Przeczytaj
Historia hermeneutyki przed wiekiem XX: od interpretacji Homera, przez biblijną egzegezę po Schleiermachera i Dilthey'a
Większość z nas uważa, że pewne rzeczy rozumiemy, a innych nie, że pewne rzeczy rozumiemy lepiej, a inne gorzej. Często, kiedy czyjeś zachowanie, wypowiedź, jakaś sytuacja czy czytany tekst są dla nas niezrozumiałe, prosimy o wyjaśnienie. Mówimy na przykład: „Jak on mógł tak postąpić? Nie rozumiem tego”. W odpowiedzi oczekujemy wyjaśnień, dzięki którym będziemy mogli zrozumieć. Ale co to znaczy, że coś naprawdę zrozumieliśmy? Jak odróżnić prawdziwe zrozumienie od jego pozorów? Czy drugiego człowieka naprawdę można zrozumieć? Czy w akcie empatiiempatii rzeczywiście wczuwamy się rozumiejąco w drugiego człowieka, czy tylko tak nam się wydaje? Kiedy z czystym sumieniem możemy powiedzieć, że rozumiemy czyjąś wypowiedź albo tekst? A jeśli dwie osoby podają dwie odmienne interpretacje tego samego tekstu, jak mamy rozstrzygać, która z tych osób ma rację?
Te pytania można oczywiście zbagatelizować i powiedzieć, że może czasem nie ma pewności, jak coś rozumieć, ale przecież zazwyczaj wystarczy tylko przybliżone rozeznanie. Jednak w historii toczono przecież nieraz krwawe wojny wynikające ze sporu o właściwą wykładnię tekstu świętego. A dzisiaj, na przykład w polityce, podczas tzw. rozmów na szczycie, ileż zależy od poprawnej interpretacji gestu, sugestii czy jakiegoś niuansu zachowania! Rozumienie i interpretowanie towarzyszy nam codziennie, w najdrobniejszych nawet sprawach, którymi nieraz zamartwiamy się w nieskończoność, nie potrafiąc rozstrzygnąć, jak mamy rozumieć czyjąś wypowiedź czy gest. Takimi problemami, traktując je jako intelektualne i filozoficzne wyzwanie, zajmowała się grupa filozofów, których określa się zbiorowo mianem hermeneutów. HermeneutykaHermeneutyka bowiem to ogólnie nauka o rozumieniu.
Sens etymologiczny
Hermes i hermeneutyka
Wywodzenie hermeneutyki od Hermesa podsuwa możliwość mitologicznej wykładni istoty problemu rozumienia. Możemy wnosić, że rozumienie jako takie nie przysługuje człowiekowi z natury, lecz jest mu niejako udzielane przez jakieś siły wyższe, tutaj przez bogów olimpijskich (za pośrednictwem Hermesa). Interpretacja ta znajduje swoje zastosowanie m.in. w chrześcijaństwie, gdzie (w niektórych przynajmniej ujęciach) ludzkie możliwości poznawcze uzależnione są całkowicie od boskiego objawienia lub iluminacji. Z tej perspektywy można także ujmować misję Sokratesa, którą tak sugestywnie ukazuje Platon w Obronie Sokratesa, tj. że działalność filozofa, inspirowana orzeczeniem wyroczni w Delfach, ma na celu wykazanie źródłowej ludzkiej niewiedzy. Ludzkie roszczenia do rozumienia czegokolwiek w sposób mniej lub bardziej wyczerpujący, a przede wszystkim autonomicznyautonomiczny, mogą więc być interpretowane jako bluźnierstwo czy grzech. Hermes, oprócz tego, że był posłannikiem bogów, był również bogiem złodziei – czy rozumienie może być interpretowane jako rodzaj kradzieży? Konsekwentne rozwijanie tej myśli ukazuje, że rozumienie może być jednak przez człowieka osiągnięte dzięki jego autonomicznemu wysiłkowi, lecz uzyskane na tej drodze, zawsze jest związane ze złamaniem jakiegoś tabutabu.
Hermeneutyka jako egzegeza w średniowieczu
Inną rolę hermeneutyka odgrywała w średniowieczu. Zaczęła oznaczać metodę interpretacji tekstu, przy czym, w zależności od tradycji filozoficznej i typu tekstu, przyjmowano wiele odmiennych hermeneutyk. Najważniejsze z nich związane były z interpretacją Pisma Świętego. Jednym z pierwszych ważnych dzieł należących do tej tradycji jest De doctrina christiana św. Augustyna – książka ta stanowi szczegółową teorię egzegezyegzegezy (zasad interpretacji) Biblii. Zdaniem badaczy hermeneutyki, jest to pierwszy w historii fachowy i spójny tekst dotyczący szczególnej metody egzegezy tekstu pisanego.
O nauce chrześcijańskiejHermeneutuka
Człowiek bojący się Boga pilnie doszukuje się Jego woli w Piśmie świętym. Zdobywszy już łagodność dzięki pobożności, niechaj nie lubuje się w prowadzeniu sporów. Winien ponadto być wyposażony w znajomość języków, żeby nie musiał zastanawiać się nad nieznanymi słowami i wyrażeniami. Posiadać także powinien wiedzę o rzeczach koniecznych, żeby nie okazało się, iż nie zna istoty albo cech właściwych temu, co zostało wyrażone w formie przypowieści. Posługując się tekstem poprawnym, zdobytym dzięki pilnej i dokładnej pracy korektorów, uzbrojony w taki sposób [...] niech przystąpi do roztrząsania i rozwiązywania niejasności Pisma Świętego [...]
Staranności oraz niezwykłej dokładności domagają się niejasności wynikające z terminów użytych przenośnie [...] Przede wszystkim strzec się trzeba, żeby wyrażeń metaforycznych nie rozumieć dosłownie. Do tego odnosi się powiedzenie Apostoła: „Litera bowiem zabije, duch zaś ożywia”. Bo skoro wyrażenie metaforyczne bierze się tak, jakby ono było dosłowne, to rozumujemy kategoriami cielesnymi. Nic też nie nazywa się słuszniej śmiercią duszy niżeli dosłowny sposób rozumowania, gdyż przez niego inteligencję, którą przewyższamy zwierzęta, podporządkowujemy ciału.
Słownik
(gr. autonomia — niezależność, samodzielność) samodzielność i niezależność w decydowaniu o sobie; w etyce: niezależność od norm etycznych zewnętrznych, innych niż własne sumienie
(gr. exegesis — objaśnienie, tłumaczenie) objaśnianie filologiczne tekstów
(gr. empatheia) umiejętność wczuwania się w stan wewnętrzny drugiej osoby
(gr. hermeneutikos — dotyczący objaśniania) podstawowa metoda rozumienia wytworów kultury przez duchowe zbliżenie się do nich
(polinez. tapu — zakazany) według wierzeń ludów pierwotnych: zakaz stykania się z pewnymi przedmiotami, osobami, zwierzętami lub dokonywania pewnych czynności, którego naruszenie miało powodować karę sił nadnaturalnych; też: przedmiot, osoba, zwierzę itp. objęte tym zakazem; nietykalna świętość; to, o czym się nie mówi lub co jest zakazane