Historia hermeneutyki przed wiekiem XX: od interpretacji Homera, przez biblijną egzegezę po Schleiermachera i Dilthey'a

Większość z nas uważa, że pewne rzeczy rozumiemy, a innych nie, że pewne rzeczy rozumiemy lepiej, a inne gorzej. Często, kiedy czyjeś zachowanie, wypowiedź, jakaś sytuacja czy czytany tekst są dla nas niezrozumiałe, prosimy o wyjaśnienie. Mówimy na przykład: „Jak on mógł tak postąpić? Nie rozumiem tego”. W odpowiedzi oczekujemy wyjaśnień, dzięki którym będziemy mogli zrozumieć. Ale co to znaczy, że coś naprawdę zrozumieliśmy? Jak odróżnić prawdziwe zrozumienie od jego pozorów? Czy drugiego człowieka naprawdę można zrozumieć? Czy w akcie empatiiempatiaempatii rzeczywiście wczuwamy się rozumiejąco w drugiego człowieka, czy tylko tak nam się wydaje? Kiedy z czystym sumieniem możemy powiedzieć, że rozumiemy czyjąś wypowiedź albo tekst? A jeśli dwie osoby podają dwie odmienne interpretacje tego samego tekstu, jak mamy rozstrzygać, która z tych osób ma rację?

Te pytania można oczywiście zbagatelizować i powiedzieć, że może czasem nie ma pewności, jak coś rozumieć, ale przecież zazwyczaj wystarczy tylko przybliżone rozeznanie. Jednak w historii toczono przecież nieraz krwawe wojny wynikające ze sporu o właściwą wykładnię tekstu świętego. A dzisiaj, na przykład w polityce, podczas tzw. rozmów na szczycie, ileż zależy od poprawnej interpretacji gestu, sugestii czy jakiegoś niuansu zachowania! Rozumienie i interpretowanie towarzyszy nam codziennie, w najdrobniejszych nawet sprawach, którymi nieraz zamartwiamy się w nieskończoność, nie potrafiąc rozstrzygnąć, jak mamy rozumieć czyjąś wypowiedź czy gest. Takimi problemami, traktując je jako intelektualne i filozoficzne wyzwanie, zajmowała się grupa filozofów, których określa się zbiorowo mianem hermeneutów. HermeneutykahermeneutykaHermeneutyka bowiem to ogólnie nauka o rozumieniu.

Sens etymologiczny

RXzEnCyp8QtU0

Zdjęcie przedstawia rzeźbę popiersia dojrzałego mężczyzny w todze. Rzeźba znajduje się na tle regału z książkami.

Rl0VMfqSCjrQl

Zdjęcie przedstawia rzeźbę nagiego, młodego mężczyzny. Mężczyzna siedzi na postumencie. Rzeźba znajduje się w muzeum, w tle są eksponaty w szklanych gablotach.

Hermes i hermeneutyka

RXU2o6eMmae9q1

Ilustracja przedstawia drzewo, wokół którego wije się wąż i zaciska się wokół kobiety. Po lewej stronie nadzy kobieta i mężczyzna sięgają w stronę atakowanej przez węża kobiety. Po prawej stronie obrazu idą nadzy kobieta i mężczyzna, których wygania anioł z mieczem.

Wywodzenie hermeneutyki od Hermesa podsuwa możliwość mitologicznej wykładni istoty problemu rozumienia. Możemy wnosić, że rozumienie jako takie nie przysługuje człowiekowi z natury, lecz jest mu niejako udzielane przez jakieś siły wyższe, tutaj przez bogów olimpijskich (za pośrednictwem Hermesa). Interpretacja ta znajduje swoje zastosowanie m.in. w chrześcijaństwie, gdzie (w niektórych przynajmniej ujęciach) ludzkie możliwości poznawcze uzależnione są całkowicie od boskiego objawienia lub iluminacji. Z tej perspektywy można także ujmować misję Sokratesa, którą tak sugestywnie ukazuje Platon w Obronie Sokratesa, tj. że działalność filozofa, inspirowana orzeczeniem wyroczni w Delfach, ma na celu wykazanie źródłowej ludzkiej niewiedzy. Ludzkie roszczenia do rozumienia czegokolwiek w sposób mniej lub bardziej wyczerpujący, a przede wszystkim autonomicznyautonomiaautonomiczny, mogą więc być interpretowane jako bluźnierstwo czy grzech. Hermes, oprócz tego, że był posłannikiem bogów, był również bogiem złodziei – czy rozumienie może być interpretowane jako rodzaj kradzieży? Konsekwentne rozwijanie tej myśli ukazuje, że rozumienie może być jednak przez człowieka osiągnięte dzięki jego autonomicznemu wysiłkowi, lecz uzyskane na tej drodze, zawsze jest związane ze złamaniem jakiegoś tabutabutabu.

Hermeneutyka jako egzegeza w średniowieczu

Inną rolę hermeneutyka odgrywała w średniowieczu. Zaczęła oznaczać metodę interpretacji tekstu, przy czym, w zależności od tradycji filozoficznej i typu tekstu, przyjmowano wiele odmiennych hermeneutyk. Najważniejsze z nich związane były z interpretacją Pisma Świętego. Jednym z pierwszych ważnych dzieł należących do tej tradycji jest De doctrina christiana św. Augustyna – książka ta stanowi szczegółową teorię egzegezyegzegezaegzegezy (zasad interpretacji) Biblii. Zdaniem badaczy hermeneutyki, jest to pierwszy w historii fachowy i spójny tekst dotyczący szczególnej metody egzegezy tekstu pisanego.

Słownik