. To duży krok w rozwoju cywilizacyjnym, bo pozwolił przekroczyć granicę kultury oralnejkultura oralnakultury oralnej. Fonetyczne pismopismo fonetyczneFonetyczne pismo łacińskie trzeba było jednak przystosować do odmiennej rodzimej fonetyki. Pierwotne założenie, że jednej głosce mowy odpowiada jeden znak graficzny, nie mogło zostać w języku polskim w pełni zrealizowane. Alfabet łaciński liczył 23 znaki, polski system fonologiczny obejmował 45 fonemówfonemfonemów, 12 samogłoskowych i 33 spółgłoskowych. Największe trudności sprawiało odróżnienie w piśmie trzech szeregów spółgłosek: s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż; ś, ź, ć, dź, wszystkich spółgłosek miękkich i samogłosek nosowych. Na początku jednak do zapisu kilku różnych głosek polskich wykorzystywano jedną literę łacińską. Pierwszy etap ewolucji grafii polskiej nazwa się prostym albo niezłożonym, a jej efekty widać już w Bulli gnieźnieńskiej (1136), zapisanej jeszcze w większości łaciną, ale z polskimi nazwami własnymi. Nazwisko Kwiatek widnieje w niej jako Quatec, a imię Bogumił jako Bogvmil. Późniejsze dokumenty, jak Księga henrykowska z najstarszym zapisanym po polsku zdaniem, czy Kazania świętokrzyskie (koniec XIII – początek XIV wieku) przynoszą przykłady zapisów, które nie stanowiły jednak jeszcze powszechnej praktyki.

Zasady ortografii z XVI w.

Wynalezienie w 1440 r. przez Johanna Gutenberga metody druku ruchomymi czcionkami dało impuls do przyspieszenia procesu normalizacji polskiej pisowni, a w konsekwencji do upowszechnienia jej zasad. Konsekwentnego rozróżnienia wymagały choćby: s - sz - ś i analogicznie z - ż - ź, c - cz - ć i dz - dż - dź. Uregulowanie konieczne było także w przypadku spółgłosek miękkich, tzw. samogłosek pochylonych i nosowych, i - y - j oraz l - ł. Na gruncie polskim, w dobie renesansu, do rozpowszechnienia literatury w języku ojczystym oraz utrwalenia zapisu ortograficznego przyczyniła się drukarnia Hieronima Wietora, oferująca wysoką jakość usługi wydawniczej.

RP81phpasQDfd

Zdjęcie przedstawia stronę tytułową książki Stanisława Zaborowskiego pod tytułem Ortografia. Tekst zapisany jest w języku łacińskim. Otoczony jest ornamentem roślinnym.

Na początku XVI wieku pojawiła się propozycja ujednolicenia sposobu zapisu w języku polskim. Stanisław Zaborowski w swoim dziele Ortographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia czyli sposób właściwego pisania w języku polskim bardzo użyteczny) zaproponował m.in. wprowadzenie znaków diakrytycznych dla oznaczenia niektórych głosek tj. kropki, kreski, haczyka, ogonka. Oprócz wprowadzenia liter ż, ł przyjęto także użycie kresek dla niektórych spółgłosek miękkich, np. ś, ź, ń, dź. Pisownia ta obowiązuje do dziś. Inne ustalenia nie są już stosowane, m.in. kreskowanie samogłosek pochylonych: é, á. Pisownia o pochylonego, czyli ó, wymawianego wówczas między o oraz u, przetrwała natomiast do dziś, choć wymawia się już wyraźnie u (stąd ó - u).

Uregulowanie trudnych przypadków ortograficznych

Bardzo długo nie było w polskiej ortografii litery j. Stosowano zazwyczaj i przed samogłoskami (iasny) oraz y przed spółgłoskami i w wygłosie (bayka, kray), czasem również g (gest = jest). J pojawiało się właściwie wyłącznie na początku pewnych wyrazów, np. Jezor (Jęzor), Janouici (Janowicy) można znaleźć w Bulli gnieźnieńskiej.

Jeszcze w 1936 r., kiedy podjęto kilka ważnych ustaleń dotyczących pisowni, uznano sprawę j za najtrudniejszą! Komitet Ortograficzny przyjął, że j w wyrazach zapożyczonych pisane będzie po s, c, z, by zapobiec możliwości odczytania tych spółgłosek jako ś, ć, ź.

Ustalono również, że

• dotychczasowe wahania w pisowni końcówek zaimka i przymiotnika rodzaju męskiego i nijakiego w narzędniku i miejscowniku liczby pojedynczej oraz narzędniku liczby mnogiej (np. jasnym : jasnem, dobrymi : dobremi) - należy sprowadzić do jednego wzorca: tylko -ym w liczbie pojedynczej (jasnym) i tylko -ymi w liczbie mnogiej (dobrymi);

• obcą polszczyźnie grupę ke w wyrazach zapożyczonych powinno się zapisywać jako kie (np. pakiet – tak, jak: kiedy – nie: paket), natomiast grupę ge zachowuje się w pisowni (np. geolog, nie: gieolog);

• w kwestii zapisu łącznego i rozłącznego (np. imiesłowów z nie, wyrażeń przyimkowych) zasadniczo ma zastosowanie pisownia rozłączna (np. nie wiedzący, z nad).

Ponadto uregulowana została pisownia małych i wielkich liter, nazw własnych oraz zasady interpunkcyjne.

Również w ostatnich latach przyjmowane były nowe zasady pisowni. Zmieniono na przykład pisownię nie opodal na nieopodal. Rada Języka PolskiegoRada Języka PolskiegoRada Języka Polskiego zmieniła też w roku 1997 regułę ogólną pisowni nie z imiesłowami odmiennymi (zakończonymi na -ący, -ny, -ty). Od tej pory zasadą jest pisanie łączne: niepijący, nieczekający, nienarzekający, nieznany, nieumotywowany, niezatrudniony, nieokreślony, nieumyty, niewypity itd.

Słownik